Στην αρχαιότητα, όπως και σήμερα, η μίμηση ενός καλού προτύπου θεωρούνταν αποτελεσματικός τρόπος εκπαίδευσης. Μάλιστα, την εποχή του Κικέρωνα ήταν σύνηθες για έναν νεαρό να εισέρχεται σε μια περίοδο μαθητείας που αποκαλούνταν tirocinium fori, κατά την οποία ακολουθούσε έναν διαπρεπή πολίτη ή πολιτικό, προκειμένου να παρατηρήσει τον τρόπο που ενεργεί στο φόρουμ και στα δικαστήρια.
Ήταν επίσης σημαντικό να επιλέξει καλά υποδείγματα δημηγοριών και να αποστηθίσει τα δυνατά τους σημεία, ενώ ταυτόχρονα να απορρίπτει τα μειονεκτήματά τους.
Advertisment
Ο Αντώνιος, ο άλλος βασικός χαρακτήρας στο Περί ρήτορος, αναφέρεται διεξοδικά στη χρήση των καλών προτύπων αποτελεσματικής πειθούς, ενώ δίνει συμβουλές για αυτό το θέμα στους νέους προστατευόμενούς του, τον Κάταλο και τον Σουλπίκιο: Λοιπόν, Κάταλε, ας ξεκινήσουμε με τον φίλο μας τον Σουλπίκιο από δω: τον άκουσα πρώτη φορά σε μια μικρή υπόθεση, όταν ήταν αρκετά νέος. Η φωνή, το παρουσιαστικό, οι κινήσεις του σώματός του και όλα τα άλλα χαρακτηριστικά του ήταν πρέποντα για τον σκοπό που εξετάζουμε. Η εκφώνησή του, ωστόσο, ήταν γρήγορη και παρορμητική, δείγμα του χαρίσματός του. Τα λόγια του ξεχείλιζαν με ζωντάνια και ήταν υπερβολικά ενθουσιώδη, αποκύημα της νιότης του.
Αυτό δεν το βρίσκω αξιοκαταφρόνητο: μου αρέσει να διαγιγνώσκω γόνιμο έδαφος σε έναν νεαρό. Διότι, όπως με τα κλήματα, είναι ευκολότερο να κλαδέψεις τα κλαδιά που έχουν βλαστήσει ανεξέλεγκτα από ό,τι να δημιουργήσεις νέους βλαστούς καλλιεργώντας, αν ο μίσχος είναι αδύναμος. Παρομοίως, σε έναν νεαρό, επιθυμώ να βρίσκω κάτι να κλαδέψω. Καθότι, όταν κάτι αναπτυσσόμενο φτάνει υπερβολικά γρήγορα στην ωριμότητα, η ζωτικότητα δεν μπορεί να διατηρηθεί επί πολύ.
Αναγνώρισα ευθύς το προτέρημά του και, δίχως να χάσω χρόνο, τον ενθάρρυνα να είναι το φόρουμ η σχολή όπου θα μπορούσε να μαθητεύσει και να επιλέξει τον διδάσκαλο που προτιμούσε. Αλλά, αν επιθυμούσε τη συμβουλή μου, θα έπρεπε να είναι ο Λεύκιος Κράσσος. Ο νεαρός αποδέχθηκε την προτροπή μου και με διαβεβαίωσε ότι θα την ακολουθούσε, προσθέτοντας επίσης, αναμφίβολα από ευγένεια, ότι θα ήμουν κι εγώ διδάσκαλός του.
Advertisment
Είχε περάσει λιγότερο από ένα έτος από όταν διημείφθη αυτή η συζήτηση, στην οποία τον ενθάρρυνα, όταν άσκησε δίωξη στον Γάιο Νουρβανό, τον οποίο υπερασπίστηκα.
Η διαφορά που παρατήρησα μεταξύ του Σουλπίκιου εκείνης της ημέρας και αυτού που είχα δει έναν χρόνο νωρίτερα ήταν αδιανόητη. Χωρίς αμφιβολία οι φυσικές του ικανότητες τον οδηγούσαν προς αυτό το μεγαλοπρεπές και ένδοξο ύφος του Κράσσου, αλλά δεν θα μπορούσαν να τον κάνουν αρκετά επιδέξιο, αν δεν είχε επιδιώξει τον ίδιο στόχο μιμούμενος προσεκτικά τον Κράσσο και δεν ανέπτυσσε τη συνήθεια να μιλά με όλες τις σκέψεις και την προσοχή του εστιασμένες πάνω του.
Ας είναι λοιπόν αυτή η πρώτη συμβουλή που δίνω στον επίδοξο ρήτορα: θα του υποδείξω ποιον πρέπει να μιμηθεί. Το επόμενο πράγμα, που πρέπει να συνδέεται με αυτό, είναι η εξάσκηση, μέσω της οποίας πρέπει να μιμείται και, άρα, να αναπαράγει προσεκτικά αυτό το επιλεγμένο πρότυπο, αλλά όχι με τον τρόπο που έχω δει να το κάνουν πολλοί εκπαιδευόμενοι. Διότι συχνά οι άνθρωποι στρέφουν τη μίμησή τους σε χαρακτηριστικά που είναι εμφανή και αντιγράφονται εύκολα, ακόμη κι αν πρόκειται για ελαττώματα.
Τίποτα δεν είναι ευκολότερο από να μιμηθείς τον τρόπο που ντύνεται, στέκεται ή κινείται κάποιος. Και, βέβαια, αν έχει κάποιο μειονέκτημα, δεν είναι δύσκολο να το ξεσηκώσεις και να παρουσιάζεις κι εσύ το ίδιο, όπως εκείνος ο Φούφιος, ο οποίος συνεχίζει να παραληρεί στην πολιτεία ακόμη και τώρα, αφού έχασε τη φωνή του.
Η ρητορεία του δεν μπορεί να φτάσει την ευρωστία που αναντίρρητα κατείχε ο Γάιος Φιβρίας, ενώ μιμείται το στρεβλωμένο του στόμα και τη μακρόσυρτη προφοά του. Αλλά ο Φούφιος δεν γνωρίζει πώς να ανασύρει το καταλληλότερο υπόδειγμα για αυτόν και εκείνο που διάλεξε θέλησε να το μιμηθεί ακόμη και στα κουσούρια του.
Όποιος πρόκειται να κάνει τα πράγματα σωστά, πρέπει, πρώτα, να είναι πολύ προσεκτικός με την επιλογή του και έπειτα πρέπει να αφιερώσει όλη την προσοχή του στην απόκτηση των πιο εξαίρετων γνωρισμάτων του υποδείγματος που εντόπισε… Οποιοσδήποτε, λοιπόν, θέλει να πετύχει τέτοια ομοιότητα μέσω της μίμησης, πρέπει να επιδιώξει τον στόχο του με επανειλημμένη και εκτεταμένη άσκηση, ιδιαίτερα στη γραφή.
Η γλώσσα του φίλου μας του Σουλπίκιου θα ήταν πολύ πιο μεστή, αν το έπραττε αυτό. Ως έχει τώρα, παρουσιάζει περιστασιακά ένα είδος θράσεμα (όπως λένε οι γεωργοί για τα χορτάρια όταν οργιάζουν), που πρέπει να δρεπανιστεί μέσω της γραφίδας. (Περί ρήτορος 2.88-92, 96)
“Μάρκος Τύλλιος Κικέρων Η τέχνη της πειθούς” από τον James M. May εκδόσεις Διόπτρα
