Μία από τις πιο σημαντικές ιστορίες της ομάδας μπάσκετ, με την οποία παίζω μία φορά την εβδομάδα, είναι πλέον γνωστή ως το Γεγονός. Δεν είχε να κάνει με βήματα ή με κάποιο θρυλικό καλάθι, αλλά με τη λυσσασμένη μάχη που δίνουν οι άντρες για τα πιστεύω τους στη δύσκολη εποχή μας. Το γεγονός, που συνέβη πριν από λίγα χρόνια, πραγματοποιήθηκε όταν έστειλα ένα μαζικό mail για το περιστατικό στο Μαβί Μαρμαρά, την επίθεση των Ισραηλινών ενάντια σε ένα στολίσκο που μετέφερε ανθρωπιστικό υλικό στην Παλαιστίνη και πολιτική πίεση στο Ισραήλ. Αυτό που έχει σημασία ήταν η αντίδραση των συμπαικτών μου. Αυτοί που μοιράζονται τα πιστεύω μου το βρήκαν ενημερωτικό, ή τουλάχιστον μία βάση για συζήτηση, ενώ οι απέναντι εξοργίστηκαν, ειδικά ένας πλέον πρώην φίλος μου και πλέον υπερσυντηρητικός εκδικητής, που θα ονομάσω Λάκη.
«Γιατί κάθεσαι και μοιράζεις σκουπίδια;» μου είπε την ημέρα που μας είπε ότι δεν θα ξανάρθει για μπάσκετ.
Advertisment
Γιατί αυτά που πιστεύεις είναι σκουπίδια, που σου μοιράζουν για να σε κάνουν έναν καλό ναζί, εκτός κι αν κάνω κάτι γι’ αυτό.
Του είπα τα παραπάνω λίγο πιο διπλωματικά.
«Το ίδιο πιστεύω κι εγώ για σένα» μου είπε.
Advertisment
Τις επόμενες εβδομάδες έπρεπε να ψάξουμε για ακόμα δύο αντικαταστάτες.
Ο μεγάλος ποιητής William Butler Yeats έγραψε ότι «οι καλύτεροι δεν έχουν πειθώ, ενώ οι χειρότεροι είναι γεμάτοι πάθος».
Μετά το Γεγονός δεν μπορούσα πλέον να αποφύγω το σε ποια ομάδα ανήκα.
Το θυμωμένο φύλο
Δυστυχώς, άνθρωποι σαν εμένα και τον Λάκη είναι ο κανόνας παρά η εξαίρεση στις ημέρες μας. Θα μας δεις να φωνάζουμε στα φανάρια, στα γραφεία της εταιρείας που δουλεύουμε, σε οικογενειακά και φιλικά γεύματα, επιδεικνύοντας τις «απόλυτα σωστές» ιδέες μας σε όποιον δεν μας έχει σβήσει ακόμη από το Facebook.
Φαίνεται ότι το εύρος της ανθρώπινης ανευαισθησίας δεν γνωρίζει όρια.
«Οχι τόσο ανθρώπινης όσο αρσενικής» σου λέει η Rose McDermott, μία εξελικτική ψυχολόγος και καθηγήτρια πολιτικών επιστημών στο πανεπιστήμιο Brown. «Βάλε λίγους άντρες σε ένα μουσείο μοντέρνας τέχνης, πες στους μισούς ”σου αρέσει ο Klee” και στους άλλους μισούς ”σου αρέσει ο Kandinsky” και δέκα λεπτά μετά θα παίζουν μπουνιές στους διαδρόμους. Δεν έχει καμία σημασία ότι κανείς από αυτούς δεν θα έχει ακούσει για τον Kandinsky ή τον Klee. Οι συμμαχίες είναι βασικό στοιχείο της αντρικής ψυχολογίας».
Η McDermott εξηγεί ότι μόλις χαραχτούν τα σύνορα και ο θυμός εκραγεί, τα μέλη της κάθε ομάδας πείθονται ολοένα και περισσότερο για την ορθότητα της δικής τους πλευράς – και την ηθική παρακμή της άλλης. Οσο πιο φορτισμένο συναισθηματικά είναι το θέμα -όπως η έκτρωση ή το μνημόνιο- τόσο πιο δύσκολο γίνεται να δεις οποιοδήποτε καλό στις απόψεις του αντιπάλου σου.
Η τυφλότητα, όπως φαίνεται, δεν είναι εξελικτικό λάθος.
«Ολοι μας πιστεύουμε ότι έχουμε δίκιο» σου λέει ο Jonathan Haidt, ψυχολόγος από το Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνιας, ένας ερευνητής για την εξελικτική ψυχολογία της ηθικής. «Τα μυαλά μας είναι σχεδιασμένα από την εξέλιξη, έτσι ώστε να μας ενώνουν σε ομάδες, να μας χωρίζουν από τις αντίπαλες ομάδες και να μας τυφλώνουν από την αλήθεια».
Η δύναμη των αριθμών
Για να καταλάβουμε γιατί τόσο συχνά συμπεριφερόμαστε όχι σαν Homo Sapiens (Ανθρωπος, ο Σκεπτόμενος) αλλά σαν Homo Iratus (Ανθρωπος, ο Οργισμένος), θα πρέπει να σκεφτούμε τι έχει περάσει ο σύγχρονος άνθρωπος για να φτάσει εδώ – και τι κληρονομιά κουβαλάει.
Οι εξελικτικοί βιολόγοι υποστηρίζουν ότι η φυσική επιλογή μας έχει δώσει μία συστοιχία από προαιώνια γονίδια, διαδικασίες σκέψης και ορμονικά συστήματα, για να μας βοηθήσουν να κάνουμε ένα ιδιαίτερα δύσκολο ισορροπιστικό κόλπο. Από τη μια, την κοινωνική τάση που ανταμείβει τους άντρες, που δείχνουν την άμιλλά τους και την ανιδιοτελή πίστη τους σε μία ομάδα. Αυτές του επιτρέπουν να κάνει πράγματα που δεν θα μπορούσε μόνος του – από το να κυνηγάει μαμούθ μέχρι να κάνει πόλεμο.
«Στην εξελικτική μας ιστορία» σου λέει η McDermott «πριν έρθουν τα όπλα και ισορροπήσουν τη δύναμη, η πιθανότητα να κερδίσεις μία άλλη ομάδα βασιζόταν κυρίως στον αριθμό των αντρών στην ομάδα σου και πόσο βοηθούσε ο ένας τον άλλο. Με πολλούς τρόπους, αυτός είναι και ο λόγος, για τον οποίο οι άντρες κάνουν συμμαχίες ακόμη και σήμερα. Τους αρέσουν οι ομάδες και μάλλον θα έχουν ισχυρές ορμονικές αντιδράσεις όταν είναι μαζί με ομοϊδεάτες άντρες παρά όταν είναι με γυναίκες».
Στην εποχή μας, αυτή η τακτική της δύναμης των αριθμών βοηθάει με πάμπολλους τρόπους, από ομάδες μπάσκετ και paintball μέχρι τους χουλιγκάνους των γηπέδων και τα πολιτικά κόμματα.
Αλλά αυτή η συμπεριφορά έχει και τα όριά της. Υπάρχουν και φαινομενικά αντίθετες τάσεις, οι εγωιστικές φιλοδοξίες για την κορυφή. Το να είσαι στην ομάδα που κερδίζει μπορεί να είναι το προαπαιτούμενο της επιβίωσης, αλλά θέλουμε και τα προνόμια των καλύτερων παικτών της ομάδας.
«Από εξελικτικής πλευράς, οι ενδείξεις είναι προφανείς» σου λέει η McDermott. «Το υψηλότερο στάτους στους άντρες οδηγεί σε μεγαλύτερη αναπαραγωγική επιτυχία – ή, πιο λιανά, σε περισσότερο σεξ. Ολοι θα πεθάνουμε, αλλά τα γονίδια είναι θεωρητικά τουλάχιστον αθάνατα. Αν μπορέσεις να μεταδώσεις τα γονίδιά σου στην επόμενη γενιά με μεγαλύτερο ρυθμό από εκείνον τον αποτυχημένο, αυτό είναι που μετράει. Εσύ μπορεί να μην το ξέρεις, αλλά τα γονίδιά σου το ξέρουν».
Cherchez les femmes
Στους συχνούς καβγάδες μας με τον Λάκη, πάντα πίστευα ότι οι κοπέλες της παρέας μας θεωρούσαν και τους δύο ηλίθιους. Γιατί όμως δεν έφευγαν ή δεν μας διέκοπταν όταν ο καβγάς ήταν στο απόγειό του; Τότε πίστευα ότι απλώς απολάμβαναν το θέαμα δύο βλαμένων.
Αλλά δεν είναι ακριβώς έτσι, όπως αποκάλυψε μία έρευνα του 2010 στο Evolution and Human Behavior. Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι προσπαθούν εδώ και χρόνια να βρουν ποια είναι τα χαρακτηριστικά που ζητούν οι γυναίκες στον ιδανικό ερωτικό σύντροφο. Εδώ και καιρό, το συμπέρασμα ήταν ότι και τα δύο φύλα προτιμούν δύο χαρακτηριστικά -καλοσύνη και φερεγγυότητα- πάνω απ’ όλα τα υπόλοιπα. Αλλά ερευνητές του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας αποφάσισαν να το πάνε στο επόμενο επίπεδο. Καλοσύνη και φερεγγυότητα σε ποιον;
Οταν οι γυναίκες ρωτήθηκαν, απάντησαν εμφατικά ότι ήθελαν καλοσύνη προς τις ίδιες, τις φίλες τους και την οικογένειά τους. Αλλά όσον αφορά τους ανθρώπους έξω από αυτόν τον κύκλο προτιμούσαν άντρες που καταλάβαιναν ότι όλα ξεκινούν από το σπίτι: άντρες που έθεταν υπό την εξουσία τους άλλους άντρες αντί να τους φέρονται με καλοσύνη. «Με άλλα λόγια» συμπεραίνει η McDermott «οι γυναίκες προτιμούν άντρες που είναι καλοί προς αυτές και τον κύκλο τους, αλλά δύστροποι προς τον υπόλοιπο κόσμο».
Πώς μπορείς να δείξεις αυτήν τη δύστροπη εξουσία με τον καλύτερο τρόπο; Σε πολλά είδη θηλαστικών, τα αρσενικά μάχονται μεταξύ τους σε μεγαλειώδεις επιδείξεις επιθετικότητας. Μερικές φορές, αυτές οι επιδείξεις εξελίσσονται σε μάχες μέχρι θανάτου, αλλά κατά κανόνα, αυτές οι μάχες αποφασίζονται με κατ’ επίφασην αντιπαραθέσεις που αφήνουν τον χαμένο άθικτο – αλλά αζευγάρωτο.
Δεν πρόκειται να πω ψέματα: πολλές φορές στους καβγάδες μου με τον Λάκη, όταν ο θυμός άρχιζε να μας κάνει να φαινόμαστε Νεάντερνταλ αντί για ρήτορες, ένιωθα σαν τράγος που χτυπούσε το κεφάλι του με τον αντίπαλο κεφάλα. Σε κάθε περίπτωση, το πώς λέγαμε κάτι ήταν πιο σημαντικό από το τι λέγαμε. Το νόημα των επιχειρημάτων μας υποσκελιζόταν από την ένταση και την οργή μας.
Τρελοί άντρες
Φυσικά, ακόμα και ο μεγαλύτερος φλώρος μπορεί να γίνει ένας Χουλκ αν θυμώσει. Ο θυμός άλλωστε είναι το αναβολικό στεροειδές των ανθρώπινων συναισθημάτων. Αν είσαι οργισμένος, θα δυναμώσεις τη φωνή σου και τη μαχητικότητά σου, σου λέει ο νευροψυχολόγος Michael Potegal, από το Πανεπιστήμιο της Μινεσότας κι επιμελητής του βιβλίου International Handbook of Anger. «Δεν υπάρχει αμφιβολία» προσθέτει «ότι τα άτομα που νιώθουν θυμό και οι άνθρωποι που τους βλέπουν αντιλαμβάνονται τον θυμωμένο σαν αυτόν που έχει την εξουσία».
Οι ψυχολόγοι έχουν βάλει το θυμό στα «αρνητικά» συναισθήματα – πιο κοντά στη λύπη και το φόβο παρά στην ευτυχία και την ελπίδα. Αλλά σε ένα κεφάλαιο του βιβλίου, ερευνητές από το Χάρβαρντ, το Στάνφορντ και το Κάρνεγκι Μέλλον αναφέρουν ότι ο θυμός μπορεί να είναι ευχάριστος. Σε ενεργοποιεί, σου δίνει αυτοπεποίθηση για την επίτευξη των στόχων σου και φαίνεται να χρησιμοποιεί κάποιες περιοχές του εγκεφάλου σου που χρησιμοποιεί και η χαρά. Είναι πιθανό, προτείνουν οι ερευνητές, ότι η «χαρά του θυμού» να δίνει στους άντρες ένα high, παρόμοιο με αυτό κάποιου ναρκωτικού.
Το να οργίζεσαι βέβαια έχει και τα μειονεκτήματά του – από υψηλότερο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων μέχρι παράλογες αποφάσεις, των οποίων τις συνέπειες δεν μπορείς πάντα να πάρεις πίσω. Αυτό είναι ιδιαίτερα συχνό σήμερα, όταν τα αυτόματα και τα πυρηνικά όπλα έχουν αντικαταστήσει τις πέτρες και τα ξύλα της προϊστορικής περιόδου. Αλλά αυτό που σου δίνει;;;;, σου λέει ο Potegal, είναι ότι η τσαντίλα φοβίζει τους αντιπάλους σου και σου δίνει μεγαλύτερες πιθανότητες να κερδίσεις μια αντιπαράθεση.
Η ηθική σαν ομαδικό άθλημα
Καθώς προσπαθούμε να ενισχύσουμε την ομάδα μας μοιραζόμαστε και μία φιλοδοξία: να κάνουμε την ομάδα μας τόσο δυνατή, που να γίνει ανίκητη. Μία προσαρμογή που οι εξελικτικοί ψυχολόγοι πιστεύουν ότι βοηθάει και τους δύο σκοπούς -του ατόμου και της ομάδας- είναι η ηθική αγανάκτηση, το καύσιμο που θρέφει πολλούς καβγάδες των αντρών.
Ο Daniel Flesser, διευθυντής του Κέντρου για τη Συμπεριφορά, την Εξέλιξη και την Κουλτούρα στο UCLA, λέει ότι η ηθική αγανάκτηση είναι μία μορφή θυμού, που υπάρχει μόνο στους ανθρώπους. Αντίθετα από τον απλό θυμό που εμφανίζεται όταν κάποιος μας βλάπτει προσωπικά, η ηθική αγανάκτηση στρέφεται εναντίον οποιουδήποτε η κακή συμπεριφορά δεν μας αφορά άμεσα. «Ο απλός θυμός, για παράδειγμα, είναι όταν οργίζεσαι με τον βλαμένο που σου χτύπησε τον προφυλακτήρα στο πάρκινγκ» σου εξηγεί ο Fessler. «Η ηθική αγανάκτηση είναι αυτό που νιώθεις όταν βλέπεις έναν ηλίθιο να παρκάρει στη θέση των αναπήρων».
Η φυσική επιλογή ενθαρρύνει το δεύτερο συναίσθημα, πιστεύει, γιατί κάνει αποτελεσματικά δύο λειτουργίες: πρώτον, είναι κάτι σαν δημόσια ανακοίνωση σε «παραβάτες» μες στην ομάδα -από τζαμπατζήδες μέχρι εγκληματίες- ότι η συμπεριφορά τους δεν θα γίνει ανεκτή. Δεύτερον, ενισχύει τη φήμη του αγανακτισμένου ατόμου, που δείχνει δημόσια την πρόθεσή του να κατηγορήσει τους «κακούς», το να θυσιάσει κάτι για το κοινό καλό.
Αλλά καθώς ο αριθμός μιας ομάδας έχει μεγαλώσει τρομερά από τις μικρές ομάδες της προϊστορίας στα κολοσσιαία έθνη της σύγχρονης ιστορίας, δεν συμφωνούν όλοι στο ποιοι είναι οι παραβάτες. Οι παράνομοι μετανάστες και οι δημόσιοι υπάλληλοι; Οι πολιτικοί, οι τραπεζίτες, ο ΣΕΒ, η Μέρκελ, οι εφοπλιστές; Και τα δύο άκρα έχουν τους αποδιοπομπαίους τράγους και τους ήρωές τους. Οσο πιο πολωμένη γίνεται η πολιτική μας τόσο πιο πολύ οι καλοί της μίας πλευράς θα γίνονται οι κακοί της άλλης – και το αντίθετο.
«Η ηθική» σου λέει ο Haidt «είναι ένα ομαδικό άθλημα. Οταν το βλέπεις από αυτήν την πλευρά, τα πολιτικά επιχειρήματα που βρίσκουμε τόσο κουραστικά, ξαφνικά αρχίζουν να έχουν διαφορετικό νόημα.
Εκεί που ζουν τα πιστεύω
Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι έχουν ερευνήσει τα πιστεύω με διάφορους τρόπους ελπίζοντας να καταλάβουν καλύτερα τις δυνάμεις που υπερβαίνουν τη λογική μας σκέψη και κάνουν εύκολο να πιστεύουμε αυτό που θέλουμε να πιστέψουμε. Αλλά μέχρι πρόσφατα κανείς δεν είχε ψάξει μέσα μας να δει πού κατοικούν τα πιστεύω μας – και ποιες είναι οι δυνάμεις που τα κινούν.
«Θέλαμε να δούμε πώς ο εγκέφαλός μας χειρίζεται τα πιστεύω και την αβεβαιότητα» σου λέει ο Sameer Sheth, ένας ερευνητής της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ και συγγραφέας της μελέτης του 2008. «Ο εγκέφαλος που πιστεύει»;;;;; στο Annals of Neurology. Ο Sheth και οι συνεργάτες του χρησιμοποίησαν μαγνητική τομογραφία, για να εξετάσουν τους εγκεφάλους των εθελοντών που εξέταζαν μια σειρά σύντομων δηλώσεων;;;. Κάθε δήλωση ήταν σχεδιασμένη για να είναι αληθής, ψευδής ή αόριστη. Οι ερευνητές συμπεριέλαβαν δηλώσεις που ήταν συναισθηματικά φορτισμένες, όπως «είναι κακό να απολαμβάνεις τη δυστυχία των άλλων» ή «τα παιδιά δεν πρέπει να έχουν δικαιώματα μέχρι να αναλάβουν τα πολιτικά τους δικαιώματα».
Αυτό που έδειξαν οι τομογραφίες ήταν ότι, ανεξάρτητα από το συναισθηματικό περιεχόμενο, όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με κάτι ψευδές, δύο περιοχές του εγκεφάλου μας δραστηριοποιούνται. Η πρώτη είναι ο πρόσθιος αύλακας του προσαγωγίου (ΠΑΠ), που είναι τόσο σημαντικός στην επεξεργασία του σωματικού πόνου, που οι γιατροί τον καταστρέφουν μερικές φορές, που τίποτε δεν βοηθάει τον πόνο του ασθενούς. Η δεύτερη περιοχή είναι ο πρόσθιος διάμεσος εγκέφαλος, απαραίτητος για τη γεύση και την όσφρηση.
«Οταν αντιμετωπίζουμε μια δήλωση που δεν πιστεύουμε» σου λέει ο Sheth «είναι σαν μας προκαλεί την αίσθηση πόνου και αηδίας. Κατά μία έννοια, όταν ένα άτομο έχει ισχυρές πολιτικές ή θρησκευτικές πεποιθήσεις, ο εγκέφαλός του το εκλαμβάνει ω κάτι δυσάρεστο ή και αηδιαστικό».
Ο Haidt, ένας από τους προεξάρχοντες ερευνητές στον τομέα της αηδίας, έχει βρει ότι οι συντηρητικοί είναι λίγο πιο ευαίσθητοι σε αυτό το αίσθημα από τους προοδευτικούς – αλλά είναι και πολύ πιο πιθανό να αντιληφθούν την αηδία με ηθικούς κανόνες. Για παράδειγμα, οι προοδευτικοί ετεροφυλόφιλοι συχνά βρίσκουν το θέαμα δύο αντρών που φιλιούνται δυσάρεστο. Αλλά, εξηγεί ο Haidt, είναι αρκετά πιθανό να σκεφτούν ότι αυτό είναι πρόβλημα δικό τους και όχι αυτών που φιλιούνται. Από την άλλη, οι συντηρητικοί -και ιδιαίτερα οι θρήσκοι- νιώθουν αηδία και την εμπιστεύονται σαν έναν σωστό μετρητή του σωστού και του λάθους.
Οι προοδευτικοί, από την πλευρά τους, έχουν τη δική τους ιδιαιτερότητα: μια γενετική τάση προς την αναζήτηση νέων συμπεριφορών. Τον Οκτώβριο του 2010, μία έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Journal of Politics από ερευνητές του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας και του Χάρβαρντ έγινε γνωστή για την ταυτοποίηση του γονιδίου DRD4, που τα μέσα απλοποίησαν σαν «το αριστερό γονίδιο».
Το γεγονός ότι το DRD4 έχει συνδεθεί με την ανεκτικότητα προς νέες εμπειρίες δεν εκπλήσσει καθόλου τον Haidt. «Ισχύει» σου λέει «ότι οι προοδευτικοί έχουν υψηλότερα σκορ σε αυτόν τον τομέα από τους συντηρητικούς. Οι άνθρωποι που έχουν υψηλά ποσοστά ανεκτικότητας θέλουν το καινούργιο, την πολυφωνία, τις νέες ιδέες, τα ταξίδια. Οι υπόλοιποι θέλουν τα πράγματα να είναι ασφαλή, γνώριμα και αξιόπιστα».
Από αυτήν τη βασική διαίρεση τύπων προσωπικότητας, σου λέει ο Ηaidt, προέρχονται μυριάδες μικρές έως μεγάλες διαφορές, που πολλές φορές έχουν παράλληλες πολιτικές ιδεολογίες. Ερευνες που έχουν γίνει σε ανθρώπους απ’ όλο το φάσμα της πολιτικής έχουν δείξει ότι πολλά από τα στερεότυπα όντως ισχύουν για ομάδες, αν και όχι πάντα για άτομα.
Κανένα απ’ όλα αυτά -από τα γονίδια μέχρι τα κρυφά συναισθηματικά μας κίνητρα- δεν καθορίζει ολοκληρωτικά τα πιστεύω μας. Αλλά αυτές οι αόρατες δυνάμεις έχουν επιρροή. Και όσο κι αν θέλουμε να το πιστέψουμε, δεν είναι μόνο ο αντίπαλός μας που παρασύρεται σε κατευθύνσεις, όπου το πάθος υπερτερεί της λογικής. Τελικά, είμαστε όλοι μας συναισθηματικά πλάσματα, που είναι μερικές φορές λογικά – όχι λογικά πλάσματα που μερικές φορές νιώθουν.
Πίσω στη λογική
Ποιος ξέρει γιατί αποφάσισα να τα ξαναβρώ με τον Λάκη. Σε κάποιο επίπεδο ένιωθα υπεύθυνος που κατέστρεψα τη φιλία μας για ένα πολιτικό θέμα, το οποίο, παρά την ένταση των πιστεύω μας, μπορεί να επηρεάσει έστω και λίγο.
Ή ίσως να μην ήθελα οι άλλοι συμπαίκτες να νομίζουν το ίδιο που πίστευα κι εγώ για μένα: ότι ήμουν βλαμένος, τελικά. O Mencken έχει γράψει: «Η συνείδηση είναι η εσωτερική φωνή, που μας λέει ότι κάποιος μπορεί να σε παρατηρεί». Πολλοί από τους συμπαίκτες μας όντως παρατηρούσαν. Κι αν και κάποιοι είχαν συμφωνήσει με τη θέση μου, ήξερα ότι πολλοί δεν το είχαν κάνει. Ηθελα να έχω τη φήμη ενός ισχυρογνώμονα – το αντίθετο από αυτό που ήθελα να πρεσβεύω;
Οπότε κάλεσα τον Λάκη να πάμε για φαγητό και του ζήτησα συγγνώμη. Του είπα ότι καταλάβαινα ότι η προσπάθειά μου να του κοτσάρω τα δικά μου πιστεύω είχε χτυπήσει τον πρόσθιο διάμεσο εγκέφαλό του σαν τη μυρωδιά σάπιου κρέατος. Του είπα επίσης ότι είχα μάθει πρόσφατα ότι κάποιες από τις διαφορές μας ευθύνονται σε κάποια γονίδια: από την αηδία, το φόβο και την αναζήτηση του καινούργιου και σίγουρα από άλλες αυτόματες διεργασίες, που ούτε εγώ ούτε αυτός μπορούσαμε να ελέγξουμε.
Ο Λάκης ήταν μεγαλόθυμος – μέχρι ενός σημείου. Αναγνώρισε ότι μοιραζόμασταν περισσότερες περιοχές συμφωνίας παρά διαφωνίας και ότι είχαμε αφεθεί να επικεντρωθούμε σε αυτά που μας χώριζαν παρά σε αυτά που μας ένωναν. Αλλά τότε -κι εδώ μου φάνηκε ότι συμβουλεύθηκε τον εσωτερικό του εισαγγελέα- άρχισε να παραποιεί τη συγγνώμη μου και να την πηγαίνει πολύ παραπέρα από εκεί που εγώ εννοούσα. Παραδέχτηκα ότι δεν σεβάστηκα τα πιστεύω του. Παραδέχτηκα ότι είχα αρχίσει να πιστεύω ότι ήταν ειλικρινής και με σοβαρά κίνητρα. Αλλά δεν υπήρχε περίπτωση να παραδεχτώ ότι κατά συνέπεια οι δικές μου θέσεις ήταν λάθος.
Σαν το πρεζάκι στην απεξάρτηση που μπαίνει σε πειρασμό για τη δόση του χρειάστηκα όλη τη θέλησή μου για να μην μπω σε άμυνα – να μην ελευθερώσω κι εγώ τον δικό μου εισαγγελέα για να αρχίσει την αγόρευση. Αυτό ήταν ιδιαίτερα δύσκολο όταν περνούσε από κοντά μας η γοητευτική σερβιτόρα. Αλλαξα όμως θέμα σηκώνοντας τους ώμους κι αλλάζοντας την κουβέντα σε καλάθια, βήματα και στρατηγικές στο παρκέ.
Ο Λάκης, παρά τις διαφορές μας, είναι φοβερός τριποντέρ και τα τρία χρόνια που παίζουμε μαζί σε επαγγελματικά πρωταθλήματα έχουμε πάρει πολύ καλές θέσεις. Οταν είχε σταματήσει να παίζει, χάσαμε και οι δύο. Οταν αρχίσαμε να θυμόμαστε τα παλιά μεγαλεία, όλες οι διαφωνίες μπήκαν στην άκρη. Μέχρι να φύγουμε είχε αρχίσει να σκέφτεται να ξαναγυρίσει.
Στο μάτριξ
Ο Haidt συγκρίνει τα πολιτικά άκρα με την ταινία The Matrix και προτείνει ότι οι ποιο ένθερμοι υποστηρικτές όντως κατοικούν σε διαφορετικά «ηθικά μάτριξ», που οδηγούν σε εντελώς διαφορετικές αντιλήψεις του σωστού και του λάθους. Προτείνει να αποκτήσουμε λίγη ταπεινότητα και να δούμε ότι καμία από τις δύο αντιλήψεις δεν έχει το μονοπώλιο στο τι χρειάζεται να κάνει η ανθρωπότητα για να επιζήσει και να ευτυχήσει στο μέλλον.
Χωρίς αρκετά μέλη έτοιμα να πειραματιστούν, μία κοινωνία σταματάει να εξελίσσεται, να καινοτομεί και να προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες. Αλλά χωρίς αρκετά μέλη έτοιμα να υποστηρίξουν τους θεσμούς, τις παραδόσεις και τις δοκιμασμένες λύσεις, μία κοινωνία μπορεί να καταρρεύσει στο χάος.
«Οι πετυχημένες κουλτούρες» σου λέει ο Ηaidt «χρησιμοποιούν όλα τα εργαλεία της εργαλειοθήκης της ηθικής. Οι προοδευτικοί και οι συντηρητικοί έχουν και οι δύο κάτι να προσφέρουν στο κοινό καλό. Μαζί κρατούν μια ισορροπία αλλαγής και σταθερότητας».
Το τεστ του θυμού
Είσαι έτοιμος να ρίξεις μπουνιά σε κάποιον; Απάντησε σε αυτές τις ερωτήσεις, από τον ψυχίατρο Redford Williams, για να δεις αν αξίζει τον κόπο.
Είναι η κατάσταση σημαντική;
Μήπως τσαντίστηκες επειδή ένας συνάδελφος πήρε το στυλό σου; Δεν είναι και τόσο σημαντικό.
Είναι η αντίδρασή σου λογική;
Παράλογη: ο δάσκαλος δίνει στο παιδί σου ρόλο κομπάρσου στο θεατρικό του σχολείου.
Λογική: ο δάσκαλος βάζει τον ανιψιό του που έχει προβλήματα ομιλίας στον πρωταγωνιστικό ρόλο.
Μπορεί να αλλάξει η κατάσταση;
Οι συμπεριφορές και οι καταστάσεις μπορούν να αλλάξουν. Το να αλλάξεις τη γνώμη κάποιου; Πολύ πιο δύσκολο.
Αν γίνεται, αξίζει τον κόπο να δράσεις;
Υπολόγισε αν η συναισθηματική ενέργεια αξίζει τον κόπο της ανταμοιβής. Τις περισσότερες φορές δεν αξίζει.
Αν απάντησες ναι σε όλες τις ερωτήσεις, τότε κράτα τη θέση σου, σου λέει ο Williams. Αν έστω και μία είναι όχι, καλύτερα όχι. Μπόνους: ο χρόνος που χρειάζεται να κάνεις το τεστ μάλλον θα διακόψει το θυμό σου και θα σε ηρεμήσει.
www.menshealth.gr
