Η παραδοξότητα του να είσαι ξύπνιος καθώς ονειρεύεσαι
Είναι μια κοινή ανθρώπινη εμπειρία, την οποία μόλις τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να μελετά στα σοβαρά ο άνθρωπος.
Πρόκειται για τα λεγόμενα lucid dreams ή συνειδητά όνειρα.
Και όταν μιλάμε για «ονειροναυτική», δεν κινούμαστε στον χώρο της παραψυχολογίας αλλά στον χώρο των επιστημονικών ερευνών για τη φύση του ύπνου.
Advertisment
Ένας άνθρωπος ονειρεύεται ότι βρίσκεται στην κορυφή ενός ουρανοξύστη. Μέσα στο όνειρό
του, κοιτάζοντας τους δρόμους από κάτω, νιώθει ίλιγγο και γραπώνεται γερά από το προστατευτικό κιγκλίδωμα, μην τυχόν παραπατήσει και πέσει στο κενό. Ως αυτή τη στιγμή βιώνει το όνειρό του σαν πραγματικότητα και συμπεριφέρεται αναλόγως.
Κάποια όμως, ασύμβατη με το σκηνικό, λεπτομέρεια, ίσως κάποια στιγμιαία έμπνευση, τον κάνει να συνειδητοποιήσει, μέσα στο ίδιο του το όνειρο, ότι ονειρεύεται και ότι όλα αυτά συμβαίνουν μόνο στη φαντασία του. Με αυτή την επίγνωση τώρα ο ονειρευόμενος, απαλλαγμένος από τις φοβίες και τις ανησυχίες του, αναφωνεί:
Μα είναι υπέροχο! Ονειρεύομαι! Δεν διατρέχω κανέναν κίνδυνο!
Advertisment
Χωρίς ενδοιασμούς πλέον, παίρνει την απόφαση να πηδήξει από τον ουρανοξύστη και να προσγειωθεί μαλακά στην άσφαλτο, μερικές εκατοντάδες μέτρα πιο κάτω. Κατά την ελεύθερη πτώση και την ομαλή προσεδάφιση, πάντοτε μέσα στο όνειρό του, νιώθει απερίγραπτη χαρά, ευφορία και ένα μοναδικό συναίσθημα απόλυτης ελευθερίας. Τα αισθήματα αυτά εξακολουθούν να τον πλημμυρίζουν όταν πραγματικά ξυπνάει λίγο αργότερα στο κρεβάτι του, έχοντας την επίγνωση ότι μόλις έζησε μια μοναδική εμπειρία, ένα όνειρο, κατά τη διάρκεια του οποίου ήξερε ότι ονειρευόταν.
Αυτό ήταν ένα πρώτο, απλό και σύντομο παράδειγμα ενός «lucid dream», ενός συνειδητού ονείρου. Τις τελευταίες δεκαετίες ένας ολόκληρος τομέας ερευνών έχει ανοίξει σχετικά με αυτό το είδος ονείρων. Στη διεθνή βιβλιογραφία έχει επικρατήσει ως όρος «lucid dreams». Στα ελληνικά, δεν γνωρίζω να υπάρχει ακόμη ικανοποιητική μετάφραση. Εχουν κατά καιρούς χρησιμοποιηθεί όροι όπως «συνειδητά», «διαυγή» ή «φωτεινά» όνειρα. Εμείς όμως, προς το παρόν, ας κρατήσουμε τον διεθνή όρο.
«Lucid dreams» λοιπόν λέγονται εκείνα τα όνειρα κατά τα οποία το υποκείμενο έχει πλήρη επίγνωση ότι ονειρεύεται.
Της νύχτας τα καμώματα…
Φυσικά κάθε νύχτα ονειρευόμαστε. Κάθε νύχτα μάς κατακλύζουν δεκάδες απίστευτα και παράλογα πράγματα, χωρίς εμείς να δίνουμε μεγάλη σημασία. Δεχόμαστε την «ονειρική λογική», τις παραβιάσεις των φυσικών νόμων, τις «τρελές» ιστορίες, σαν να ήταν φυσιολογικά και καθημερινά συμβάντα. Κάθε νύχτα, όταν αρχίζουν τα όνειρα, σβήνει το φως της κρίσεως, που διαχωρίζει το φανταστικό από το πραγματικό. Ακόμη και αν χρησιμοποιήσουμε την παραδοσιακή τεχνική του τσιμπήματος στο μπράτσο, για να ελέγξουμε αν είναι όνειρο, δεν θα μας οδηγήσει στην αλήθει� �. Απλώς θα πονέσουμε λίγο και θα συνεχίσουμε την ονειρική ζωή, τώρα πια εντελώς πεπεισμένοι ότι πρόκειται για την πραγματικότητα.
Αυτά βέβαια δεν είναι «lucid dreams», γιατί δεν έχουμε την επίγνωση ότι ονειρευόμαστε. Τη στιγμή όμως που θα τεθεί η… ερώτηση κρίσεως «Μήπως ονειρεύομαι;» και η απάντηση είναι καταφατική, τότε τα πράγματα αλλάζουν.
Επειδή στον ονειρόκοσμο, όπως αναφέραμε, παύουν να ισχύουν οι φυσικοί νόμοι και η κοινή λογική, στα «lucid dreams» μπορούμε να ελέγξουμε και να κατευθύνουμε, κατά βούληση, το ονειρικό υλικό. Μπορούμε να πειραματιστούμε άφοβα και ελεύθερα με τις ονειρικές εικόνες, αφού γνωρίζουμε ότι, όποιες εκπλήξεις και αν μας επιφυλάσσουν, αυτές θα είναι πάντοτε προϊόντα της φαντασίας μας.
Σύγχρονοι ερευνητές, όπως η Patricia Garfield, ο Charles Τ. Tart, η Celia Green κ.ά., έχουν δημοσιεύσει πολλές αφηγήσεις συνειδητών ονείρων, όπου το υποκείμενο αρχίζει σιγά σιγά να αποκτά τον έλεγχο του ονειρικού βασιλείου του. Γίνεται, όπως λένε, ένας μάγος στο υποσυνείδητο, ένας άρχοντας του ονειρόκοσμου, ένας ονειροναύτης…
Υπάρχουν πλέον αμέτρητες μαρτυρίες όπου οι ονειρευόμενοι διηγούνται ότι μεταμορφώνονται κατά βούληση σε, π.χ., λυκάνθρωπους, παίζουν τζούντο με δαίμονες, γράφουν ποιήματα σε ξένες γλώσσες, γίνονται αόρατοι, περνάνε μέσα από τοίχους, εκτοξεύουν φωτιές με τα χέρια τους, τηλεμετακινούνται, υλοποιούν σκέψεις, ενσαρκώνουν χαρακτήρες, κουβεντιάζουν με πεθαμένους, ερωτοτροπούν με τοπ μόντελς, εξερευνούν άγνωστους πλανήτες, πλάθουν δικά τους ονειρικά τοπία… και όλα αυτά έχοντας πάντοτε την επίγνωση ότι στον πραγματικό, φυσικό κόσμο κοιμούν ται ήσυχα και ανενόχλητα στο κρεβάτι τους.
Εδώ φαίνεται αμέσως και η ομοιότητα που έχουν τα lucid dreams με την εικονική πραγματικότητα (virtual reality). Μόνο που στον ονειρόκοσμο μπορεί κανείς να δημιουργήσει μια επιθυμητή πραγματικότητα χωρίς πολύπλοκα μηχανήματα και πανάκριβες συσκευές. Αρκεί μόνο να συνειδητοποιήσει ότι πραγματικά ονειρεύεται.
Μεγάλο βάρος δίνεται σήμερα στα λεγόμενα «εργαστήρια ονείρων» για την κατανόηση αυτής της παράδοξης εμπειρίας.
Οι πρώτες όμως αναφορές του ανθρώπου σε συνειδητά όνειρα χρονολογούνται στον 4ο π.Χ. αιώνα, στα κείμενα «περί Ονείρων» του Αριστοτέλη. Η ιδέα λοιπόν δεν ήταν ξένη στους φιλόσοφους εκείνης της εποχής.
Στα χριστιανικά χρόνια συναντάμε αναφορές για lucid dreams στην αλληλογραφία του Αγίου Αυγουστίνου (415 μ.Χ.) και σε κείμενα του Θωμά του Ακινάτη.
Κατά την άνθηση του αραβικού πολιτισμού, τον 12ο αιώνα, ο γνωστός διδάσκαλος Ibn-el-Arabi φαίνεται ότι μελέτησε σοβαρά το φαινόμενο και θεωρούσε πολύ σημαντική τη συνειδητότητα κατά τη διάρκεια του ύπνου.
Τον 19ο αιώνα αρχίζουν να δημοσιεύονται αρκετές μελέτες με αποκλειστικό θέμα τα lucid dreams, των Marquis d’Harvey Saint Denis, Φρειδερίκου Νίτσε κ.ά. Τα συνειδητά όνειρα εισχωρούν τώρα και στη λογοτεχνία, όπως σε έργα του Καρόλου Ντίκενς και αργότερα του Τόμας Μαν.
Τον 20ό αιώνα, ακόμη και ο πατέρας της ψυχανάλυσης Ζίγκμουντ Φρόιντ θα αναφερθεί σε αυτά, από τη δεύτερη έκδοση και μετά της Ερμηνευτικής των ονείρων.
Οι πρώτες μελέτες
Τον όρο όμως «lucid dreams» τον οφείλουμε στον ολλανδό ψυχίατρο F.W. van Eeden και στο μυθιστόρημά του Η γέφυρα των ονείρων που δημοσίευσε το 1913.
Επίσης έχει επισημανθεί ότι τα ιερά κείμενα των θιβετιανών βουδιστών μοναχών δίνουν μεγάλο βάρος στην εμπειρία της συνειδητότητας κατά τον ύπνο.
Τέλος, όπως αναφέρουν ανθρωπολόγοι που έχουν μελετήσει τη φυλή Senoi στη Μαλαισία, τα μέλη της φυλής αυτής υπόκεινται σε εκπαίδευση ονειρικής συνειδητοποίησης από τα παιδικά τους κιόλας χρόνια!
Στη Δύση σοβαρές έρευνες για τα lucid dreams δεν άρχισαν παρά μετά τη δεκαετία του 1960, κυρίως στις ΗΠΑ, όπου έχουν γίνει θέμα διδακτορικών διατριβών και έχουν αναγνωρισθεί με έδρες σε πολλά πανεπιστήμια.
Παρ’ όλα αυτά οι ερευνητές παραδέχονται ότι οι μελέτες τους βρίσκονται ακόμη σε εμβρυακό στάδιο.
Στα πρόσφατα βιβλία τους Conscious Mind, Sleeping Brain και Exploring the World of Lucid Dreaming o Stephen La Berge και η Jayne Gackenbach παρουσιάζουν τα τελευταία συμπεράσματα των ερευνών σε αυτόν τον τομέα.
Κατώφλι για το lucid dream, λένε, είναι η «προσυνειδητή φάση», όπου το υποκείμενο αρχίζει να υποψιάζεται ότι «ίσως» ονειρεύεται. Η εξοικείωση με αυτή την προκαταρκτική φάση ανοίγει τις πύλες για την πλήρη συνειδητοποίηση.
Αλλοι, πιο ιδιόμορφοι τρόποι για να συνειδητοποιήσει κανείς ότι ονειρεύεται είναι να θυμηθεί να κοιτάξει έντονα τα χέρια του μέσα στο όνειρό του. Αυτή η απλή πράξη φαίνεται ότι έχει καταλυτική επίδραση και οδηγεί, όπως λέγεται, κατευθείαν σε lucid dream.
Η ακίνδυνη παράλυση
Η ανάγνωση γραπτού κειμένου σε συνειδητό όνειρο παρουσιάζει, σύμφωνα με τα πειράματα που έχουν γίνει, ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο γραπτός λόγος στον ονειρόκοσμο παρουσιάζει μεγάλη ρευστότητα και τάση προς συνεχή μεταμόρφωση.
Επίσης έχει ερευνηθεί η σχέση της ονειρικής συνειδητότητας με την κάπως τρομακτική κατάσταση της «παράλυσης κατά τον ύπνο». Οι έρευνες δείχνουν ότι η παράλυση αυτή όχι μόνο είναι ακίνδυνη αλλά αποτελεί άλλη μια θαυμάσια πύλη για τα συνειδητά όνειρα.
Η στενή σχέση των lucid dreams με το εκούσιο πέταγμα είναι κάτι παραπάνω από φανερή, αφού αποτελεί την πρώτη τεχνική που μαθαίνει αμέσως κάθε ονειροναύτης. Οπως λένε και οι ίδιοι, το πέταγμα αποτελεί την έσχατη ένδειξη ότι ονειρεύεσαι.
Πιο προχωρημένοι ονειροναύτες έχουν καταφέρει, σύμφωνα πάντοτε με τους ερευνητές, να αυξάνουν τη χρονική διάρκεια των ονείρων τους στροβιλιζόμενοι γύρω από τον εαυτό τους με μεγάλη ταχύτητα.
Επίσης έχει παρατηρηθεί ότι ο ονειρευόμενος μπορεί εκούσια να μεταφέρει το κέντρο του «εγώ» του σε τρίτο πρόσωπο μέσα στο όνειρο. Το υποκείμενο με αυτόν τον τρόπο αλλάζει κυριολεκτικά προσωπικότητα, έχοντας πάντοτε την επίγνωση ότι ονειρεύεται.
Μεγάλη σπουδαιότητα έχει φυσικά δοθεί στις ψυχοθεραπευτικές ιδιότητες των lucid dreams. Οι έρευνες έχουν κυρίως επικεντρωθεί στους επαναλαμβανόμενους και έμμονους εφιάλτες. Η αντιμετώπισή τους μέσα από lucid dreams έχει αποδειχθεί πολύ αποτελεσματική· «on line» στο ίδιο το ασυνείδητο τα χαρακτηρίζουν πολλοί σύγχρονοι ψυχαναλυτές.
Ο έμπειρος «ονειροναύτης»
Αξίζει τέλος να αναφέρουμε και τον αμερικανό ονειροναύτη Alan Worsley. Θεωρείται ο πιο έμπειρος του πλανήτη αυτή τη στιγμή. Πειραματίζεται με lucid dreams από τα παιδικά του χρόνια και τα συγγράμματά του αποτελούν πραγματικές αποκαλύψεις για όσους ενδιαφέρονται. Ηταν από τους πρώτους που επεσήμανε την ιδιόμορφη σχέση των lucid dreams με τον ηλεκτρισμό, και ιδίως με το άναμμα ηλεκτρικών συσκευών. Κατά την επεξεργασία του με την ονειρική ύλη, έχει περάσει δεκάδες ώρες ερευνώντας ονειρικά ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά συστήματα που στον ονειρόκοσμο έχουν την τάση να παρουσιάζουν περίεργη συμπεριφορά.
Ο Worsley ήταν ο πρώτος ονειροναύτης που έστειλε σήματα από το όνειρο προς το εξωτερικό περιβάλλον. Με κωδικοποιημένες κινήσεις των οφθαλμών και των ακροδακτύλων άρχισε να δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα που του είχαν θέσει οι παρατηρητές των πειραμάτων αυτών. Πιστεύεται ότι τα συμπεράσματα από αυτές τις προσπάθειες επικοινωνίας θα φωτίσουν ακόμη περισσότερο την παράδοξη εμπειρία του ξύπνιου μέσα στον ύπνο.
Αναφέραμε στην αρχή ότι κάθε νύχτα μάς κατακλύζουν απίστευτες και παράλογες καταστάσεις στα όνειρά μας. Υπάρχει όμως και μια άλλη κατηγορία ονείρων. Αυτά τα οποία μοιάζουν τόσο πολύ με την πραγματικότητα που δεν υπάρχει κριτήριο να καταλάβουμε αν κοιμόμαστε ή είμαστε ξύπνιοι. Παρ’ όλα αυτά ξυπνάμε και απογοητευμένοι ή ανακουφισμένοι βλέπουμε ότι η υπερβολικά ρεαλιστική προηγούμενη σκηνή δεν ήταν παρά ένα όνειρο.
Αλλες φορές, όταν είμαστε ξύπνιοι, πιο σπάνια βέβαια, βρισκόμαστε μπροστά σε εκπλήξεις, συμπτώσεις και άλλες απρόσμενες καταστάσεις που περιέχουν έντονα ονειρικά στοιχεία και κάνουν την ίδια την πραγματικότητα να φαντάζει ονειρική.
Εξάλλου, όπως έχουν δείξει οι έρευνες, υπάρχει και ένας μηχανισμός της ονειρικής συνείδησης που ονομάζουν «ψεύτικη αφύπνιση». Είναι ένα είδος άμυνας ενάντια στην ονειρική συνειδητότητα, που καταφέρνει να ξεγελάει ακόμη και τους πιο έμπειρους ονειροναύτες.
Καλό είναι λοιπόν, συμφωνούν όλοι όσοι ερευνούν τα συνειδητά όνειρα, αν θέλει κανείς να εξασκηθεί σε αυτή την τέχνη, να καλλιεργήσει τη συνήθεια να θέτει πολλές φορές κατά τη διάρκεια ακόμη και της ημέρας την «ερώτηση κρίσεως»:
Μήπως ονειρεύομαι;
Και όπως λένε, ποιος ξέρει, όσο σίγουρος και αν είναι κανείς ότι είναι ξύπνιος, μπορεί μια μικρή, ασύμβατη λεπτομέρεια ξαφνικά να του αποδείξει το αντίθετο.
antapokrisi.blogspot.gr
