Τα κείμενα Όρκος, Νόμος, Περί Ιήτρου, Περί Τέχνης και Περί ευσχημοσύνης, είναι τα κυρίως κείμενα του Ιπποκράτη από αυτά που μελέτησα, όπου ορίζεται με αξιοθαύμαστη λεπτομέρεια και εύρος, τόσο το επιστημονικό πεδίο της Ιατρικής και ο γιατρός ως φορέας αυτής, όσο και η υπόστασή της στο πνευματικό γίγνεσθαι της εποχής του.
Για την εκμάθηση της Ιατρικής επιστήμης λέει στο Νόμο, (σελ. 47):
Advertisment
…Όποιος λοιπόν σκοπεύει να μελετήσει σε βάθος την ιατρική, πρέπει να διαθέτει τα εξής προσόντα: φυσική κλίση, εκπαίδευση, κατάλληλο περιβάλλον, έγκαιρη προκαταρκτική εκπαίδευση από την παιδική ηλικία, εργατικότητα, χρόνο…
και παρακάτω, (σελ. 49): …μοιάζει με ό,τι παρατηρείται στα φυτά˙ η φυσική κλίση δηλαδή μοιάζει με χωράφι, τα διδάγματα των δασκάλων με σπόρους και η προκαταρκτική γνώση των πραγμάτων από την παιδική ηλικία με την έγκαιρη σπορά˙ το περιβάλλον όπου γίνεται η εκπαίδευση, μοιάζει με την τροφή που δίνεται στα φυτά από τον αέρα που τα περιβάλλει˙ όσο για την εργατικότητα, αυτή είναι η καλλιέργεια˙ και ο χρόνος ενισχύει όλα αυτά, ώστε να φτάσουν στο τελειότερο σημείο της ανάπτυξής τους.
Και πιo κάτω ανοίγεται στην υψηλότερη διάσταση της (ιατρικής) και όχι μόνο γνώσης, την ιερή δηλαδή, λέγοντας: …τα ιερά πράγματα αποκαλύπτονται μόνο στους ιερούς ανθρώπους˙ οι αμύητοι δεν έχουν το δικαίωμα να τα γνωρίσουν, παρά μόνο αφού μυηθούν στα μυστήρια της επιστήμης.
Advertisment
Από τη μια λοιπόν, παραθέτει μια γλαφυρή περιγραφή όπως θα έκανε ένας λαϊκός ζωγράφος, κι απ’ την άλλη, ακροβατώντας ελιτίστικα στις παρυφές της επιστήμης και της μεταφυσικής, θέτει τα όρια της ιατρικής με προκλητική αυστηρότητα.
Στο κείμενο Περί Τέχνης, (σελ. 145, 149, 161), διατυπώνει έναν ενδιαφέροντα συλλογισμό που απασχολεί εκ νέου στη φιλοσοφία, την ψυχολογία και την τέχνη, τον άνθρωπο του 20ου αιώνα: γνώση – μορφή – τέχνη, αν και η Τέχνη ορίζει στην εποχή του ένα ευρύτερο φάσμα ειδικών – επαγγελματικών γνώσεων και δεν περιορίζεται, όπως συμβαίνει σήμερα, στις λεγόμενες καλές τέχνες. Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι: …η γνώση αποκτιέται, όταν οι τέχνες είναι φανερές και δεν υπάρχει καμιά τέχνη που να μην φαίνεται πως προέρχεται από κάποια συγκεκριμένη μορφή. Πιστεύω πως οι μορφές αυτές έδωσαν τα ονόματα στις τέχνες…και πιο κάτω …όσα έβλαψαν, αποτελούν απόδειξη για την ύπαρξη της τέχνης τόσο όσο και αυτά που ωφέλησαν˙ το ωφέλιμο ωφέλησε με τη σωστή εφαρμογή του και το βλαβερό έβλαψε με την κακή χρήση του. Έτσι όταν το σωστό και το λάθος έχουν το καθένα κάποιο όριο, πως είναι δυνατόν να ισχυριζόμαστε ότι αυτό δεν είναι τέχνη; …Ό,τι ξεφεύγει από την όραση των ματιών, συλλαμβάνεται με την όραση του πνεύματος…Η τέχνη απαιτεί να σχηματίσει μια ιδέα για την αρρώστια, με σκοπό να τη θεραπεύσει περισσότερο με φρόνηση παρά με τόλμη και με τρόπο μάλλον ήπιο παρά βίαιο…
Ενώ στον Όρκο (σελ. 35), στοιχειοθετεί συμπυκνωμένα το ηθικό περιβάλλον άσκησης της ιατρικής πράξης και κατά συνέπεια τον χαρακτήρα του φορέα της, του γιατρού, στο κείμενο Περί Ιήτρου (σελ. 119, 121, 123), σχεδιάζει στην κυριολεξία τόσο την εικόνα του γιατρού: …Η καλή εξωτερική εμφάνιση του γιατρού έγκειται στο να φαίνεται ότι έχει καλό χρώμα και να είναι εύρωστος, ανάλογα με τη φύση του˙ γιατί ο πολύς κόσμος υποστηρίζει ότι όλοι όσοι δεν έχουν τέτοια καλή σωματική κατάσταση, δεν θα μπορούσαν ούτε τους άλλους να φροντίσουν σωστά. Έπειτα να είναι καθαρός σε όλα, ντυμένος αξιοπρεπώς και αρωματισμένος ευχάριστα με διακριτική όμως μυρωδιά…Ο συνετός γιατρός πρέπει να φροντίζει για την ηθική του, όχι μόνο να είναι εχέμυθος αλλά και να διατηρεί στη ζωή του εξαιρετική τάξη…να συμπεριφέρεται σε όλους με σεμνότητα και φιλανθρωπία…όσο και το χώρο που θα δεχτεί τον ασθενή: …Τα καθίσματα πρέπει να έχουν, όσο το δυνατόν ανάλογο ύψος, ώστε γιατρός και ασθενής να βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο. Δεν πρέπει να χρησιμοποιείτε κανένα χάλκινο αντικείμενο, εκτός από τα εργαλεία σας, γιατί η χρήση τέτοιων σκευών μου φαίνεται ενοχλητική πολυτέλεια…Ο άρρωστος δεν ζητά πολυτέλειες αλλά ωφέλεια … και με το ίδιο πνεύμα συνεχίζει την αναφορά του (σελ. 125-133), πάνω σε πιο συγκεκριμένες θεραπευτικές μεθόδους για τις διάφορες ασθένειες.
Παράλληλα, στο κείμενο Περί ευσχημοσύνης (σελ. 179, 181, 183, 185, 187, 189), ανάγει την ιατρική σε φιλοσοφική θέση, αναλύει με λεπτομέρεια όχι μόνο τις ποιότητες και την εικόνα του γιατρού, αλλά και τη σημασία της θεραπευτικής του στάσης:
Έτσι, λαμβάνοντας υπόψη κανείς όσα προαναφέραμε, πρέπει να ανάγει κανείς τη φιλοσοφία σε ιατρική και την ιατρική σε φιλοσοφία. Ο γιατρός φιλόσοφος είναι ίσος με τους θεούς. Δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσά τους. Όλα τα στοιχεία της φιλοσοφίας βρίσκονται στην ιατρική: αφιλοκέρδεια, σεμνότητα, ερυθρίαση, συστολή, γνώμη, κρίση, ηρεμία, ετοιμολογία, καθαριότητα, κύρος γνώμης, γνώση των χρήσιμων και αναγκαίων για τη ζωή, απεμπόληση της ακαθαρσίας, απαλλαγή από τη δεισιδαιμονία, θεία υπεροχή. Αυτές οι ιδιότητες που έχουν αντιτίθενται στην ακολασία, την βαναυσότητα, την απληστία, τον πόθο, την κλοπή και την αναίδεια…Σ’ αυτά μετέχει κάποια φιλοσοφία και ο γιατρός κατέχει τα περισσότερα από αυτά…Αφού έτσι έχουν τα θέματα που αναφέραμε, ο γιατρός πρέπει να συμπεριφέρεται με κάποια ευθυμία, γιατί η αυστηρότητα απωθεί και τους υγιείς και τους ασθενείς…
Συνεχίζει, επισημαίνοντας τα σημαντικά πρακτικά θέματα όπως τα εργαλεία, τα θεραπευτικά παρασκευάσματα και η σωστή προετοιμασία, η τάξη και η καθαριότητα όλων αυτών και στη συνέχεια επανέρχεται και κλείνει με τη θεραπευτική συμπεριφορά που προφανώς θεωρεί ως το πιο σημαντικό κατά την άσκηση της ιατρικής πράξης:
… Μόλις μπαίνετε στο δωμάτιο του αρρώστου, πρέπει να προσέχετε τον τρόπο που θα καθίσετε, τη συγκρατημένη συμπεριφορά σας, την ενδυμασία σας, να διατηρείτε τη σοβαρότητα, τη συντομία των λόγων σας, την ψυχραιμία σας, την προθυμία σας για την περιποίηση του ασθενούς, τη φροντίδα, την ανακατασκευή των αντιρρήσεων, την αυτοσυγκράτησή σας στις αναταραχές που προκύπτουν,…Όλα πρέπει να γίνονται με ησυχία και ευπρέπεια, κρύβοντας τα περισσότερα από τον ασθενή με σκοπό την εξυπηρέτησή του. Να του ορίζετε εύθυμα και χαρούμενα ό,τι πρέπει να κάνει, απομακρύνοντάς τον από τα άλλα˙ πότε να τον επιπλήττετε αυστηρά και έντονα και άλλοτε να τον παρηγορείτε με προσοχή και καλή διάθεση, χωρίς να του υποδεικνύετε τι θα γίνει ή τι θα γίνεται˙ γι’ αυτόν το λόγο πολλοί έφτασαν στα άκρα, εξαιτίας δηλαδή της πρόγνωσης που τους περιγράφτηκε από πριν σχετικά με όσα συμβαίνουν ή θα συμβούν.
Στη συνέχεια, στο κείμενο Παραγγελίαι (σελ. 203), εστιάζει την προσοχή των μαθητών του και συναδέλφων του στην ευαισθησία του ιατρικού επαγγέλματος ως προς την αμοιβή, ένα θέμα που όλοι γνωρίζουμε πόσο πονάει, και πόσο συχνά διαγράφει την έκβαση της ίδιας της ζωής. Ο Ιπποκράτης λοιπόν τους προτρέπει με τις συμβουλές του να στραφούν σε υψηλότερους στόχους:
…6.Σας συμβουλεύω να μη ζητάτε απάνθρωπα ποσά, αλλά να καθορίζετε την αμοιβή σε σχέση με την οικονομική δυνατότητα του ασθενούς. Μερικές φορές να μην παίρνετε αμοιβή…Καλό είναι να φροντίζετε τους ασθενείς, ώστε να ξαναβρίσκουν την υγεία τους, αλλά να βοηθάτε και τους υγιείς να τη διατηρούν, γιατί η φροντίδα τους είναι πράξη ευπρέπειας.
Κλείνω με ένα απόσπασμα, το οποίο, αν και δεν είναι του Ιπποκράτη, αξίζει να αναφερθεί γιατί επιπλέον του ότι προέρχεται από σύγχρονό του και φίλο του, του οποίου, καθώς φαίνεται σε άλλα σημεία, σεβόταν πολύ τη γνώμη, εκθέτει κεντρικούς προβληματισμούς της εποχής του και – θα ευχόμουν – της δικής μας…από το κείμενο Επιστολαί – 23.Ο Δημόκριτος γράφει στον Ιπποκράτη σχετικά με την ανθρώπινη φύση (σελ.101): …Όλοι οι άνθρωποι Ιπποκράτη, πρέπει να γνωρίζουν την ιατρική τέχνη, γιατί είναι καλή και χρήσιμη στη ζωή˙ και κυρίως πρέπει να την γνωρίζουν αυτοί που έχουν λάβει παιδεία και έχουν ασκηθεί στους λόγους. Πιστεύω ότι η φιλοσοφία είναι αδελφή και συγκάτοικος της ιατρικής. Γιατί η σοφία καθαρίζει την ψυχή από τα πάθη, ενώ η ιατρική διώχνει τις αρρώστιες από το σώμα…
(Σημ.: Τα κείμενα είναι αποσπάσματα από τα «Άπαντα του Ιπποκράτη» και συγκεκριμένα από τους τόμους 1, 3, 16 και 17 της σειράς «Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Έλληνες» από τις εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ.)
Μαρία Γρυλλάκη – Εναλλακτική Θεραπεύτρια
ETRA PUBLISHING ©2007
