Πολλοί από εμάς θυμόμαστε έναν παλιότερο εαυτό να κοιτάζει χάρτες του κόσμου και να ονειρεύεται μια ζωή γεμάτη ταξίδια, γλώσσες και χειρόγραφες επιστολές από μακρινούς τόπους. Μπορεί να μη γίναμε αυτοί οι άνθρωποι, όμως τους θυμόμαστε. Και κάποιες φορές, τους πενθούμε.
Η ζωή είναι λιγότερο γραμμική απ’ όσο νομίζουμε. Σπάνια ακολουθεί το σενάριο που γράψαμε στα νεανικά μας τετράδια. Δεν φταίει η αδυναμία. Φταίει η πραγματικότητα. Οι σχέσεις, οι συγκυρίες, οι επιλογές, τα λάθη – όλα μεταμορφώνουν την τροχιά μας. Κι αυτό που μένει πέρα από τις αποφάσεις, είναι οι εκδοχές μας. Εκείνοι οι εν δυνάμει εαυτοί που δεν θα γίνουν ποτέ πραγματικότητα.
Advertisment
Δεν πρόκειται για αποτυχία. Πρόκειται για απώλεια. Μια απώλεια χωρίς τελετές, χωρίς συλλυπητήρια, αλλά με υπόγειες ρίζες στον ψυχισμό μας. Ένα λεπτό πένθος που λειτουργεί σαν μουσική υπόκρουση και χρωματίζει το συναίσθημα της ζωής μας.
Η πολλαπλότητα του εαυτού: ένα παλίμψηστο ταυτοτήτων
Η σύγχρονη ψυχολογία μιλά για τον «πολλαπλό εαυτό». Δεν είμαστε ένα σταθερό «εγώ», αλλά ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο μωσαϊκό εμπειριών, επιθυμιών και ιστοριών. Ο Jerome Bruner, πρωτοπόρος στην αφηγηματική ψυχολογία, τόνιζε ότι ο εαυτός χτίζεται μέσα από τις αφηγήσεις που δημιουργούμε. Κάθε αφήγηση όμως, εμπεριέχει κι άλλες που παραλείπουμε.
Η κάθε ταυτότητα που αναπτύσσουμε, του φροντιστή, του καλλιτέχνη, του φοιτητή, του επαναστάτη, δεν καταργείται απαραίτητα όταν δεν εκδηλώνεται. Παραμένει ως δυνατότητα, ως αποτύπωμα στον εσωτερικό μας κόσμο. Αυτές οι αποτυπώσεις σχηματίζουν το «σύμπαν των δυνατοτήτων» μέσα στο οποίο συνεχώς κινούμαστε.
Advertisment
Όταν διαλέγουμε μια διαδρομή – μια σχέση, μια πόλη, μια εργασία – αφήνουμε πίσω δεκάδες άλλες. Δεν μπορούμε να ζήσουμε παρά μόνο μία εκδοχή κάθε φορά. Οι υπόλοιπες αποσύρονται στο παρασκήνιο, αλλά δεν σβήνουν. Ζουν μέσα μας, σαν δωμάτια στα οποία δεν μπήκαμε ποτέ.
Η σιωπηλή εργασία του αποχαιρετισμού
Η ψυχική διαδικασία του να αποχαιρετάς εναλλακτικές ταυτότητες δεν έχει ορατό χαρακτήρα. Δεν γίνεται με σαφή λόγια, ούτε με ημερομηνίες. Είναι κάτι που νιώθεις όταν βλέπεις έναν άνθρωπο να ζει μια ζωή που κάποτε φανταζόσουν για σένα. Όταν περνάς έξω από ένα μουσικό στούντιο και θυμάσαι τον έφηβο που έγραφε τραγούδια. Όταν διαβάζεις για έναν εθελοντή στην Ινδία και σκέφτεσαι εκείνο το email που δεν έστειλες ποτέ.
Αυτός ο αποχαιρετισμός μοιάζει με το ξεθώριασμα μιας φωτογραφίας. Στην αρχή είναι ζωντανή, γεμάτη ένταση. Μετά, σιγά-σιγά, χάνει το χρώμα της, αλλά δεν παύει να υπάρχει. Το πένθος για τον εαυτό που δεν έγινες, είναι μια διαδικασία. Μια επανεμφανιζόμενη επίγνωση.
Οι τρόποι που πενθούμε το ανεκπλήρωτο
- Μέσα από τη νοσταλγία: Ένα βλέμμα στο παρελθόν που δεν είναι μόνο γλυκό, αλλά και θλιμμένο.
- Μέσα από τη ζήλια: Όχι ως φθόνος, αλλά ως υπόμνηση του “τι θα μπορούσε να είχε συμβεί”.
- Μέσα από την αίσθηση ανικανοποίητου: Ένα κενό που δεν γεμίζει με επιτυχία, γιατί αφορά κάτι πιο υπαρξιακό.
- Μέσα από την αναβλητικότητα: Η διστακτικότητα μπροστά σε νέες επιλογές μπορεί να είναι σύμπτωμα παλιών εκκρεμοτήτων.
Ο Donald Winnicott έλεγε ότι η πραγματική ωριμότητα έρχεται όταν μπορούμε να αντέξουμε την απώλεια χωρίς να καταρρεύσουμε. Όταν μπορούμε να δεχτούμε ότι δεν θα γίνουμε τα πάντα, αλλά μπορούμε να είμαστε αρκετά.
Πώς να αναγνωρίσεις τις εκδοχές σου που δεν έζησες
Δεν χρειάζεται ψυχανάλυση. Χρειάζεται προθυμία για ακρόαση:
- Τι σου λέει η φωνή που εμφανίζεται όταν νιώθεις στάσιμος;
- Πού πηγαίνει το μυαλό σου όταν δεν το ελέγχεις;
- Ποιες είναι οι φαντασιώσεις που επαναλαμβάνονται;
- Ποιοι ρόλοι σε συγκινούν στους άλλους, χωρίς να ξέρεις γιατί;
Η ψυχολόγος Jennifer Petriglieri, στο έργο της για την προσωπική ταυτότητα, αναφέρει πως οι μεγάλες αλλαγές στη ζωή μας δεν προέρχονται μόνο από εξωτερικές μεταβάσεις, αλλά και από εσωτερικές αποφάσεις. Ποιον εαυτό διατηρώ και ποιον αφήνω να φύγει;
Το πένθος ως γέφυρα προς την αυθεντικότητα
Το πένθος για τον ανεκπλήρωτο εαυτό λειτουργεί ως μυστική τελετουργία συμφιλίωσης. Ο ψυχισμός αναγνωρίζει το ταξίδι που δεν πραγματοποιήθηκε και ταυτόχρονα χτίζει γέφυρα προς το εδώ και τώρα.
Η αυθεντικότητα γεννιέται μέσα από τη βαθιά κατανόηση του τι θυσιάστηκε και γιατί. Ένας άνθρωπος γίνεται αυθεντικός όταν επιλέγει με επίγνωση και φροντίδα. Όταν σέβεται την πορεία που έχει διανύσει.
Η ζωή αποκτά νόημα μέσα από αυτά που επιτυγχάνονται και από εκείνα που αφήνονται πίσω με σεβασμό. Το πένθος γίνεται ένα σιωπηλό «ευχαριστώ» στον εαυτό που ονειρεύτηκε, πάλεψε, τόλμησε να φανταστεί και η αυθεντικότητα ανθίζει μέσα από αυτή την αποδοχή. Ο σημερινός εαυτός ακτινοβολεί επειδή έχει διαλέξει, έχει χαράξει πορεία και έχει σταθεί παρών.
Αναγνώρισε τους εαυτούς που ζουν μέσα σου
Κάθε εκδοχή μας αφήνει ίχνη. Ο έφηβος που σχεδίαζε να γίνει μουσικός. Η φοιτήτρια που σκεφτόταν να ζήσει στο εξωτερικό. Ο παλιός εαυτός που δίστασε να πάρει ένα ρίσκο. Όλοι αυτοί υπάρχουν ακόμα κάπου μέσα μας και ζητούν κάτι απλό: να ακουστούν, να τιμηθούν, να αποχαιρετισθούν με αξιοπρέπεια.
Η ψυχολογική πράξη αυτής της αποδοχής ανοίγει νέους χώρους συνειδητότητας. Επιτρέπει στον τωρινό μας εαυτό να ριζώσει, να ξεδιπλωθεί, να ζήσει χωρίς βαρίδια.
Να επιλέγεις με επίγνωση, σημαίνει να αγαπάς με γενναιοδωρία
Η επίγνωση μεταμορφώνει την επιλογή σε πράξη αγάπης. Όταν στρέφεσαι προς τον εαυτό σου και λες «Σε βλέπω, σε σέβομαι, σε ακολουθώ», τότε κάθε απόφαση αποκτά ιερότητα. Κάθε εναλλακτική ζωή που παραμένει ανεκπλήρωτη αποκτά αξία ως δώρο που προσέφερες στον εαυτό σου – το δώρο της εστίασης.
Η γενναιοδωρία αγκαλιάζει και τους δρόμους που ακολουθήθηκαν και εκείνους που έμειναν ανεκμετάλλευτοι. Αναγνωρίζει το κόστος, τη σοφία, την πολυπλοκότητα της πορείας. Ο τωρινός σου εαυτός αποτελεί ένα ψηφιδωτό εμπειριών, επιθυμιών, θάρρους και υπομονής. Αντί για δικαίωση, ενσαρκώνει πληρότητα.
Αν μια σκιά μελαγχολίας αγγίξει την καρδιά σου, καλωσόρισέ την. Ίσως κουβαλά τη φωνή κάποιου εαυτού που ζητά έναν αποχαιρετισμό. Μπορείς να του γράψεις, να του μιλήσεις, να τον ευχαριστήσεις. Μέσα από αυτή τη συνάντηση ολοκληρώνεται κάτι. Η μελαγχολία μετατρέπεται σε σεβασμό και εσύ συνεχίζεις τη ζωή σου με καθαρότητα και παρουσία.
Η ιστορία που αξίζει να ζεις
Μια φορά, ένας συγγραφέας είπε: «Έγραψα το ένα βιβλίο που χρειαζόμουν να ζήσω.» Αυτή είναι και η ουσία. Όχι να κυνηγήσεις όλα τα ενδεχόμενα, αλλά να ζήσεις με πληρότητα το ενδεχόμενο που αγάπησες περισσότερο.
Η ζωή αποκτά βάθος όταν η προσοχή στρέφεται στο παρόν. Η ίδια η παρουσία γίνεται επίτευγμα. Ο ρόλος που επιλέγεις ακτινοβολεί, επειδή τον τρέφεις, τον ζεις με επίγνωση, τον τιμάς με πράξεις.
Η ιστορία σου είναι μοναδική. Αξίζει να την αφηγηθείς με φροντίδα, με τόλμη και με αλήθεια. Κάθε σου μέρα είναι μια πράξη συνέχειας, κάθε σου εαυτός ένας οδηγός και κάθε απόφαση μια υπόσχεση ζωής.
Πηγές:
- Boss, P. (1999). Ambiguous Loss.
- Bateson, M. C. (2010). Composing a Further Life.
- Brown, B. (2015). Rising Strong.
- Bruner, J. (1990). Acts of Meaning.
- Neff, K. (2011). Self-Compassion.
- Winnicott, D. W. (1965). The Maturational Processes and the Facilitating Environment.
- Petriglieri, J. (2019). Identity at Work.
- McAdams, D. (2005). The Redemptive Self.
