Της Ιωάννας Μουτσοπούλου, Μέλος της ΜΚΟ Σόλων
Οι λέξεις «νέο» και «τάξη» έχουν τόσο διαφθαρεί από την κακή και παραπλανητική χρήση τους, που είναι σχεδόν αδύνατον να διαπεράσει κανείς το αρνητικό νόημα που τους έχει αποδοθεί στη σημερινή εποχή. Το χειρότερο όμως από όλα είναι ότι μαζί με την λεκτική έκφραση οι άνθρωποι απορρίπτουν και το αληθινό νόημά τους, που είναι άσχετο από τις προθέσεις, τις πολιτικές σκοπιμότητες και την παραπλανητική χρήση που τους γίνεται από διάφορους ανθρώπους, ομάδες και οργανώσεις. Με μια τέτοια λογική στο τέλος θα στερηθούμε λέξεις αλλά κυρίως νοήματα αναγκαία για την πρόοδο και βελτίωση της ζωής μας, γιατί το νόημα είναι η παρωθητική δύναμη της συνείδησης.
Advertisment
Πάντοτε οι άνθρωποι, βλέποντας τα κακώς κείμενα της εποχής τους, επιθυμούσαν αλλαγές προς το καλύτερο, δηλαδή μία νέα τάξη. Ακόμη και αν ήθελαν περισσότερο την καλυτέρευση των υλικών όρων της ζωής τους, ταυτόχρονα οραματιζόντουσαν και έναν ποιοτικά και συνειδησιακά καλύτερο κόσμο, επειδή μέσα στην κατάσταση της ανάγκης διέκριναν ότι αυτή η έλλειψη ποιότητας εκ μέρους των συνανθρώπων τους έκανε ακόμη δεινότερη τη δική τους θέση και ανάγκη.
Η Μάγκνα Κάρτα, για παράδειγμα, αποτέλεσε μία νέα τάξη πραγμάτων για την εποχή εκείνη (1215 μ.Χ.), έστω και αν ήταν οι ευγενείς αυτοί που εξεγέρθηκαν και απαίτησαν τον διά νόμου περιορισμό των «δικαιωμάτων» του βασιλιά, ο οποίος μέχρι τότε είχε απόλυτη και αυθαίρετη εξουσία. Σε εκείνη την περίπτωση επρόκειτο πραγματικά για κάτι νέο και καλύτερο από κάθε άποψη που έβαζε τάξη στο χάος της γενικά επικρατούσας αυθαιρεσίας. Και αυτό είναι έτσι, επειδή αυτό το νέο οδηγούσε στο καλύτερο και δεν αποτελούσε οπισθοδρόμηση στις συνήθειες και τις πρακτικές του παρελθόντος.
Το νέο δεν μπορεί να αποτελεί μια απλοϊκή μηχανιστική αλλαγή των συνθηκών του άμεσου τώρα, εν είδει κακοήθους και αδιέξοδης ποικιλίας ή ευκαιριακής κατάχρησης της δύναμης, αλλά, για να είναι αληθινά νέο, πρέπει να αποτελεί ποιοτικό βήμα προς τα εμπρός, προς μεγαλύτερη ελευθερία και ευθύνη. Τα βήματα προς τα πίσω στην ιστορία αποτελούν απλώς αποτυχίες και όνειδος για την ανθρωπότητα και όχι κάτι νέο. Το ότι δεν ήταν ποτέ τα θετικά βήματα απόλυτα διαυγή και καθαρά από καταχρήσεις είναι επίσης μια οδυνηρή αλήθεια, αλλά γι’ αυτό χρειάζεται βαθύτερη κατανόηση του εαυτού και των αληθινών αναγκών του.
Advertisment
Η παλαιά τάξη πραγμάτων είναι φανερό ότι οδήγησε σε πλήθος συγκρούσεων πολεμικών, οικονομικών, θρησκευτικών και άλλων, μεταξύ των οποίων και σε δύο παγκόσμιους αιματηρότατους πολέμους μέσα σε έναν και μόνον αιώνα (τον 20ό). Η διακηρυγμένη επιθυμία των ανθρώπων για δικαιοσύνη, ελευθερία και ασφάλεια είναι γνωστή και διερωτάται τότε κανείς πώς η κατάσταση οδηγείται συνεχώς σε καταστροφή, ενώ αυτή η επιθυμία τείνει στο αντίθετο. Η απάντηση θα ήταν απλή, αν υπήρχε η ελάχιστη έστω εντιμότητα και διαύγεια στις διαδικασίες αυτογνωσίας του ατόμου.
Παράλληλα με την θεμελιώδη αυτή επιθυμία για δικαιοσύνη, ελευθερία και ασφάλεια, υπάρχει μέσα στον ίδιο άνθρωπο ένα πλήθος άλλων επιθυμιών ολότελα αντίθετων προς αυτήν όπως για υπεροχή, κτητικότητα, ψυχολογική και υλική άνεση, εξουσιαστικότητα κ.ο.κ. που την αντιστρατεύονται, με αποτέλεσμα αυτή να παραμένει μόνον στα λόγια και τα όνειρα που δεν γίνονται ποτέ πραγματικότητα. Αυτός είναι και ένας σοβαρός λόγος για τον οποίο οι μεγάλες ιδέες μένουν σε γενικόλογες και ομιχλώδεις διατυπώσεις χωρίς σοβαρή ενασχόληση και διευρεύνηση του περιεχομένου τους. Θα μπορούσε μάλιστα να υποστηρίξει μετά βεβαιότητος κανείς ότι κάτι τέτοιο υπήρξε ένα απόλυτα βαρετό θέμα για τον άνθρωπο σε κάθε εποχή.
Η αποκαλούμενη νέα τάξη πραγμάτων ήταν το κυρίαρχο αίτημα σε κάθε εποχή άσχετα με το πώς την ονόμαζαν, αλλά το εκάστοτε επικληθέν περιεχόμενό της θα χρειαζόταν σίγουρα διερεύνηση, για να διαπιστωθεί αν ανταποκρίνεται όντως και σε τι βαθμό στο υπαινιχθέν νόημα.
Η σημερινή προβαλλόμενη «νέα τάξη» δεν έχει σχέση ούτε με το νέο ούτε με την τάξη, γιατί αυτό που επιχειρείται είναι κάτι τόσο παλιό όσο και ο κόσμος και τόσο κοντά στη ζωικότητα που δεν θα έπρεπε να θεωρείται νέο και καλύτερο για το ανθρώπινο είδος. Δηλαδή, η υπερίσχυση του ισχυρού, η άσκηση απόλυτης εξουσίας, η αδιαφορία για τον συνάνθρωπο και η στέρηση της ελευθερίας είναι αρχέγονες τάσεις που υποτίθεται ότι ο πολιτισμός έχει σχετικά εξομαλύνει, αν και όχι εξαφανίσει τελείως. Η περιοδική εμφάνισή τους στο προσκήνιο αποτελεί οπισθοδρόμηση που οδηγεί σε χάος.
Εκτός όμως από την κακή χρήση και διαστρέβλωση της έκφρασης αυτής που την έχει απαξιώσει ως έννοια, υπάρχουν και άλλα εμπόδια για την προσέγγισή της που είναι εγγενή στον άνθρωπο και που θα εκφραζόντουσαν ακόμη και αν προβαλλόταν εξ αρχής με τη σωστή της έννοια. Είναι κυρίως η υπάρχουσα απέχθεια του ανθρώπου σε κάθε τι νέο, επειδή φοβάται το μέλλον και προσκολλάται στο ήδη γνωστό. Για άλλους, βέβαια, η επίκληση του νέου θα ήταν αρεστή, αρκεί να μη συνεπαγόταν την ανάγκη για σκέψη και συμμετοχή στη δόμηση αυτού του νέου, γιατί δεν θα ήθελαν να καταβάλουν το τίμημα της αλλαγής, αλλά μόνον να εισπράξουν τα οφέλη της.
Επίσης, δεν θα ήθελαν να αντικρύσουν την αληθινή κατάσταση του παρόντος, επειδή αυτό θα κατέστρεφε την αστήρικτη ονειρικότητα για το μέλλον. Όμως το καλύτερο δεν μπορεί να στηριχθεί εξ ολοκλήρου επάνω στο παλιό, αλλά μόνον σε εκείνα τα στοιχεία του που είναι επωφελή γι’ αυτό και σίγουρα χρειάζεται κόπος νοητικός και πρακτικός και συμμετοχή για να θεμελιωθεί. Η διαδρομή ανάμεσα στο τώρα και το νέο είναι πάντοτε μεγάλη και είναι είτε ιδιοτελής αφέλεια είτε ευθεία ιδιοτέλεια η αναμονή ενός από μηχανής θεού ή άλλων ανθρώπων που θα τη διανύσουν για χάρη μας.
Ένα άλλο στοιχείο που σχετίζεται με την αληθινή νέα τάξη πραγμάτων και που ξεχνάμε είναι το ότι αυτή η είσοδος του νέου είναι αναπόφευκτη είτε με τη θετική είτε με την διαστρεβλωμένη της έννοια, επειδή, όπως έλεγε ο Ηράκλειτος, όλα βρίσκονται σε κίνηση και δεν είναι δυνατόν να ακινητοποιήσει κανείς τον χρόνο και τις αλλαγές. Αν δεν θελήσουμε να κάνουμε τις αλλαγές προς το καλύτερο, τότε θα έλθουν οι αλλαγές προς το χειρότερο, επειδή ο εφησυχασμός σε κάθε σταμάτημα για ναρκισσιστική ικανοποίηση της συνειδησιακής αδράνειας θέτει σε κίνηση τις δυνάμεις αυτοκαταστροφής.
Πώς εκδηλώνονται αυτές; Με αδιαφορία για τα κοινά που είναι η μέγιστη όλων μαζί με την έλλειψη αυτογνωσίας, μια επιπόλαιη ικανοποίηση με υλικά και μόνον αγαθά και μικροαλλαγές σε επίπεδο εξωτερικών φαινομένων (π.χ. ρούχων, ταξιδιών, φευγαλέων εντυπώσεων παντός είδους που διανθίζουν τη συνείδηση με την ψευδαίσθηση κίνησης κ.ά.) και μια τάση επέκτασης σε όλα αυτά που τείνει να υποκαταστήσει αυτό το σημαντικό που ο άνθρωπος διαισθάνεται ότι είναι, αλλά δεν θέλει να πληρώσει το τίμημα για να το πετύχει.
Ποιοι είναι οι φορείς της καταστροφής; Μπορεί να είναι π.χ. μέλη της κοινωνίας που επιζητούν την εξουσία και δεν εμποδίζονται σε αυτό εξαιτίας της αδιαφορίας των υπολοίπων για τα κοινά. Στην πραγματικότητα προετοιμάζουμε οι ίδιοι την καταστροφή, ενώ έχουμε τη δύναμη να την αποφύγουμε. Αυτό θέτει την ανθρωπότητα προ των ευθυνών της που δεν μπορεί να τις αποφύγει με το να τις αγνοεί.
Επομένως, υπάρχει επείγουσα ανάγκη για μια νέα τάξη κυρίως στη συνείδηση, που θα έχει όμως σαν αποτέλεσμα θεμελιώδεις αλλαγές στον τρόπο της ζωής και της οργάνωσής της. Αν όμως το όραμα εξαντλείται μόνον στο ατομικό συμφέρον ή έστω το εθνικό, τότε δεν θα πρόκειται για αληθινά νέα τάξη, γιατί όλα αυτά τα περιορισμένα και περιοριστικά οράματα έχουν ήδη δοκιμαστεί και η χρησιμότητά τους έχει εξαντληθεί πια. Λόγω της τεχνολογικής προόδου τα σύνορα δεν αποτελούν πλέον προστασία, ούτε κλείνουν τον υπόλοιπο κόσμο απέξω, ούτε εξαφανίζουν την ευθύνη ατόμων και εθνών απέναντι στον κόσμο και το μέλλον. Δηλαδή, οι σχέσεις είναι αναπόφευκτες και επιβεβλημένες. Γι’ αυτόν τον λόγο, δεν πρέπει ούτε να εξαφανίζεται ή αποδυναμώνεται το μέρος, ούτε να ξεχνιέται το όλο, αλλά να δημιουργηθούν συνθήκες διαρκούς ειρήνης.
Χωρίς ηθική όμως δεν μπορεί να δημιουργηθεί το αναγκαίο κλίμα εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών της παγκόσμιας κοινωνίας. Ας δώσουμε ένα παράδειγμα: Ο Αριστείδης ο Δίκαιος στην αρχαία Αθήνα ήταν ένα εξαιρετικό παράδειγμα ακέραιου ηγέτη, που, μεταξύ πολλών άλλων χαρακτηριστικών του, διαχειρίστηκε το συμμαχικό ταμείο που είχαν ιδρύσει οι ελληνικές πόλεις με τόση εντιμότητα και αληθινό ενδιαφέρον για τις ανάγκες όλων που κανείς δεν παραπονέθηκε για τη διαχείρισή του. Αντιθέτως, ο Περικλής καταχράστηκε το ταμείο αυτό, για να κάνει μεγάλα έργα στην Αθήνα και να παράσχει υλικές ωφέλειες στους συμπολίτες του.
Το αποτέλεσμα αυτής της ιδιοτελούς αρπακτικής συμπεριφοράς του ήταν η διάλυση της συμμαχίας των ελληνικών πόλεων και η κατάληξη στον μεγάλο πελοποννησιακό πόλεμο που κατέστρεψε την Ελλάδα. Κι όμως, ο θαυμασμός και η δημοκρατία αποδίδονται επιπόλαια στον Περικλή λόγω της εξωτερικής δόξας που είχε η διακυβέρνησή του για την Αθήνα, ενώ στην πραγματικότητα με αυτήν χάθηκε και η δημοκρατία και εκείνο το λεπτό στοιχείο που διακρίνει έναν αληθινό πολιτισμό.
Αντί, λοιπόν, να οχυρωνόμαστε πίσω από λέξεις ή λεκτικές εκφράσεις, για να απορρίψουμε ή να αποδεχθούμε κάτι, καλύτερο και απόλυτα αναγκαίο είναι να αντιμετωπίσουμε το αληθινό του νόημα και να το υποστηρίξουμε στην ορθότητά του. Οι λέξεις ανήκουν στα νοήματα που εκπροσωπούν και όχι στον καθένα που επιχειρεί να τις χρησιμοποιήσει για τους δικούς του σκοπούς.
Δηλαδή, χρειαζόμαστε μία νέα τάξη στον σημερινό κόσμο, αλλά το τι είδους τάξη θα είναι αυτή θα εξαρτηθεί από τη δική μας θέληση ή επιθυμία, από τη δική μας ετοιμότητα και τη δική μας ειλικρίνεια κινήτρων και οραμάτων. Ας απελευθερώσουμε τελικά τις λέξεις από εμάς.
Το παρόν κείμενο αποτελεί συνέχεια του άρθρου: Μεγάλες ιδέες: Όμοιες λέξεις, αντίθετα οράματα
