Η Τζέσικα Μαργαρίτη είναι σύμβουλος ψυχικής υγείας, με ειδίκευση στη Συνθετική Ψυχοθεραπεία και στην προσωποκεντρική και βιωματική μέθοδο Fοcusing, εκπαιδεύτηκε στη συστημική θεραπεία και ολοκλήρωσε την εκπαίδευση στην κλινική εκφραστική θεραπεία μέσω τεχνών με τον Avi Goren Bar. Ονομάζει τον χώρο της, στο Θησείο, Έντεχνη Δράση και εκεί συντονίζει αρκετές ομάδες προσωπικής ανάπτυξης. Μία από τις μεθόδους που εφαρμόζει το κέντρο είναι η εκφραστική θεραπεία μέσω τεχνών, μια ψυχοθεραπευτική διαδικασία που ενθουσιάζει τους συμμετέχοντες και ταυτόχρονα τους προσφέρει βαθιά θεραπευτικά οφέλη. Ακολουθεί η συνέντευξη που παραχώρησε στη Γεωργία Χρήστου για την Εναλλακτική Δράση.
Κα Μαργαρίτη, τι είναι η εκφραστική θεραπεία μέσω τεχνών (Expressive arts therapy);
Η Εκφραστική θεραπεία μέσω τεχνών (Expressive arts therapy) είναι μια ψυχοδυναμική σύγχρονη ψυχοθεραπευτική μέθοδος. Η θεραπευτική διαδικασία εξελίσσεται και εκφράζεται μέσα από τις τέχνες. Σ’ ένα ευρύ φάσμα και συνδυασμό τεχνών, όπως η μουσική, τα εικαστικά, η κίνηση, το ψυχόδραμα, η ποίηση. Η επαφή με την Εκφραστική θεραπεία μέσω τεχνών μας βοηθάει να προσεγγίσουμε κομμάτια του εαυτού μας απροσπέλαστα στη νοητική διεργασία. Κυρίαρχο ρόλο παίζει το σώμα, που έχει καταγράψει εμπειρία, συναίσθημα και σκέψη, και είναι η απελευθέρωσή του που θα φέρει την ισορροπία στο άτομο ως όλον. Η θεραπεία μέσω των εικαστικών τεχνών αξιοποιεί την δημιουργική διαδικασία και το δημιούργημα ως μέσο έκφρασης και προβολής. Προάγει μία μέθοδο συμβολικής επικοινωνίας μεταξύ πελάτη και θεραπευτή. Η θεραπεία μέσω των Εικαστικών τεχνών βασίζεται στη γνώση ότι ο κάθε άνθρωπος έχει την ικανότητα να προβάλει μέσω των εικαστικών δημιουργημάτων του τις ασυνείδητες πτυχές του εαυτού του. Τις εσωτερικές του συγκρούσεις, τις αναμνήσεις, τις σκέψεις και τις φαντασιώσεις.
Advertisment
Έχει η μέθοδος κάποιο επιστημονικό υπόβαθρο;
Έχει επιστημονικό υπόβαθρο και χρησιμοποιείται για κλινική διάγνωση. Μέσα από τέσσερις διαγνωστικές συνεδρίες ο θεραπευόμενος φτιάχνει ένα ελεύθερο έργο, μια αντιγραφή και ένα κολάζ. Απαντάει κάποιες ερωτήσεις στο Rorschach test και ο θεραπευτής μπορεί να βγάλει τη διάγνωση ώστε να ορίσει τη θεραπευτική στρατηγική που θα ακολουθήσουν.
Το επιστημονικό της υπόβαθρο βασίζεται σε τρεις ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις: την ψυχοδυναμική , την Γκεστάλτ και τη Γιουγκιανή ψυχολογία του βάθους
Έτσι αναλυτικά η ψυχοδυναμική θεραπεία, η οποία μελετά τις ψυχολογικές δυνάμεις που αποτελούν τη βάση για την ανθρώπινη συμπεριφορά, τα συναισθήματα, καθώς και πώς μπορούν να σχετίζονται με την εμπειρία της πρώιμης παιδικής ηλικίας. Αυτή η θεωρία ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τις δυναμικές σχέσεις ανάμεσα στο συνειδητό και το ασυνείδητο κίνητρο. Δηλώνει ότι η συμπεριφορά είναι το προϊόν των βασικών συγκρούσεων, των οποίων οι άνθρωποι συχνά έχουν μικρή επίγνωση. Η κύρια εστίαση της ψυχοδυναμικής θεραπείας είναι να αποκαλύψει το ασυνείδητο περιεχόμενο της ψυχής ενός πελάτη, προκειμένου να ανακουφίσει την ψυχική ένταση.
Advertisment
Η Γκεσταλτ που βασικός της στόχος είναι να αποκτήσει το άτομο επίγνωση αυτού που βιώνει και πράττει. Μέσα από τη διαδικασία αυτής της επίγνωσης, το άτομο κερδίζει την κατανόηση του εαυτού του και του περιβάλλοντός του. Γνωρίζει τη δυνατότητα για αλλαγή και την ικανότητά του να κάνει επιλογές, ώστε να ζει μια αυθεντική, με νόημα ζωή. Η θεωρία της Gestalt ασχολείται με το όλον και τα διαφορετικά μέρη που το αποτελούν. Το σύνολο των μερών είναι μεγαλύτερο από το όλον.
Η προσέγγισή της Αναλυτικής Ψυχολογίας του βάθους του Carl Gustav Jung επικεντρώνεται στην ψυχή, την ανθρώπινη ανάπτυξη, τον σχηματισμό προσωπικότητας και την εξατομίκευση. Η εξατομίκευση είναι μια διαδικασία που φέρνει το ασυνείδητο δυναμικό μας στη συγκεκριμένη ζωντανή πραγματικότητα. Αυτή η διαδικασία βοηθά στη διασφάλιση μιας γέφυρας μεταξύ ενός ατόμου και του ασυνείδητου καθώς και του ατόμου και της ευρύτερης κοινότητας του. Διάφορες μέθοδοι χρησιμοποιούνται στην jugian ψυχοθεραπεία συμπεριλαμβανομένης της εξερεύνησης των ονείρων, της διερεύνησης μέσω μύθων και συμβόλων και της διευκόλυνσης της μη λεκτικής συνειδητοποίησης μέσω τέτοιων τεχνικών όπως η τέχνη, η μουσική, η κίνηση και η άμμος. Ο Carl Jung πίστευε ότι η ψυχολογική δυσφορία είναι αποτέλεσμα μιας ανισορροπίας στο άτομο που συχνά αντιμετωπίζεται ως αποξένωση από την βαθύτερη προσωπικότητα ή από αυτό που αποκαλεί τον Εαυτό. Η ψυχοθεραπεία της Jungian επιδιώκει να αποκαταστήσει τη σύνδεση του ατόμου με τον Εαυτό.
Ο εμπνευστής της μεθόδου Dr Avi Goren-Bar είναι Κλινικός και Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος με ειδίκευση στις Εκφραστικές Θεραπείες. (https://www.dravigb.com). Bασίζεται στη μελέτη του Dr Goren Bar, A. (1997) The Creation Axis in Expressive Therapies, The Arts in Psychotherapy, An International Journal, Pergamum Press.
Εφαρμόζετε τη μέθοδο στο χώρο σας πολλά χρόνια τώρα. Μπορείτε να μας εξηγήσετε με ένα – δύο απλά παραδείγματα πως μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά και σε ποιες περιπτώσεις;
Χρησιμοποιώ την θεραπεία μέσω τέχνης και το focusing εδώ και 11 χρόνια που ξεκίνησα να δουλεύω θεραπευτικά με τους ανθρώπους. Τα τελευταία 5 χρόνια περίπου εκπαιδεύτηκα στην εκφραστική θεραπεία με τον Dr Avi Goren Bar. Έτσι απέκτησα πολλά εργαλεία και μια πιο εμπεριστατωμένη αντίληψη για τη δύναμη της μεθόδου. Έχω δει πραγματικά τα αποτελέσματα, τη γρήγορη και βαθιά αλλαγή, πρώτα μέσα από τη δική μου μεταμόρφωση και μετά από τους πελάτες μου. Τα άτομα γίνονται πιο αυθόρμητα, πιο δημιουργικά και πιο ευτυχισμένα.
O Πάμπλο Πικάσο είχε πει ότι ο σκοπός της τέχνης είναι να βγάλουμε τη σκόνη της καθημερινότητας από πάνω μας. θα ήθελα τη δική σας άποψη ως προς το γιατί η τέχνη έχει τόσο ισχυρή επίδραση στον ανθρώπινο ψυχισμό.
Όλες οι τυπικές ανθρώπινες εκδηλώσεις της ζωής στηρίζονται σε μια αρχετυπική βάση. Το συλλογικό ασυνείδητο είναι γεμάτο από αρχέτυπα που μοιράζεται όλο το ανθρώπινο γένος. Αποτελούν την βάση για την δημιουργία των μύθων, της λογοτεχνίας, της τέχνης, των συμβολισμών και της επιστήμης. Πολλά σπουδαία έργα τέχνης συγκινούν και διατηρούνται στο χρόνο γιατί μέσα από αυτά αναδύονται αρχετυπικές εικόνες που γοητεύουν και γίνονται πόλος έλξης γιατί μιλάνε για κάτι παγκόσμιο.
Στα πλαίσια του Expressive Arts Therapy τα σύμβολα, οι αλληγορίες και η μεταφυσική διάσταση της κατά τα άλλα πεζής πραγματικότητας, παίζουν καθοριστικό ρόλο. Ως πεδίο διαλόγου ανάμεσα στον θεραπευτή και τον θεραπευόμενο αλλά και ευρύτερα ως πεδίο αυτογνωσίας για τον σύγχρονο άνθρωπο. Η σχέση στην εκφραστική ψυχοθεραπεία, είναι τριαδική (θεραπευτής- θεραπευόμενος- έργο). Η τριαδική σχέση βοηθάει στην αποκατάσταση του εαυτού και του “σχετίζεσθαι” με τους σημαντικούς άλλους. Πραγματικά, τα σύμβολα του καλλιτεχνικού έργου αποτελούν ένα μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης. Ένα από εκείνα που θα μπορούσαν να γίνουν το κλειδί για την πύλη του εσωτερικού μας κόσμου.
Φαντάζομαι ότι η εκφραστική θεραπεία μέσω τεχνών απευθύνεται σε όλους… ακόμα και παιδιά, έτσι δεν είναι;
Πραγματικά απευθύνεται σε όλους όσους επιθυμούν μια βαθιά αλλαγή. Δεν χρειάζεται προηγούμενη γνώση σε κανέναν τομέα και απευθύνονται σε όλες της ηλικίες. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς καλλιτέχνης, απλά να θέλει να εκφραστεί ελεύθερα. Χρειάζεται όρεξη για πειραματισμό και εστιάση στον εσωτερικό κόσμο. Μέσα από βιωματικές διαδικασίες η θεραπευτική διαδικασία μετατρέπεται σε ένα ασκληπιείο, που εμπεριέχει με τρυφερότητα τη μοναδικότητα του κάθε ατόμου. Δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να αισθανθούν ισότιμοι με το θεραπευτή η την ομάδα και έτσι παίρνουν πίσω τη δύναμη τους.
Οι θεραπευόμενοι βιώνουν αγάπη, εν συναίσθηση και ασφάλεια ώστε να μπορέσουν να ζωντανέψουν τις εσωτερικές τους πλευρές.
Όταν γεννιόμαστε εκφράζουμε ελεύθερα αυτό που είμαστε. Στη συνέχεια, κάτι αλλάζει και φτάνουμε να λέμε ότι η έκφραση είναι ελευθερία. Το θέμα όμως είναι για ποιο λόγο στερήσαμε αυτή την ελευθερία από τον εαυτό μας εξαρχής;
Ο αληθινός εαυτός είναι ένα ολότελα διαφορετικού είδους δημιούργημα, από το εγώ. Η χαρακτηριστική του ιδιότητα είναι ο αυθορμητισμός, και ο Winnicott ορίζει ξεκάθαρα τι χρειάζεται για να αναπτυχθεί σωστά. Οι αυθόρμητες χειρονομίες του, πρέπει να ικανοποιηθούν από κάποιον – μία μητέρα, συνήθως – που μπορεί να επιτρέψει και να κάνει αληθινή την παντοδυναμία ενός νηπίου, μέχρι ότου αυτό να είναι έτοιμο να την εγκαταλείψει, και ο αυθορμητισμός του, όπως το θέτει ο Winnicott, ‘ενωθεί με τα γεγονότα του κόσμου (join up with the world’s events)’ (1965:146).
Εάν ο αυθορμητισμός του νηπίου δεν ικανοποιηθεί με αυτόν τον τρόπο, ο δυνάμει αληθινός εαυτός δεν μπορεί να εξελιχθεί και αντικαθίσταται, από την ανάπτυξη ενός ψευδούς εαυτού. Ο εξωτερικός κόσμος μπορεί να απογοητεύσει ένα άτομο σε διάφορες περιστάσεις της ζωής και με διάφορους τρόπους. Εάν οι αστοχίες (του εξωτερικού κόσμου) μπορέσουν να αντιμετωπισθούν (από το άτομο) χωρίς προσφυγή σε λειτουργία ψευδούς εαυτού, αυτό δείχνει την ύπαρξη ενός καλά εγκατεστημένου αληθινού εαυτού.
Λειτουργεί επομένως ένα αισθητήριο, για το τι κανείς νοιώθει αληθινό και καλό ή αντίθετα μη πραγματικό, μάταιο, άρα κακό για το άτομο, όσο ικανοποιητικό και να φαίνεται. Θα έλεγα ότι, σε αυτό το στάδιο, ο αληθινός εαυτός έχει γίνει μία εσωτερική αυθεντία που μπορεί το άτομο να την εμπιστευθεί ως δική του/της αυθεντική συνείδηση. Αυτός ο ρόλος (του) ως συνείδηση, είναι ιδιαίτερα ξεκάθαρος στις περιπτώσεις των θεμιτών συμβιβασμών που περιλαμβάνονται στη συνηθισμένη κοινωνική μας ζωή. Ο αληθινός εαυτός μπορεί να τους προσαρμόσει. Ωστόσο, αναφέρει ο Winnicott, εάν ένα θέμα είναι κρίσιμο, ο συμβιβασμός ίσως να μην είναι πλέον αποδεκτός, και τότε ο αληθινός εαυτός υπερισχύει του συμμορφωμένου εαυτού (1965:150).
Η εκφραστική θεραπεία αναπληρώνει το υγιές καθρέφτισμα που χρειάζεται ένας άνθρωπος , ώστε να εμπιστευτεί ξανά ο ίδιος τον αληθινό εαυτό του.
Θα ήθελα να μας πείτε λίγα λόγια για τη διαδικασία του expressive arts therapy. Είναι κάτι που διαρκεί πολύ; Είναι μια επαναλαμβανόμενη διαδικασία; Είναι μια ομαδική ή ατομική δραστηριότητα;
Η εκφραστική θεραπεία σαν διαδικασία μπορεί να βοηθήσει ατομικά ή σε ομάδα. Όλε τις ηλικίες όπως ζευγάρια και οικογένειες. Ο χρόνος που χρειάζεται δεν είναι συγκεκριμένος και διαφέρει από άτομο σε άτομο, ανάλογα πάντα με το αίτημα που έρχεται στη θεραπεία. Είναι σίγουρα πιο γρήγορη από τη θεραπεία ομιλίας, γιατί χρησιμοποιεί το δημιουργικό άξονα και πάνω σε αυτόν μέσα από την αλλαγή των μέσων (από τη ζωγραφική στη μουσική, στην κίνηση κ.α) εισχωρεί στον ενδιάμεσο χώρο (Winnicott).
Αυτός ο ενδιάμεσος χώρος αφορά έναν τόπο αλλά και μια διαδικασία, όπου μπορεί να ξεδιπλωθεί η ικανότητα μιας δημιουργικής «αντίληψης» του κόσμου, έναν χώρο ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασίωση. Εκεί γίνονται οι αλλαγές προσπερνώντας τη νοητική διαδικασία. Χρησιμοποιώ λοιπόν με πολύ αγάπη την εκφραστική θεραπεία στις ατομικές συνεδρίες, στις ομάδες, στα αυτοτελή σεμινάρια και στις εναλλακτικές διακοπές. Οι άνθρωποι χαίρονται να ανοίγουν στο μοίρασμα και στη βαθιά ψυχοθεραπευτική εργασία που γίνεται τόσο απλά και ανάλαφρα.
Γνωρίστε την εκφραστική θεραπεία μέσω τεχνών την Τρίτη 2 Οκτωβρίου στο Κέντρο Έντεχνης Δράσης. Μάθετε περισσότερα εδώ
