Είναι πολύ πιθανό να σκεφτεί κανείς ποια είναι η σχέση εννοιών όπως η ωρίμανση της προσωπικότητας με τον διαλογισμό. Όμως ο διαλογισμός δεν είναι κάτι που γίνεται ερήμην μας. Γίνεται από μας και η ποιότητα του χαρακτήρα μας παίζει πολύ μεγάλο ρόλο σε αυτόν, όπως η υγεία είναι εξαιρετικά σημαντική για έναν αθλητή. Αρχικά τι εννοούμε λέγοντας ωρίμανση;
Παρακολουθήστε τι συμβαίνει σε ένα παιδί. Είναι σαφώς εξαρτημένο από τους γονείς του. Όταν κάνει κάτι στρέφει το βλέμμα του προς αυτούς, αναζητώντας την έγκριση και την επιβράβευσή τους. Δεν αισθάνεται σίγουρο για τον εαυτό του. Την αυτοπεποίθησή του την αντλεί από τους άλλους γιατί είναι ακόμα ετερόφωτο. Με την πάροδο του χρόνου η κατάσταση αυτή τροποποιείται (αν όλα πάνε καλά) και με την ενηλικίωση ο άνθρωπος δεν έχει τόσες ισχυρές ψυχολογικές εξαρτήσεις από τους άλλους. Μπορεί να πάρει αποφάσεις, να πιστέψει σε ιδέες, χωρίς απαραίτητα να ζητήσει την επιβράβευση ή την αποδοχή των άλλων. Εξυπακούεται ότι εντελώς αυτάρκης δεν μπορεί να είναι κανείς. Υπάρχει όμως κάποιο όριο που αν δεν το υπερβούμε τότε εξαρτόμαστε από τις γνώμες και τις επιθυμίες των άλλων, σε βαθμό που αυτό αποτελεί πρόβλημα. Επηρεαζόμαστε πολύ εύκολα και αφήνουμε, λόγω της ανασφάλειάς μας και του φόβου της ελευθερίας, τους άλλους να αποφασίζουν για μας. Υπάρχουν άπειρα παραδείγματα ανθρώπων που «σέρνονται» από τους γονείς τους, μητέρων που υποκύπτουν συνεχώς στις απαιτήσεις των με δική τους ευθύνη κακομαθημένων παιδιών τους, ζευγαριών όπου ο ένας είναι νοσηρά εξαρτημένος από τον άλλον και δεν μπορεί να τερματίσει την προβληματική σχέση και ανθρώπων που καθοδηγούνται και βασανίζονται από τις φιλοδοξίες τους. Είναι μια κατάσταση μεγάλης ανελευθερίας, χωρίς απαραιτήτως να αντιλαμβανόμαστε και να παραδεχόμαστε αυτό που μας συμβαίνει. Συνήθως αυτές οι καταστάσεις είναι υποσυνείδητες. Εμείς νομίζουμε άλλα πράγματα για τον εαυτό μας, πιθανώς πολύ σπουδαία, ή μπαίνουμε στον ρόλο του θύματος όπου φταίνε όλοι εκτός από εμάς. Ισχυριζόμαστε ότι δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα ενώ στην πραγματικότητα μπορούμε να κάνουμε τα πάντα. Η ψυχολογία πλέον έχει επεξεργαστεί το θέμα αυτό εκτενέστατα. Η ωρίμανση είναι ένα είδος χειραφέτησης.
Advertisment
Αυτό το οποίο συμβαίνει στους περισσότερους ανθρώπους είναι το γεγονός ότι η ψυχολογική τους ηλικία δεν συμβαδίζει με την βιολογική. Ενώ το σώμα συνεχίζει να ωριμάζει, η ψυχή παραμένει στάσιμη (κολλάει) σε κάποια μικρότερη ηλικία. Παρατηρούμε ενήλικες που στην ερωτική τους συμπεριφορά μας θυμίζουν εφήβους. Ερωτεύονται και ενθουσιάζονται με την επιπολαιότητα της εφηβείας. Απογοητεύονται και ζούνε δράματα με τον ίδιο τρόπο. Άλλοι είναι ψυχολογικά λιγότερο ανεπτυγμένοι. Δεν μπορούν να νοιώσουν ούτε καν τους εφηβικούς έρωτες διότι βρίσκονται στην ηλικία των δέκα ετών. Περιορίζονται έτσι στο σεξ. Δεν καταλαβαίνουν τι εστί σχέση, γιατί ψυχολογικά είναι παιδάκια, αλλά έχουν ικανότητα σεξουαλικής επαφής γιατί το σώμα τους έχει ενηλικιωθεί. Επίσης στον τομέα της ανασφάλειας συμβαίνουν τα ανάλογα. Πολλοί προσπαθούν να έλξουν την προσοχή του περιβάλλοντός τους όπως οι έφηβοι. Είναι έτοιμοι να παρεξηγηθούν και να προσβληθούν με το παραμικρό.
Όμως, με τον ίδιο τρόπο που διαφέρει η σωματική από την ψυχολογική ηλικία, έτσι και οι διάφοροι παράμετροι της ψυχολογικής ηλικίας μπορεί να αναπτυχθούν με διαφορετικές ταχύτητες. Φανταστείτε έναν άνθρωπο τριάντα ετών, με αυτοπεποίθηση δέκα ετών, σεξουαλικότητα δεκαέξι ετών και συμπόνια ενός έτους (ένα μωρό δεν έχει συνειδητή επίγνωση του πόνου που προξενεί στους άλλους). Κάλλιστα θα μπορούσε να διαπράξει ένα έγκλημα τιμής σε περίπτωση μοιχείας. Αν η νοημοσύνη του είναι υψηλή θα έχουμε έναν ψυχρό εγκληματία. Αν είναι χαμηλή θα έχουμε τον λεγόμενο «βρασμό ψυχής». Επίσης διάφοροι πολιτικοί ηγέτες, καλλιτέχνες και διάφορα «πρότυπα» του συρμού, παρουσιάζουν εμφανή σημεία υπανάπτυξης ορισμένων πλευρών της ψυχής τους, στα οποία πολλές φορές οφείλεται και η ευρεία αποδοχή που απολαμβάνουν.
Ο άνθρωπος δεν αναπτύσσει ισορροπημένα όλες του τις πλευρές. Κάποιες μένουν πίσω. Ενώ αρχικά δεν αποτελούσαν πρόβλημα, σιγά σιγά καθώς όλες οι άλλες συνεχίζουν την ωρίμανσή τους αυτές εγκλωβίζονται σε μια προγενέστερη ηλικία, καλύπτονται συνήθως από ψέματα προς τον ίδιο μας τον εαυτό και μέσα από το υποσυνείδητό μας πλέον επιδίδονται σε έναν εξαντλητικό «ανταρτοπόλεμο». Είναι κάποια «κομμάτια» τα οποία αποσπώνται από το κύριο σώμα της ψυχής και υπό μορφή δηλητηριώδους βάρους εμποδίζουν την πορεία μας, γιατί τα σέρνουμε πίσω μας. Δεν μπορούμε να τα πετάξουμε γιατί είναι δικά μας. Δεν μπορούμε ούτε να τα ενσωματώσουμε, διότι είναι υπανάπτυκτα και δεν ταιριάζουν. Αν έχει μείνει πίσω η νοημοσύνη μας, τι να κάνουμε; Να πετάξουμε και το λίγο που έχουμε; Η μόνη λύση είναι να το αυξήσουμε. Ας πάρουμε το υποθετικό παράδειγμα ενός παιδιού που είναι εξαρτημένο από την μητέρα του. Αυτό για το παιδί δεν αποτελεί πρόβλημα, είναι η φυσική του κατάσταση. Αναμένουμε βέβαια με την πάροδο του χρόνου να χειραφετηθεί και να πάρει την ζωή στα χέρια του.
Advertisment
Αν όμως κάτι τέτοιο δεν συμβεί (ίσως γιατί η ίδια η μητέρα το εμποδίσει, φοβούμενη ότι κάποτε θα μείνει μόνη και χωρίς λόγο ύπαρξης), το παιδί θα γίνει ενήλικας, αλλά εσωτερικά θα μείνει παιδί ως προς την εξάρτηση από την μητέρα του. Μετά ο άνθρωπος αυτός θα παντρευτεί, χωρίς να έχει πραγματικά ωριμάσει για να αναλάβει την ζωή του και τις ευθύνες του, θα έχει ανασφάλεια και ευθυνοφοβία. Το αποτέλεσμα θα είναι να «προσκαλέσει» ο ίδιος με υποσυνείδητο τρόπο την μητέρα του, να αναλάβει την διεύθυνση του σπιτιού του, την οποία δεν μπορεί να έχει ο ίδιος γιατί ουσιαστικά είναι ακόμα ένα ανώριμο παιδί. Η γυναίκα αυτού του ανθρώπου δεν θα έχει παντρευτεί μόνο τον άνδρα της αλλά και την πεθερά της, με τα γνωστά σε όλους προβλήματα. Εδώ έρχεται και το ψέμα προς τον εαυτό μας. Ο άνθρωπος του παραδείγματός μας δεν έχει ιδέα από όλα αυτά. Απλώς τα βαφτίζει «αγάπη και σεβασμό προς την μητέρα του», ενώ μόνο αγάπη δεν είναι. Έτσι δημιουργείται μια εμπλοκή που μέσω της αυτοεξαπάτησης, κρύβεται στο υποσυνείδητό του και δηλητηριάζει συνεχώς την οικογενειακή του ζωή. Αν και η σύζυγός του έχει ανάλογο πρόβλημα θα «προσκαλέσει» και την δική της μητέρα. Κατόπιν οι δύο πεθερές θα στήσουν έναν πόλεμο, για το ποια θα καταφέρει να επικρατήσει και να μετατρέψει σε αποικία της το ξένο σπίτι. Σταδιακά θα «προσκληθούν» (ίσως και μέσω των εθίμων), συγγενείς, γείτονες, φίλοι, κουμπάροι και το σπιτικό αυτό θα μετατραπεί σε «ξέφραγκο αμπέλι», όπως είναι οι οικογένειες των περισσότερων ανθρώπων.
Ο μηχανισμός λοιπόν είναι απλός. Κάποιες ιδιότητες μέσα μας έχουν μείνει πίσω. Κρύβονται στο υποσυνείδητό μας με τα ψέματα που λέμε στον εαυτό μας και από εκεί αθέατες δηλητηριάζουν την ζωή μας. Γινόμαστε υποχείρια καταστάσεων, ανθρώπων και των αδυναμιών μας, χωρίς να έχουμε ιδέα για το τι μας συμβαίνει στην πραγματικότητα. Η εργασία που έχουμε να κάνουμε είναι να ανακαλύψουμε ποιες πλευρές του εαυτού μας «κόλλησαν» σε προηγούμενες ηλικίες, και σε ποιες ηλικίες συγκεκριμένα, αφού βέβαια βρούμε το θάρρος να τις αντικρίσουμε κατά πρόσωπο και κατόπιν να εργαστούμε για να τις αναπτύξουμε όσο θα έπρεπε, έτσι ώστε όλα τα κομμάτια της ψυχής μας να είναι της ίδιας ψυχολογικής ηλικίας και ωριμότητας προκειμένου να ξαναενωθούν με το κύριο σώμα του χαρακτήρα μας αρμονικά, για να μην υπάρχουν παραφωνίες. Τα κίνητρα λοιπόν των πράξεων μας δεν είναι πάντοτε τόσο ξεκάθαρα όσο θα θέλαμε να νομίζουμε.
Πιστεύετε λοιπόν ότι ένας άνθρωπος ο οποίος σύρεται από τέτοιους εσωτερικούς σκοτεινούς μηχανισμούς, μπορεί να διαλογιστεί και να έρθει σε επαφή με τον βαθύτερο πυρήνα της συνείδησής του; Απαιτείται ένας ορισμένος βαθμός ελευθερίας, ο οποίος εξαρτάται από την ισορροπημένη ανάπτυξη και ωρίμανση όλων μας των ψυχικών ιδιοτήτων. Ένας ενήλικας πρέπει να έχει το θάρρος της γνώμης, να αναλαμβάνει την ευθύνη των αποφάσεών του, να μην υποκύπτει σε συναισθηματικούς εκβιασμούς και επίσης να μην είναι από την άλλη πλευρά αντιδραστικός, όπως ένας έφηβος. Χειραφέτηση σημαίνει ελευθερία και ελευθερία σημαίνει ενηλικίωση. Ενηλικίωση όμως δεν σημαίνει σοβαροφάνεια, κατήφεια και ενοχές.
Συνεπώς, οπλισμένοι με την αυτοπαρατήρηση και με πολλή ειλικρίνεια απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό, δεν έχουμε παρά να «αυτοψυχαναλυθούμε», ώστε να διαπιστώσουμε τι και πόσο έχει μείνει πίσω μέσα μας. Μετά προσπαθούμε να το ωριμάσουμε και να το ισορροπήσουμε. Δεν είναι κάτι το εύκολο και για να είμαστε ειλικρινείς, χρειάζεται εκτός από καλή θέληση, ταλέντο, εκπαίδευση και χρόνος. Η εργασία αυτής της ωρίμανσης, δεν είναι πλέον κτήμα ούτε των θρησκειών, ούτε των σχολών εσωτερισμού. Τα πράγματα έχουν οριστικά αλλάξει. Έχει γίνει κοινό κτήμα όλων των ανθρώπων μέσω της ψυχολογίας. Όποιος θέλει να την πραγματοποιήσει δεν χρειάζεται να γίνει μέλος διάφορων σχολών. Υπάρχουν βιβλία, σεμινάρια, εργαστήρια ψυχολογικής ανάπτυξης. Ίσως να μην χρειάζεται να πάει πουθενά. Σε τελική ανάλυση όλα υπάρχουν μέσα μας. Όποιος κατορθώσει να βρει τον εαυτό του βρίσκει και τον δρόμο του. Ο δρόμος του όμως ενδέχεται να μην είναι συμμετοχή σε κάποια σχολή εσωτερισμού. Κάθε άνθρωπος είναι «σχολή» για τον εαυτό του. Οι αποφάσεις ενός ελεύθερου ανθρώπου μπορεί να ξεφεύγουν από τα κοινώς παραδεκτά, μπορεί όμως και όχι. Είναι ζήτημα αυστηρώς προσωπικό. Όλα αυτά δεν συμπεριλαμβάνουν κάποια «υψηλή» μεταφυσική, για άλλα επίπεδα, ανώτερα σώματα και ιεραρχίες, αλλά άραγε χρειάζονται αυτά στον εξαρτημένο από την μητέρα του άνθρωπο του παραδείγματός μας; Αυτός έχει να παλέψει για την ελευθερία του. Όταν τακτοποιήσει το ζήτημα αυτό, ίσως χρειαστεί κάτι περισσότερο. Τότε όμως δεν θα είναι ένα «μαμόθρεφτο», αλλά ένας άνθρωπος με ελεύθερη και ισχυρή προσωπικότητα.
Κάτι άλλο τώρα, που ίσως στεναχωρήσει ορισμένους. Η ανάπτυξη της προσωπικότητάς μας ισοδυναμεί με την ελάττωση του εγωκεντρισμού μας. Εγωκεντρισμός ίσον διαίρεση. Ανιδιοτέλεια και αγάπη ίσον ένωση. Ένα βρέφος κοιτάει μόνο τον εαυτό του. Ένα παιδί αρχίζει και επεκτείνει την φροντίδα του και σε άλλους. Ένας ενήλικας κάνει οικογένεια, συμμετέχει στην κοινωνία και ο κύκλος της φροντίδας του έχει μεγαλώσει. Δηλαδή σταδιακά έχει μειωθεί ο εγωκεντρισμός του. Όποιος ενδιαφέρεται μόνο για τον εαυτό του, στο θέμα αυτό δεν είναι παρά ένα μωρό. Αυτό το κομμάτι του εαυτού του έχει μείνει στην ηλικία του ενός έτους. Αν ενδιαφέρεται μόνο για το πολύ στενό του περιβάλλον, είναι ένα παιδί. Αν ενδιαφερθεί για έναν ευρύ κύκλο ανθρώπων αρχίζει και πλησιάζει την ψυχολογική του ενηλικίωση. Αυτό το καταφέρνουν ελάχιστοι, γιατί χρειάζεται ανιδιοτελής αγάπη.
Ας το δούμε από άλλη πλευρά. Υπάρχουν άνθρωποι που ενδιαφέρονται μόνο για ότι υπάρχει στους τέσσερις τοίχους του σπιτιού τους. Άλλοι ενδιαφέρονται και για την γειτονιά τους, για την συνοικία στην οποία κατοικούν, ή για την πόλη τους (αυτό συμβαίνει συχνά στους οπαδούς των ποδοσφαιρικών ομάδων). Άλλοι ενδιαφέρονται για την πατρίδα τους και άλλοι για τον κόσμο όλο. Παρατηρούμε μια σταδιακή διεύρυνση του ενδιαφέροντος, της αγάπης και της συνείδησης. Ο ατομισμός είναι εξολοκλήρου εγωκεντρικός. Ο τοπικισμός είναι πολύ περιορισμένος. Ο πατριωτισμός είναι μια κατάσταση συνείδησης ανώτερη από τον τοπικισμό, γιατί συμπεριλαμβάνει περισσότερους ανθρώπους. Η διαίρεση είναι μικρότερη. Η παγκοσμιότητα είναι η ανώτερη μορφή συνείδησης, διότι δεν κάνει καμία διαίρεση. Αγαπάει τους πάντες και τα πάντα χωρίς διάκριση.
Η όποια ανώτερη μορφή συνειδητότητας δεν απορρίπτει τις κατώτερες, αλλά τις περιλαμβάνει και τις ενσωματώνει, ενώ ταυτόχρονα τις υπερβαίνει δημιουργικά. Π.χ. ένας πατριώτης, θα είναι και τοπικιστής, γιατί η πατρίδα είναι το άθροισμα πολλών τόπων, πόλεων και χωριών. Αν ο πατριώτης αγαπάει την πατρίδα του, αδιαφορώντας για την πόλη που κατοικεί δεν είναι πατριώτης, διότι η πόλη του είναι μέρος της πατρίδας του και πρέπει να την αγαπήσει και αυτήν. Αν στραφεί ενάντια στην πόλη του τότε στρέφεται εναντίον ενός κομματιού της χώρας του. Ο έχων παγκόσμια συνείδηση πρέπει να αγαπήσει και την δική του πατρίδα, την πόλη του, την γειτονιά του, το σπίτι του, διότι όλα αυτά είναι λειτουργικά μέρη της παγκοσμιότητας, ανήκουν στην Γη την οποία ισχυρίζεται ότι αγαπάει. Θα αγαπήσει όμως και τις πατρίδες των άλλων, πράγμα που δεν μπορεί να το κάνει ένας πατριώτης. Άρα λοιπόν ενσωματώνει τον πατριωτισμό αλλά ταυτόχρονα τον υπερβαίνει, γιατί ο σεβασμός του περιλαμβάνει όλους τους πατριωτισμούς και όλες τις πατρίδες.
Στην αρχαία Ελλάδα η μέση συνείδηση ήταν κυρίως τοπικιστική. Γι αυτό είχαμε εμφύλιους πολέμους. Ορισμένοι είχαν επεκτείνει την συνείδησή τους σε όλη την ανθρωπότητα, αλλά όταν μια πόλη ετοίμαζε στρατό για να εισβάλει στην γειτονική, αυτοί οι ορισμένοι ήταν μάλλον στο περιθώριο. Ενίοτε τους δηλητηρίαζαν κιόλας. Τώρα η επικρατούσα συνείδηση είναι εθνική, δηλαδή πατριωτική. Αυτό σημαίνει λιγότερος εγωκεντρισμός και περισσότερη αγάπη. Γι αυτό έχουν σταματήσει πλέον οι εμφύλιες διαμάχες. Υπάρχει όμως εχθρότητα με τους γειτονικούς λαούς. Η αγάπη δεν έχει επεκταθεί πέρα από τα γεωγραφικά σύνορα. Όταν ο εγωκεντρισμός μειωθεί ακόμα περισσότερο η κοινωνική συνείδηση θα γίνει παγκόσμια και κάθε σύνορο θα καταργηθεί. Αυτή είναι η ανώτερη μορφή συνείδησης από κοινωνικής και πολιτικής πλευράς.
Ο εγωκεντρικός είναι ένα μωρό, ο τοπικιστής είναι ένα παιδί, ο πατριώτης είναι ένας έφηβος και ο πολίτης της γης είναι ένας ενήλικας. Όλα αυτά συνδέονται με αναλογίες. Η ψυχολογική ωρίμανση αντανακλάται και στην ωρίμανση της κοινωνικής συνείδησης.
Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι η χειραφέτηση της προσωπικότητάς μας είναι μια διαδικασία πολυδιάστατη. Αφορά όλους τους τομείς της δραστηριότητάς μας. Αφορά τα συναισθήματά μας, την ιδεολογία μας, την θρησκεία μας, την συμπεριφορά μας στην οικογένεια και στην εργασία μας, τις κοινωνικές μας σχέσεις και ότι άλλο μπορούμε να φανταστούμε. Υπάρχει η θρησκεία της φοβίας για το εξακόσια εξήντα έξη, η θρησκεία του μισογυνισμού και της υποβόσκουσας σεξουαλικής διαστροφής, η θρησκεία του δόγματος, του Βυζαντίου, του μίσους για τους Τούρκους, της αγάπης για τα όπλα (τα οποία τα «ευλογούνε», για να μπορούν να σκοτώνουν καλύτερα), της θεολογικής διανόησης, της πίστης, της βαθύτερης κατανόησης, της αγάπης. Η μια θρησκεία σε μετατρέπει σε ψυχοπαθή, η άλλη σε άγιο.
Θα ρωτήσει κανείς ποια είναι η συγκεκριμένη μέθοδος για να πραγματοποιηθεί μια τέτοια μεταμόρφωση. Υπάρχουν άφθονες τεχνικές, σχολές, σεμινάρια και βιβλία. Ο καθένας μπορεί να ψάξει και να βρει αυτό που του ταιριάζει περισσότερο. Δεν έχει νόημα να ψάχνουμε για το τέλειο ή για την αλήθεια, αλλά για αυτό που λειτουργεί και για όσο χρόνο λειτουργεί. Το μέτρο της αλήθειας είναι η αποτελεσματικότητα. Και για κάθε άνθρωπο τα πράγματα διαφέρουν. Ωρίμανση σημαίνει διαφοροποίηση από την μάζα, από τα έθιμα και την κοινή γνώμη. Ο άνθρωπος γίνεται κύριος του εαυτού του και της συνείδησής του και είναι σε θέση να επιλέξει την μέθοδο που του ταιριάζει. Ακόμα θα μπορούσε κάποιος να δημιουργήσει την δική του προσωπική μέθοδο. Αυτό είναι κάτι το τελείως εξειδικευμένο και σε πολλές περιπτώσεις άκρως αποτελεσματικό για τον ίδιο, αν και είναι άχρηστο για όλους τους άλλους. Ας ευχηθούμε καλή πρόοδο σε όλους μας.
