Η κατεύθυνση του υπαρξισμού (existentialism) στη ψυχολογία δεν είναι κάτι νέο, αλλά αποτελεί κατά κάποιο τρόπο μια φιλοσοφική θεωρία, εφαρμοσμένη στον τομέα της ψυχοθεραπείας. Ο υπαρξισμός μπορούμε να πούμε ότι συγκινεί πολλούς, όμως δεν υπάρχει ένας και μοναδικός εκπρόσωπος. Στη σύγχρονη ψυχολογία, ο Irvin Yalom αποτελεί μια εξέχουσα μορφή ψυχοθεραπευτή, που έχει ασχοληθεί πολύ με την ύπαρξη.
Υπάρχουν θρησκευόμενοι υπαρξιστές, άθεοι υπαρξιστές και αντιθρησκευόμενοι. Υπάρχουν εκείνοι που δίνουν σημασία στην ελπίδα και την αισιοδοξία και άλλοι που εστιάζουν στην απελπισία και στην κενότητα. Αν λάβουμε υπόψη όλη αυτή την ποικιλία, ποια θα λέγαμε ότι είναι η κοινή βάση πάνω στην οποία στηρίζονται οι υπαρξιστές; Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο του υπαρξισμού είναι η ενασχόλησή του με την ύπαρξη, με το άτομο ως άνθρωπο.
Advertisment
Οι πρεσβευτές του ασχολούνται με φαινόμενα έμφυτα στην ιδιότητα που έχει κάποιος να είναι ζωντανός, να είναι άνθρωπος και να υπάρχει. Η ουσία της ύπαρξης είναι διαφορετική για τον κάθε υπαρξιστή, όλοι όμως συμφωνούν στο ότι υπάρχουν ορισμένα ζητήματα θεμελιώδη για την ίδια μας την ύπαρξη σε αυτό τον κόσμο, τα οποία δεν μπορούμε να αγνοήσουμε ή να απαλλαγούμε από αυτά χωρίς να τα επεξεργαστούμε.
Μια άλλη σημαντική πλευρά της υπαρξιστικής κατεύθυνσης είναι η σημασία του ατόμου. Ο υπαρξιστής θέτει στην υψηλότερη θέση τον άνθρωπο. Για τον φιλόσοφο Kierkegaard, ο μοναδικός υπαρξιστικός προβληματισμός είναι το να υπάρχεις ως άτομο. Τα υπόλοιπα σημαντικά σημεία που απορρέουν από αυτό είναι:
– Η έμφαση στην ελευθερία
Advertisment
– Η υπευθυνότητα που φέρνει μαζί της η ελευθερία
– Η υπαρξιστική ανησυχία για το θάνατο
– Η έμφαση στη μοναδική και ξεχωριστή εμπειρία του κάθε ανθρώπου
Θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε καλύτερα το «κίνημα» του υπαρξισμού, αν εξετάσουμε ορισμένους εκπροσώπους του. Για παράδειγμα, ο Carl Rogers συλλογίστηκε πάνω στο ζήτημα της μοναξιάς. Ποια στοιχεία συνιστούν τη μοναξιά ως υπαρξιστική εμπειρία; Ο Rogers πρότεινε μια σειρά παραγόντων: τον απρόσωπο χαρακτήρα του πολιτισμού μας, την εφήμερη ποιότητά του και την ανομία του, το φόβο απέναντι στις στενές σχέσεις. Κυριότερο όμως χαρακτηριστικό της μοναξιάς είναι η προσπάθεια να μοιραστούμε κάτι με κάποιον και να μην το αντιλαμβάνεται ή καταλαβαίνει κανείς.
«Ο άνθρωπος νιώθει τη μεγαλύτερη μοναξιά, όταν έχει αφήσει ένα κομμάτι από το εξωτερικό του καβούκι ή από το προσωπείο του – το πρόσωπο με το οποίο παρουσιάζεται στον κόσμο – να υποχωρήσει και πιστεύει ότι κανένας δεν μπορεί να καταλάβει, να αποδεχθεί ή να νοιαστεί για το κομμάτι αυτό». Όταν κανείς βρίσκει έναν άνθρωποι με τον οποίο μοιράζονται μια βαθύτερη, ξεχωριστή σχέση αλληλοκατανόησης, νιώθει την αίσθηση της ασφάλειας και της απαλλαγής από την υπαρξιστική μοναξιά.
Ένα άλλο παράδειγμα αποτελεί η αναζήτηση νοήματος στην ανθρώπινη ύπαρξη. Ο υπαρξιστής ψυχίατρος Viktor Frankl αγωνίστηκε να βρει αυτό το νόημα ενώ βρισκόταν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης κατά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ισχυρίζεται ότι η επιθυμία μας να βρεθεί κάποιος σκοπός στη ζωή μας είναι το πιο ανθρώπινο όλων των φαινομένων, μιας και τα ζώα δεν ανησυχούν ποτέ για το νόημα της ύπαρξής τους.
Όταν νιώθουμε ότι αποτύχαμε στο να το βρούμε, όταν ματαιωνόμαστε, συχνά στρεφόμαστε στις κατηγορίες· κατηγορούμε το πεπρωμένο, το περιβάλλον, το θείο ή τη μοίρα. Η υπαρξιστική ψυχοθεραπεία βοηθά τους θεραπευόμενους να γίνουν αυτό που είναι σε θέση να γίνουν, αλλά και να συνειδητοποιήσουν και δεχτούν τις προκλητικές εμπειρίες που ανοίγονται μπροστά τους.
