Η πιο δύσκολη περίπτωση που αντιμετωπίσαμε ήταν στο Κέντρο Ανατροφής Yale όταν ένα 8χρονο κορίτσι, το οποίο είχε «εκπαιδευτεί να ψεύδεται» ώστε όταν κάποιος χτυπούσε την πόρτα, το παιδί να λέει ότι η μητέρα του δεν ένιωθε καλά. Η μητέρα του είχε πρόβλημα αλκοολισμού. Είχε επίσης διδαχτεί να αποσπά την προσοχή των πωλητών, ώστε η μητέρα του να μπορεί να κλέβει.
Φυσικά, αυτό επίσης σήμαινε ότι το παιδί έλεγε συνεχώς ψέματα, ακόμα και στη μητέρα της. Μπορέσαμε να μειώσουμε τα προβληματικά ψέματα, αλλά αυτό απαιτούσε και η μητέρα να μειώσει τα δικά της. Το να μπορέσουμε να σταματήσουμε τα ψέματα σε φυσιολογικές συνθήκες είναι δύσκολο εν μέρει επειδή υπάρχουν πολλές επιρροές στη ζωή τους (τηλεόραση, ταινίες και παιχνίδια) όπου η απάτη και τα ψέματα αναφέρονται ως παραδείγματα.
Advertisment
Οι περισσότεροι γονείς προσθέτουν σε αυτή την επίδραση ακόμα και τα παραμύθια ή έθιμα όπως ο Άγιος Βασίλης, ακόμα και ιστορίες για να καθησυχάσουν τους φόβους τους (ή και ψέματα όπως «Δεν θα πονέσεις»). Οι ίδιοι οι γονείς χρησιμοποιούν τα ψέματα στις κοινωνικές τους αλληλεπιδράσεις.
Η μεγαλύτερη δυσκολία δεν είναι τόσο πολύ οι επιδράσεις, αλλά η απόκρισή μας σε ένα παιδί που ψεύδεται. Οι δύο συχνότερες αντιδράσεις είναι η εξήγηση και η χρήση λογικής σε μια συζήτηση με το παιδί και η άλλη είναι η τιμωρία. Ωστόσο, δεν αποτελούν και τόσο αποτελεσματικούς τρόπους.
Η εξήγηση και η επιχειρηματολογία είναι καταπληκτικά εργαλεία για να διδαχτούν τα παιδιά πολλά πράγματα, όπως τη λογική και τους τρόπους αντιμετώπισης των δυσκολιών. Όμως είναι ένας από τους πιο αδύναμους τρόπους να αλλάξουμε την ανθρώπινη συμπεριφορά.
Advertisment
Τι μπορούμε λοιπόν να κάνουμε; Ο καλύτερος τρόπος να απαλείψουμε ή να μειώσουμε τα ψέματα είναι να δημιουργήσουμε στο παιδί την συνήθεια της αλήθειας και την επίδειξη διάφορων παραδειγμάτων, όπου η αλήθεια ήταν τελικά η καλύτερη λύση. Η λύση-κλειδί δηλαδή είναι εδώ η εξάσκηση και η οικοδόμηση μιας συνήθειας.
Επαινέστε όταν λένε την αλήθεια
Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με πολλούς τρόπους. Θα μπορούσατε να ρωτήσετε το παιδί σας να σας πει για κάτι που συνέβη στο σχολείο και είναι αλήθεια. Όταν το παιδί σας καταλάβει και σας πει για την ημέρα του, εσείς χρειάζεται να το επαινέσετε με ενθουσιασμό: « Τέλεια! Μου είπες τι συνέβη σήμερα όπως ακριβώς σε ρώτησα!» και δώστε του ένα φιλί ή μια τρυφερή αγκαλιά.
Ακόμα κι αν δεν εξασκείτε επίτηδες, οι πιθανότητες είναι το παιδί σας να σας πει κάτι αληθινό και να σας εμπιστευθεί. Επαινέστε τη συμπεριφορά κάθε φορά που συμβαίνει. Αλλά δεν χρειάζεται να το κάνετε κάθε φορά.
Αν τύχει και «πιάσετε» το παιδί σας να ψεύδεται, μπορείτε να πείτε: «Αυτό δεν είναι αλήθεια και θα μπορούσες να μπλέξεις έξω• να θυμάσαι ότι είναι πάντα καλύτερο να λέτε την αλήθεια». Δεν χρειάζεστε σκληρές τακτικές πειθαρχίας για να μειώσετε τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές.
Με το παραπάνω σχόλιο εκφράζετε ήπια αποδοκιμασία. Αυτό θα σας βοηθήσει επειδή θα δείξετε ότι δεν δέχεστε να σας λένε ψέματα. Να θυμάστε ότι η ήπια τιμωρία δεν είναι λιγότερο αποτελεσματική από την σκληρή τιμωρία.
Γίνετε παράδειγμα προς μίμηση
Γίνετε πρότυπο για το παιδί σας. Μπορείτε να δώσετε ένα παράδειγμα για όταν ήσαστε παιδιά και κάτι σας συνέβη. Μπορείτε απλά να πείτε «Θα σου περιγράψω τι μου συνέβη σήμερα». Μπορεί να είναι ένα συναισθηματικά έντονο ζήτημα ή μια κατάσταση στην οποία χρειάστηκε να αποφασίσετε αν θα κάνετε κάτι παράνομο, αλλά τελικά δεν κάνατε.
Θέλουμε να δείξουμε στα παιδιά μας ότι εμείς στην κρίσιμη στιγμή αποφασίσαμε να διαλέξουμε την αλήθεια. Ή μπορείτε να δοκιμάσετε ο καθένας από εσάς την ώρα του δείπνου να λέει μια μικρή ή μεγάλη αλήθεια.
Έχουμε εφαρμόσει αυτές και άλλες σχετικές τεχνικές για να χειριστούμε παιδιά και εφήβους που συνηθίζουν να ψεύδονται. Συμπερασματικά λοιπόν, αποφύγετε την τιμωρία, διότι δεν είναι αποτελεσματική σε καμία περίπτωση. Δεν θα μπορέσει να σας δώσει τη συμπεριφορά που θέλετε. Σε περιπτώσεις που τίποτα δεν λειτουργεί εφαρμόστε μόνο ήπια τιμωρία (σύντομη απώλεια προνομίων, σύντομη περίοδο απομάκρυνσης κλπ.). Δοκιμάστε τις δύο παραπάνω τεχνικές για 2-3 εβδομάδες για να δείτε πού βρίσκεστε.
Alan Kazdin, καθηγητής ψυχολογίας και παιδικής ψυχιατρικής
