Η Βιολογία του Όχι
Πολλοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν προβλήματα στις κοινωνικές τους συναναστροφές, επειδή δεν μπορούν να πουν «όχι», θέλοντας να ευχαριστήσουν όλους τους άλλους, περιορίζοντας τη δική τους ασφάλεια και ακεραιότητα. Τη σημασία του «όχι» μας διδάσκει η βιολογία δείχνοντάς μας πως λειτουργούν τα κύτταρα του οργανισμού. Σε ένα άκρως ενδιαφέρον απόσπασμα από το βιβλίο του Λεωνίδα Καστρινάκη «Ψυχοσωματική Νοημοσύνη» διαβάζουμε πως στη Βιολογία το Όχι είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση του κυττάρου και κατ’ επέκταση του οργανισμού.
Advertisment
Παρατηρούμε, για παράδειγμα, ότι κάθε κύτταρο περιβάλλεται από την κυτταρική του μεμβράνη και λέει Όχι σε οτιδήποτε επιβλαβές προσπαθεί να εισέλθει. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στα όργανα του σώματος, τα οποία αποτελούνται από κάποια δισεκατομμύρια κυττάρων. Αναλόγως, κάθε ζωντανός οργανισμός στη φύση λέει Όχι σε ό,τι δεν του χρειάζεται και απειλεί την ασφάλεια και την ακεραιότητα του.
Η Δύναμη του «Όχι»: Γιατί αποδεχόμαστε όσα θα θέλαμε να αρνηθούμε;
Παρατηρώντας βαθύτερα τη φύση και αντίστοιχα την κοινωνία, διαπιστώνουμε ότι το Όχι τελικά είναι αυτό που διατηρεί τη δομή, την αρμονία και την πειθαρχία! Χωρίς το ξεκάθαρο Όχι αρχίζει να επικρατεί σύγχυση, η οποία οδηγεί στην αναρχία και το χάος και τελικά στη σύγκρουση που συνοδεύεται με πόνο. Από το κύτταρο έως τον άνθρωπο και την ευρύτερη κοινωνία, αποτελεί θέμα ζωτικής σημασίας να λέγεται ξεκάθαρα Όχι σε οτιδήποτε είναι ενάντια στην ασφάλεια, την ακεραιότητα και το κοινό συμφέρον!
Advertisment
Η ευχάριστη και πολύτιμη γνώση που μας προσφέρει η σύγχρονη επιστήμη είναι ότι κανένας δεν γεννιέται με την αδυναμία να λέει Όχι. Αυτή είναι μια επίκτητη συμπεριφορά που μπορεί να αλλάξει, όπως όλες οι συνήθειες. Η συνήθεια, δηλαδή, του να θέλουμε να τους ευχαριστήσουμε όλους και να μη μπορούμε να πούμε Όχι, δεν καθορίζεται από το DΝΑ μας, αλλά το μαθαίνουμε κατά τη διάρκεια της ζωής μας! Ο εγκέφαλός μας μπορεί να μάθει μια διαφορετική συμπεριφορά πιο αποτελεσματική και συναισθηματικά υγιέστερη αντικαθιστώντας την προηγούμενη.
Ο πρώτος τρόπος, με τον οποίο αρχικά μαθαίνουμε μια συμπεριφορά όταν είμαστε παιδιά, είναι δια της μίμησης, αντιγράφοντας άτομα από το άμεσο περιβάλλον μας. Ο δεύτερος τρόπος είναι μέσα από την ανταμοιβή και την τιμωρία, μέσα από το αν, δηλαδή, αυτό που κάνουμε φέρνει ως αποτέλεσμα την επιβεβαίωση και την ανταμοιβή ή είναι δυσάρεστο και επώδυνο. Διότι οι ενήλικες ενστικτωδώς ανταμείβουν τα παιδιά για οτιδήποτε συμφωνούν και τους ευχαριστεί, ενώ δείχνουν τη δυσαρέσκεια τους σε οτιδήποτε δεν είναι σύμφωνοι.
Έχει αποδειχτεί από τη Συμπεριφορική επιστήμη, ότι οι συμπεριφορές που σχετίζονται με δυσάρεστες ή επώδυνες εμπειρίες μαθαίνονται γρηγορότερα, διότι ο εγκέφαλός μας προσπαθεί αρχικά να αποφύγει τον πόνο και σε δεύτερο χρόνο ψάχνει να βρει την ευχαρίστηση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι από τη φορά που ως μικρά παιδιά ακουμπήσαμε την καυτή εστία της κουζίνας και καήκαμε δεν τολμήσαμε να το ξανακάνουμε, παρόλο που πρωτύτερα οι γονείς μας είχαν προσπαθήσει επανειλημμένως να μας εξηγήσουν τον κίνδυνο, χωρίς επιτυχία.
Η βαθύτερη ανάγκη μας από τη μια για αποδοχή και επικοινωνία και από την άλλη για την άμεση αποφυγή του πόνου της απόρριψης και της μοναξιάς, ουσιαστικά προγραμματίζουν βιολογικά τη συμπεριφορά που στη συνέχεια γίνεται μια βαριά και ασήκωτη συνήθεια. Αρχικά το παιδί μαθαίνει να λέει Ναι στους γονείς, χωρίς να του εξηγούν ποτέ το γιατί. Όταν ρωτάει «-Γιατί;» η συνηθισμένη απάντηση είναι «Διότι έτσι πρέπει». Στη συνέχεια, όσο μεγαλώνει, πρέπει να λέει Ναι σε όλο και περισσότερους ανθρώπους, συγγενείς, δασκάλους κτλ, απλώς διότι… έτσι πρέπει. Καταλήγει, λοιπόν, να αναρωτιέται, ως ενήλικας πλέον, γιατί δεν μπορεί να πει Όχι στους άλλους και να εκφράσει τις σκέψεις του και το τι πραγματικά νιώθει.
«Σχεδόν όλοι οι άνθρωποι είναι σκλάβοι, επειδή δεν ξέρουν να προφέρουν τη λέξη «όχι». – Nicolas Chamfort
Όμως μαθαίνοντας να λέμε Όχι εξασφαλίζουμε περισσότερο χρόνο, για να τον χρησιμοποιήσουμε όπως εμείς θέλουμε και με αυτούς που εμείς επιλέγουμε. Στην αντίθετη περίπτωση, ζούμε υποδυόμενοι συμπεριφορές και ρόλους σε μια ζωή καθορισμένη από τις επιθυμίες και τα όνειρα των άλλων.
Βήματα προς ένα γόνιμο Όχι
Γνωρίζοντας καλύτερα τον εαυτό μας και ανακαλύπτοντας τι είναι αυτό που έχει σημασία για εμάς, κερδίζουμε την αυτοπεποίθηση να λέμε πιο ξεκάθαρα το Όχι εκεί που χρειάζεται. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι το να λέμε μερικές φορές Όχι δεν μας κάνει να φαινόμαστε αδιάφοροι, απλώς είναι ένας τρόπος να θέτουμε τα όρια μας. Το να θέσει φυσικά κανείς τα όρια του είναι ο θεμέλιος λίθος για να ζήσει μια ζωή βασισμένη στις αξίες και τις προτεραιότητές του. «Η ευθύνη γεννιέται όταν δεν λέμε εγκαίρως Όχι», ισχυρίζεται ο Leon Trotsky. Το κλειδί λοιπόν για να μπορούμε να πούμε Όχι είναι να νιώθουμε καλά με τον εαυτό μας, να είμαστε σταθεροί στην απόφασή μας και να επιμένουμε στη θέση μας.
Διαβάστε επίσης: «Όχι», μια τόση δα λεξούλα
Ο Emile Chartier (Alain) πολύ εύστοχα το διατύπωσε: «Το να σκέφτεσαι σημαίνει να λες Όχι». Συνήθως όταν προσπαθούμε να αρνηθούμε επιστρατεύουμε ένα σωρό δικαιολογίες, που τελικά μπερδεύουν το συνομιλητή και μας απομακρύνουν από το στόχο. Ο στόχος είναι να αρνηθούμε ευγενικά και όχι να απολογηθούμε. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, οδηγός μας είναι τα τρία παρακάτω απλά βήματα.
Βήμα 1 : Κέρδισε χρόνο
Μη δίνεις αμέσως απάντηση στην ερώτηση. Πάρε τον απαραίτητο χρόνο που χρειάζεσαι, ώστε να επεξεργαστείς τις πληροφορίες και να επανέλθεις με την απάντηση που θέλεις πραγματικά να δώσεις. Είναι θεμιτό να χρειάζεσαι λίγο χρόνο για να αποφασίσεις και αυτό το πετυχαίνεις χρησιμοποιώντας φράσεις, όπως:
— Με συγχωρείς, δώσε μου ένα λεπτό…
— Δώσε μου λίγο χρόνο και θα σου απαντήσω…
— Πρέπει να συνεννοηθώ με τον/την … και να επανέλθω…
— Θα συνεχίσουμε την κουβέντα αυτή αύριο…
— Θα επικοινωνήσω μαζί σου, μόλις έχω αρκετά στοιχεία για το θέμα…
— Δεν μπορώ να σου απαντήσω τώρα…
— Ένα λεπτό να κοιτάξω το ημερολόγιο μου…
Επίσης, αν νιώθουμε περισσότερη πίεση, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε φράσεις όπως:
— Με συγχωρείς για λίγο, θα σου απαντήσω μόλις επιστρέψω…
— Ας κάνουμε ένα διάλειμμα πρώτα και μετά… – Συγνώμη, να πιω λίγο νερό…
— Με συγχωρείς, επιστρέφω σε ένα λεπτό…
Με τις παραπάνω φράσεις κερδίζουμε τον αναγκαίο χρόνο, διακόπτοντας το φαύλο κύκλο της συνήθειας του να απαντάμε αμέσως Ναι και προχωράμε στο δεύτερο βήμα.
Βήμα 2 : Σ κ έ ψ ο υ
Πάρε δυο-τρεις βαθιές ανάσες, ώστε να στείλεις οξυγόνο στον εγκέφαλο και να μειώσεις το στρες, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα για ξεκάθαρη σκέψη. Στη συνέχεια σκέψου: Γιατί να απαντήσεις Ναι ή Όχι;
— Ποια είναι η ανάγκη σου και ποια η επιθυμία σου;
— Ποια απάντηση στηρίζεται στις αξίες σου;
— Ποιες οι συνέπειες της κάθε απάντησης;
— Πώς θα νιώθεις μετά, αν απαντήσεις Ναι ή Όχι; Αφού έχεις καταλήξει στην απάντηση που θα δώσεις, προχωράς στο τρίτο και τελευταίο βήμα.
Βήμα 3: Απάντησε
Εφόσον η απάντηση είναι το Ναι, το εκφράζεις με αυτοπεποίθηση. Για το Όχι υπάρχουν φράσεις που απαντούν άμεσα, δείχνοντας σταθερότητα και εύγενεια. Τέτοιες φράσεις είναι:
– Όχι, σας ευχαριστώ!
– Είναι αρχή μου να μην…
– Όχι τώρα…
– Δυστυχώς, έχω άλλα σχέδια για…
– Έχω κανονίσει να…
– Δεν θα μπορέσω…
– Σε ευχαριστώ, αλλά δεν γίνεται…
– Μακάρι να γινότανε, αλλά δεν…
– Προτιμώ να μην το κάνω, παρά να το κάνω λάθος…
Δείτε ακόμη: Μια έξυπνη τεχνική για να πείτε «όχι» χωρίς ενοχές
Εάν εγώ δεν σεβαστώ και δεν φροντίσω τον εαυτό μου, ποιος θα το κάνει για μένα; Αν δεν αρχίσω από τώρα να είμαι ο εαυτός μου και να φροντίζω τον εαυτό μου, πότε περιμένω να αρχίσω;
«Το μόνο άτομο που μπορείς να ελέγξεις σε μια σχέση είναι ο εαυτός σου». – Oprah Winfrey
Φυσικά μπορούμε να είμαστε δοτικοί και ευγενικοί, ενώ ταυτόχρονα φροντίζουμε για τις προσωπικές μας ανάγκες και ζούμε σύμφωνα με τις αξίες και τις προτεραιότητες μας. Οι δικές μας ανάγκες και τα δικά μας όνειρα είναι τόσο σημαντικά, όσο και των άλλων. Είναι δική μας επιλογή αν θα υπηρετήσουμε τις δικές μας ανάγκες και όνειρα ή θα εγκλωβιστούμε σε έναν φαύλο κύκλο συμπεριφορών και οδυνηρών καταστάσεων. «Ο φόβος έχει κάποια χρησιμότητα, η δειλία όμως δεν έχει καμία», είπε ο Μαχάτμα Γκάντι. Σε καμία περίπτωση αυτός που έχει αυτοσεβασμό, αυτοεκτίμηση και αυτογνωσία δεν ονομάζεται εγωιστής ή ατομιστής. Αντιθέτως, αυτός που δεν έχει αυτογνωσία και αυτοεκτίμηση λειτουργεί εγωιστικά εις βάρος των άλλων!
«Σε αντιμετωπίζουν στη ζωή όπως εσύ μαθαίνεις τους άλλους να σε αντιμετωπίζουν». – Wayne W. Dyer
Είναι απαραίτητο να είμαστε αυθεντικοί και να λέμε, όταν πρέπει, Όχι σε καταστάσεις και ανθρώπους, ώστε να μπορούμε να αφιερώνουμε χρόνο και ενέργεια σε ανθρώπους που πραγματικά αξίζουν στη ζωή μας. Το σίγουρο είναι ότι ήρθαμε σε αυτόν τον κόσμο για να υπηρετήσουμε ένα σκοπό και ο σκοπός αυτός αφορά εμάς. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο όταν υπηρετούμε τις ανάγκες και τις προσδοκίες των άλλων, χωρίς πρώτα να έχουμε καλύψει τις δικές μας, αρρωσταίνουμε! Είμαστε, λοιπόν, προικισμένοι ως είδος με την ορθή κρίση και την ελεύθερη βούληση, για να διακρίνουμε το υγιές από το επιβλαβές.
