Ο Erik Erikson ήταν ένας ψυχολόγος του εγώ, ο οποίος ανέπτυξε μία από τις πιο σημαντικές και ενδιαφέρουσες θεωρίες ανάπτυξης. Αν και η θεωρία του έχει επηρεαστεί από το έργο του Sigmund Freud, η θεωρία του Erikson εστιάζει στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και όχι στην ψυχοσεξουαλική (όπως η κλασική ψυχανάλυση).
Όπως και ο Freud και πολλοί άλλοι θεωρητικοί, έτσι και ο Erik Erikson θεωρούσε ότι η προσωπικότητα αναπτύσσεται με μια προκαθορισμένη σειρά και χτίζεται πάνω σε ένα προηγούμενο στάδιο. Κατά τη διάρκεια κάθε σταδίου, το άτομο βιώνει μια ψυχοκοινωνική κρίση η οποία θα μπορούσε να έχει ένα θετικό ή αρνητικό αποτέλεσμα για την ανάπτυξη της προσωπικότητας. Για τον Erikson(1963), αυτές οι κρίσεις είναι ψυχοκοινωνικής φύσεως, επειδή εμπλέκουν τις ψυχολογικές ανάγκες του ατόμου (τον ψυχισμό του), οι οποίες έρχονται σε σύγκρουση με τις ανάγκες της κοινωνίας.
Advertisment
Σύμφωνα με τη θεωρία του, η επιτυχής ολοκλήρωση του κάθε σταδίου έχει ως αποτέλεσμα την επίτευξη μιας υγιούς προσωπικότητας και την απόκτηση βασικών αρετών. Αυτές οι τελευταίες αποτελούν χαρακτηριστικές δυνάμεις, τις οποίες χρειάζεται το εγώ ώστε να έχει την ανθεκτικότητα να επιλύσει μελλοντικές κρίσεις.
Η αποτυχία επιτυχούς εκπλήρωσης κάποιου σταδίου μειώνει την ικανότητα ολοκλήρωσης των επόμενων και αυτό συνεπάγεται μια πιο διαταραγμένη προσωπικότητα και διαστρεβλωμένη αίσθηση του εαυτού. Ωστόσο, αυτά τα στάδια μπορούν να επιλυθούν επιτυχώς σε ύστερο χρόνο. Τα ψυχοκοινωνικά στάδια, σύμφωνα με τον Erik Erikson, είναι 8 και σε κάθε ένα ερχόμαστε αντιμέτωποι με διαφορετικά σημαντικά γεγονότα και κυρίαρχα συναισθήματα.
Τα 8 ψυχοκοινωνικά στάδια του ανθρώπου σύμφωνα με τον Erik Erikson
1ο στάδιο: Εμπιστοσύνη ή Δυσπιστία
Είναι ο κόσμος μας ένα ασφαλές μέρος ή αντιθέτως είναι γεμάτος απρόβλεπτα, τρομακτικά γεγονότα; Η πρώτη ψυχοκοινωνική κρίση του Erikson συμβαίνει κατά τη διάρκεια του πρώτου χρόνου ζωής. Καθώς το βρέφος είναι αποκλειστικά εξαρτημένο, η ανάπτυξη της εμπιστοσύνης βασίζεται στον βαθμό ασφάλειας και φροντίδας που θα παρέχουν οι φροντιστές του.
Advertisment
Αν η φροντίδα που λαμβάνει είναι συνεπής, συνεχής, αξιόπιστη και προβλέψιμη, τότε το βρέφος θα αναπτύξει μια αίσθηση εμπιστοσύνης και δεν θα νιώθει πως απειλείται. Αν οι φροντιστές δεν είναι συναισθηματικά διαθέσιμοι, απορρίπτουν και αγνοούν συνεχώς το βρέφος, τότε εκείνο θα αναπτύξει αίσθηση δυσπιστίας για τον κόσμο γύρω του.
2ο στάδιο: Αυτονομία ή Ντροπή και αμφιβολία
Το παιδί αναπτύσσεται σωματικά και γίνεται πιο δραστήριο, ανακαλύπτοντας ότι έχει πολλές δεξιότητες και ικανότητες· αποκτά μεγαλύτερη αίσθηση προσωπικού ελέγχου. Σε αυτό το σημείο λοιπόν της ανάπτυξης γίνεται πιο ανεξάρτητο. Αρχίζει να εκτελεί βασικές πράξεις από μόνο του και να παίρνει απλές αποφάσεις. Αφήνοντας οι γονείς χώρο στα παιδιά να κάνουν ορισμένες επιλογές και να αποκτήσουν έλεγχο, τους επιτρέπουν να αναπτύξουν μια αίσθηση αυτονομίας.
Όπως και ο Freud, έτσι και ο Erikson πίστευε ότι ο έλεγχος των σωματικών λειτουργιών συντελεί και σηματοδοτεί την έναρξη μιας κάποιας προσωπικής ανεξαρτησίας του ατόμου. Τα παιδιά που ολοκληρώνουν επιτυχώς αυτό το στάδιο νιώθουν πιο ασφαλή και βέβαια για τον εαυτό τους, ενώ όσα δεν το καταφέρνουν μένουν με μια αίσθηση ανεπάρκειας και αυτο-αμφιβολίας. Ο Erikson πίστευε ότι σε κάθε στάδιο, το ιδανικό βρίσκεται στην ισορροπία ανάμεσα στα δύο άκρα.
3ο στάδιο: Πρωτοβουλία ή Ενοχή
Το τρίτο ψυχοκοινωνικό στάδιο εμφανίζεται στην προσχολική ηλικία (3-5 ετών). Σε αυτές τις ηλικίες, τα παιδιά αρχίζουν να διεκδικούν τον έλεγχο και την εξουσία τους στον κόσμο γύρω τους μέσω του παιχνιδιού, αλλά και άλλων κοινωνικών, διαπροσωπικών αλληλεπιδράσεων.
Τα παιδιά που βρίσκουν το χώρο να πάρουν πρωτοβουλίες σε αυτό το στάδιο, να επινοήσουν παιχνίδια, να πάρουν αποφάσεις και να δώσουν «οδηγίες» σε άλλους, νιώθουν ικανά. Όσα αποτυγχάνουν να αποκτήσουν επιτυχώς τέτοιες δεξιότητες μένουν με μια αίσθηση ενοχής, αυτο-αμφιβολίας και έλλειψης πρωτοβουλίας.
4ο στάδιο: Εργατικότητα ή Αίσθηση κατωτερότητας
Το τέταρτο ψυχοκοινωνικό στάδιο λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια των πρώτων σχολικών χρόνων (5-11 ετών). Μέσα από κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, τα παιδιά αρχίζουν να αναπτύσσουν αίσθηση περηφάνιας σε σχέση με τα επιτεύγματα και τις ικανότητές τους.
Όσα ενθαρρύνονται από τους ενήλικες, λαμβάνουν δηλαδή θετική ανατροφοδότηση, αναπτύσσουν αίσθηση ικανότητας και πίστης στις δυνάμεις τους. Όσα λαμβάνουν λίγη ή καθόλου ενθάρρυνση, παρά μόνο κριτική, θα αμφιβάλλουν συνεχώς για τις ικανότητές τους.
5ο στάδιο: Ταυτότητα ή Σύγχυση
Το 5ο στάδιο εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της εφηβείας (12-18 ετών). Κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου, οι έφηβοι αναζητούν μια ολοκληρωμένη αίσθηση εαυτού, μια δυνατή προσωπική ταυτότητα, μέσα από εσωτερική εξερεύνηση των προσωπικών αξιών, των πεποιθήσεων και των στόχων τους.
Πρόκειται για ένα κρίσιμο στάδιο ανάπτυξης, όπου το παιδί έρχεται σε επαφή με τους ρόλους που θα αναλάβει ως ενήλικας. Εδώ το «χτίσιμο» της προσωπικής ταυτότητας θα δημιουργήσει τη βάση για τις μελλοντικές κινήσεις και αποφάσεις ζωής του ανθρώπου στη μετέπειτα ζωή.
Όσοι έφηβοι λαμβάνουν τη σωστή ενθάρρυνση και στήριξη θα βγουν «αλώβητοι» και δυνατοί μέσα από τις συνεχείς και απότομες αλλαγές τόσο του σώματος, όσο και του ψυχισμού τους. Όσοι νιώθουν αβέβαιοι για τις πεποιθήσεις και τις επιθυμίες τους λόγω εξωτερικών, κοινωνικών πιέσεων, θα νιώθουν ανασφαλείς και μπερδεμένοι για τον εαυτό και το μέλλον τους.
6ο στάδιο: Οικειότητα ή Απομόνωση
Αυτό το στάδιο καλύπτει τα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής, όπου οι άνθρωποι εξερευνούμε τις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Ο Erikson υποστήριζε ότι αυτό σε αυτό το στάδιο αρχίζουμε να «μοιραζόμαστε» τον εαυτό μας με τους άλλους, συνάπτοντας μακροχρόνιες ή μη σχέσεις. Και είναι σημαντικό, καθώς απομακρυνόμαστε από τον κλειστό κύκλο της οικογένειας και αποκτούμε βαθιές σχέσεις με άλλους ανθρώπους.
Η επιτυχής ολοκλήρωση αυτού του σταδίου συνεπάγεται υγιείς σχέσεις και αίσθηση δέσμευσης, ασφάλειας και φροντίδας μέσα σε μια σχέση. Σε αυτό το σημείο είναι που σφυρηλατείται η αρετή της αγάπης και του έρωτα. Η αποφυγή δέσμευσης και ο φόβος της οδηγούν στην απομόνωση, στη μοναξιά και ορισμένες φορές στην κατάθλιψη.
7ο στάδιο: Παραγωγικότητα ή Απραξία
Κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής, συνεχίζουμε να «χτίζουμε» τις ζωές μας, εστιάζοντας ο καθένας σε διαφορετικά κομμάτια της (καριέρα, οικογένεια, ταξίδια, πάθη). Όσοι θεωρούνται επιτυχημένοι σε αυτό το στάδιο, περνούν την μέση ηλικία νιώθοντας ότι συνεισφέρουν στον κόσμο και έτσι παραμένουν δημιουργικοί και γεμάτοι όνειρα και επιθυμίες. Εδώ γεννιέται η αρετή της φροντίδας.
Όσοι αδυνατούν να νιώσουν ότι έχουν κάποιο σημαντικό σκοπό, νιώθουν αποκομμένοι και μη παραγωγικοί. Νιώθουν επίσης πως δεν ανήκουν κάπου και πως η κοινωνία δεν είναι ένα φιλικό περιβάλλον, αφού δεν τους έχει αποδεχτεί.
8ο στάδιο: Πληρότητα εγώ ή Απελπισία
Το τελευταίο ψυχοκοινωνικό στάδιο ξεκινά περίπου στην ηλικία των 60 – 65 ετών και εντείνεται και διαρκεί μέχρι το τέλος της ζωής. Η παραγωγικότητα του ανθρώπου μειώνεται και εξερευνά τη ζωή από μια διαφορετική απόσταση πια. Είναι αυτά τα χρόνια στα οποία συλλογιζόμαστε τα επιτεύγματά μας, κάνουμε έναν απολογισμό της μέχρι τώρα ζωής μας. Υπάρχει κάτι για το οποίο έχουμε μετανιώσει; Ήμασταν ευτυχισμένοι, μοιράσαμε χαρά;
Όσοι νιώθουν περήφανοι για όσα κατάφεραν, αναπτύσσουν μια αίσθηση πληρότητας. Η επιτυχής ολοκλήρωση αυτής της φάσης σημαίνει ότι κοιτάμε πίσω χωρίς πικρία και με μια γενικότερη αίσθηση ικανοποίησης. Οι άνθρωποι αυτοί μέσω της βαθιάς σοφίας τους μπορούν στη συνέχεια να αντιμετωπίσουν γενναία και ήρεμα το θάνατο.
Όσοι δεν ολοκληρώνουν «επιτυχώς» αυτό το στάδιο νιώθουν ότι ξόδεψαν τη ζωή τους σε λάθος αποφάσεις και μετανιώνουν για ένα μεγάλο μέρος της. Τους καταλαμβάνει μια αίσθηση πικρίας και απόγνωσης.
Στεφανία Βαρούχου – ψυχολόγος
