Γράφει ο Αντώνης Γαβαλάς, MSc
Ο Πυγμαλίων της Κύπρου σμίλεψε ένα γυναικείο άγαλμα τόσο όμορφο που το ερωτεύθηκε κι ευχήθηκε να ζωντανέψει, όπως και έγινε. Επέλεξε να αντιληφθεί τον δικό του κόσμο, εκείνον όπου το άγαλμά του έπαιρνε ανθρώπινη πνοή. Βασισμένο σε αυτήν την όμορφη ιστορία, το φαινόμενο του Πυγμαλίωνα αναφέρεται σε εκείνους που εκπληρώνουν την ίδια τους την προφητεία, ουσιαστικά μέσα από τις δικές τους πράξεις.
Advertisment
Η ιδέα (σκέψη, επιθυμία) ταυτίζεται στο χρόνο με την πράξη και για την ίδια την εξέλιξη της ανθρωπότητας, φθάνει να την πλάσουμε πρώτα στη φαντασία μας. Ο Ιούλιος Βερν, σε μια πρώιμη εποχή, οραματίστηκε ένα ταξίδι στο φεγγάρι και μόνο ο χρόνος χώριζε την ανθρωπότητα από την πραγματοποίησή του. Φαίνεται πως ό,τι μπορεί να σκεφτεί ο άνθρωπος στη σφαίρα των ιδεών μένει να βρει τον τρόπο να το υλοποιήσει, ανακαλύπτοντας και δαμάζοντας εκείνους τους φυσικούς νόμους που θα του το επιτρέψουν.
Πόση επιρροή λοιπόν ασκούμε στη ζωή μας; Μπορούμε να την καθορίσουμε ή είμαστε υποδουλωμένοι σε αυτό που ονομάζουμε μοίρα; Σαν σκεπτόμενος άνθρωπος δεν μπορώ να δεχθώ πως ό,τι ζω είναι προκαθορισμένο και δεν έχω καμιά ουσιαστική επιλογή. Μπορεί η αίσθηση ελευθερίας της βούλησης να είναι τελικά μια ψευδαίσθηση, όμως δε θα υπήρχε νόημα ύπαρξης αν συμβιβαζόμουν με το αντίθετο, την ύπαρξη της παθητικής μοίρας. Θέλω να πιστεύω πως έχω ενεργή συμμετοχή στη ζωή μου.
Καθώς η σκέψη μου ωρίμαζε μέσα από τη μελέτη και την εσωτερική αναζήτηση, άρχισε να σχηματοποιείται μια θεωρία για το ποια είναι η ειμαρμένη και το αν είναι καθορισμένη με ακρίβεια, αν καθοδηγείται από το τυχαίο ή αν βρίσκεται κάτω από το δικό μας έλεγχο.
Στη απλή της μορφή, η πεποίθησή μου για τη ζωή είναι πως η μοίρα είναι προκαθορισμένη, αλλά δεν είναι μονάχα μία, είναι πολλές. Φανταστείτε τις ως μονοπάτια πάνω στα οποία βαδίζουμε με βάση τις επιλογές μας.
Advertisment
Κάθε επιλογή οδηγεί και σε έναν δρόμο στον οποίο, κάθε φορά που κάνουμε μια επιλογή, δημιουργούνται παρακλάδια. Αν δούμε συνολικά το «δρόμο» της ζωής μας μέχρι το τέλος, αυτός θα αποτελείται από ένα σύμπλεγμα επιλογών/μονοπατιών (Σχήμα 1). Όπως γνωρίζουμε δηλαδή από τη θεωρία του χάους, κάθε επιλογή είναι και ένας παράγοντας που επηρεάζει τις επόμενες επιλογές/βήματα που θα κάνουμε στη ζωή μας, σαν μια αλυσίδα.
Είμαστε όμως εγκλωβισμένοι πάλι σε ένα και μόνο σύμπλεγμα επιλογών; Την απάντηση σε αυτό το ερώτημα ήρθε να στηρίξει η γνώση της κβαντικής φυσικής που μας επιβεβαιώνει πως ο παρατηρητής επηρεάζει το ποια πραγματικότητα θα αντιληφθεί στη συνείδησή του, ανάμεσα σε ταυτόχρονα υπαρκτές εναλλακτικές πραγματικότητες/επιλογές. Σκεπτόμενος αυτά τα πολύτιμα δεδομένα, πρόσφατα έκανα ακόμα ένα βήμα παραπέρα στη θεωρία μου.
Κάθε επιλογή οδηγεί και σε ένα μονοπάτι, αλλά έχουμε επιπλέον τη δυνατότητα να επιλέξουμε με ποιο μονοπάτι θα συνδυαστεί αυτή η επιλογή (Μοντέλο Επιλογής Παράλληλης Πραγματικότητας), να αλλάξουμε δηλαδή το συνδυασμό των επιλογών και παράλληλων κόσμων. Έχουμε έτσι τη δυνατότητα να εναλλάσσουμε τους συνδυασμούς μέσα στο ίδιο το σύμπλεγμα, καθώς και να μεταπηδούμε από το ένα σύμπλεγμα στο άλλο, σε οποιοδήποτε σημείο της ζωής μας, πάλι σε εξάρτηση με τις επιλογές μας, εφόσον επιλέγουμε εμείς ποια πραγματικότητα θα αντιληφθούμε.
Με περισσή ταπεινότητα θα χαρακτήριζα τη θεωρία ως δελεαστική, όμως, όπως κάθε θεωρία, δεν υφίσταται δίχως μειονεκτήματα. Το πρώτο είναι η πολλαπλότητα και κατ’ επέκταση η πολυπλοκότητα που παρουσιάζει. Μέχρι τώρα αναλύσαμε τη θεωρία στην απλή της μορφή, τις επιλογές και τη μοίρα ενός μόνο ατόμου. Ακόμα κι έτσι όμως το μοντέλο είναι χαοτικό, σε σημείο που οι παράγοντες επιρροής είναι τόσοι πολλοί (όπως επιλογές και πράξεις δικές μας και των άλλων) ώστε να δημιουργείται αυτή η αίσθηση (ή ψευδαίσθηση) που έχουμε ότι δεν ασκούμε κανέναν έλεγχο. Γι’ αυτό ίσως καταλήγουμε να πιστεύουμε στο απλό και εύκολα κατανοητό, δηλαδή ότι η μοίρα είναι προκαθορισμένη ή έστω ότι καθορίζεται από τυχαίους παράγοντες.
Αν λοιπόν το μοντέλο είναι τόσο πολύπλοκο για ένα άτομο και μόνο, τι γίνεται όταν στην εξίσωση συνυπολογιστεί ολόκληρος ο κόσμος; Είμαστε όλοι μονάδες ενός μεγαλύτερου συστήματος και εκ των πραγμάτων αλληλοεπιδρούμε μεταξύ μας, δηλαδή η κάθε μας επιλογή δύναται (ή ίσως να είναι δεδομένο) να επηρεάζει τις ζωές άλλων ανθρώπων. Κατά τον ίδιο τρόπο οι πράξεις και οι επιλογές των άλλων επηρεάζουν τα δικά μας μονοπάτια.
Άρα, παρουσιάζεται μια σύγκρουση επιλογών/παραγόντων επιρροής. Οπότε, αυτό καθιστά εξαιρετικά πολύπλοκο το μοντέλο και δημιουργεί πρόβλημα στο ποιανού την πραγματικότητα τελικά ζούμε. Ποιανού παρατηρητή δηλαδή η συνείδηση θα υπερισχύσει; Αυτή η τεχνική δυσκολία μπορεί να εξαλειφθεί αν δεχθούμε πως όλοι μπορούμε να ζούμε ταυτόχρονα την πραγματικότητα της επιλογής μας, επιλέγοντας παράλληλα δηλαδή να μην αντιλαμβανόμαστε τις επιδράσεις που μπορεί να έχουν στη ζωή μας οι επιλογές των άλλων.
Το δεύτερο πρόβλημα που παρουσιάζει το μοντέλο μου είναι αυτό της ηθικής. Αν πράγματι ισχύει αυτή η θεωρία για την ειμαρμένη και μπορέσουμε να την τιθασεύσουμε, τότε μιλάμε για μια δύναμη θεϊκή. Πώς όμως θα την χρησιμοποιήσει ο καθένας μας; Είμαστε έτοιμοι να τη διαχειριστούμε με σκοπό το καλό όλων μας; Η ανθρωπότητα μοιάζει μάλλον ανώριμη για κάτι τέτοιο. Βέβαια, αν πάλι δεχθούμε ότι μπορούμε όλοι να ζούμε παράλληλα και ταυτόχρονα στη δική μας πραγματικότητα, τότε όλοι θα επιλέγουμε να βλέπουμε το δικό μας ηθικό ή ανήθικο κόσμο δίχως να επηρεάζουμε και να επηρεαζόμαστε από την αντίληψη των άλλων.
Τέλος, όσο κι αν διεγείρει τη φαντασία και την αναζήτησή μας, αυτή η θεωρία παραμένει θεωρία, δίχως ακόμα κάποιες απτές αποδείξεις στο ανθρώπινο επίπεδο (ένα σύστημα περισσότερο πολύπλοκο από το κβαντικό επίπεδο), πέρα ίσως από κάποιες διαισθητικές περισσότερο παρατηρήσεις. Στο μέλλον λοιπόν θα πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος να επιβεβαιωθεί το μοντέλο. Αυτό, βέβαια, θα σημαίνει πως θα έχουμε ανακαλύψει και τον τρόπο να ελέγχουμε εμείς τους παράγοντες επιρροής της ζωής μας, έχοντας τη δυνατότητα να επιλέγουμε συνειδητά ποιον κόσμο θα αντιληφθούμε και θα ζήσουμε.
——
Ο Αντώνης Γαβαλάς είναι σύμβουλος διοίκησης και ομαδικής εργασίας, καθώς και συγγραφέας μυθιστορημάτων. Μπορείτε να κατεβάσετε δωρεάν το βιβλίο του με τίτλο «Σκέπτινγκ» εδώ. Αρθρογραφεί στον «Καλό Συνάδελφο», στο «Επιχειρώ» και σε άλλα ηλεκτρονικά και έντυπα μέσα. Επίκεντρο του ενδιαφέροντός του είναι ο άνθρωπος. Κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών του σπουδών στο μάνατζμεντ ανέπτυξε το ενδιαφέρον του για την ανθρώπινη ψυχολογία, προσπαθώντας να κατανοήσει την ανθρώπινη προσωπικότητα. Πρόσφατα εξέλιξε ακόμα περισσότερο τις γνώσεις του μέσα από τα ευρήματα της νευροεπιστήμης και το ρόλο του εγκεφάλου μας στο πώς συμπεριφερόμαστε, μαθαίνουμε, λαμβάνουμε διάφορες αποφάσεις και πώς γενικά αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο μας.
