Ο καλλιτέχνης Σαμ Βαν Έικεν μοιράζεται μαζί μας την εκπληκτική δουλειά πίσω από «Το δένδρο με τα 40 φρούτα» μια εξελισσόμενη σειρά από υβριδικά οπωροφόρα δένδρα που καρποφορούν 40 διαφορετικές ποικιλίες από ροδάκινα, δαμάσκηνα, βερίκοκα, νεκταρίνια και κεράσια – και όλα αυτά πάνω στο ίδιο δένδρο. Κάτι που ξεκίνησε ως καλλιτεχνικό πρότζεκτ για να προβάλλει όμορφα, πολύχρωμα άνθη, έχει γίνει ζωντανό αρχείο με δείγματα από σπάνιες ποικιλίες από το παρελθόν και με τις ιστορίες τους, ένας βιωματικός (και γευστικός!) τρόπος να διδάξουμε τους ανθρώπους σχετικά με την καλλιέργεια. και ένα ζωντανό σύμβολο της ανάγκης για βιοποικιλότητα προκειμένου να εξασφαλίσουμε την επάρκεια τροφίμων. «Πέρα από τη φύση τους ως τροφή, σε αυτά τα φρούτα είναι ενσωματωμένη η κουλτούρα μας… Από πάρα πολλές απόψεις, αυτά τα φρούτα είναι η ιστορία μας,» μας λέει ο Σαμ Βαν Έικεν.
Advertisment
Διαβάστε ολόκληρη την ομιλία εδώ
00:10
Πριν από 100 χρόνια, υπήρχαν 2.000 ποικιλίες από ροδάκινα, σχεδόν 2.000 διαφορετικές ποικιλίες από δαμάσκηνα, και σχεδόν 800 ονομαστές ποικιλίες μήλων που καλλιεργούνταν στις ΗΠΑ. Σήμερα υπάρχουν μόνο μερικές από αυτές, και όσες έμειναν απειλούνται από τη βιομηχανοποίηση της γεωργίας, τις αρρώστιες και την κλιματική αλλαγή.
00:32
Οι απειλούμενες ποικιλίες περιλαμβάνουν το κόκκινο ινδιάνικο ροδάκινο, που οι Ισπανοί ιεραπόστολοι το έφεραν στη Βόρεια και Νότια Αμερική, και κατόπιν καλλιεργήθηκε από τους ιθαγενείς για αιώνες, ένα βερίκοκο που έφεραν Κινέζοι μετανάστες που ήρθαν να δουλέψουν ως εργάτες στον Διηπειρωτικό Σιδηρόδρομο, και πολυάριθμες ποικιλίες δαμάσκηνου με προέλευση από τη Μέση Ανατολή που έφερα μαζί τους Ιταλοί, Γάλλοι και Γερμανοί μετανάστες. Καμία από αυτές τις ποικιλίες δεν είναι εγχώρια. Για την ακρίβεια, σχεδόν όλα τα οπωροφόρα δένδρα ήρθαν από αλλού, μαζί και τα μήλα, τα ροδάκινα και τα κεράσια. Έτσι, εκτός του ότι αποτελούν τροφή, αυτά τα φρούτα ενσωματώνουν την κουλτούρα μας. Σε αυτά υπάρχουν οι άνθρωποι που τα φρόντιζαν και τα καλλιεργούσαν, που τα θεωρούσαν τόσο πολύτιμα ώστε να τα φέρουν εδώ μαζί τους για να τους θυμίζουν την πατρίδα τους, και ο τρόπος που τα διέδωσαν και τα μοιράστηκαν. Με πάρα πολλούς τρόπους, αυτά τα φρούτα είναι η ιστορία μας. Και είχα τη μεγάλη τύχη να μάθω γι’ αυτά μέσα από ένα έργο τέχνης που έφτιαξα με τίτλο «Το δένδρο με τα 40 φρούτα».
01:36
Το Δένδρο με τα 40 Φρούτα είναι ένα μόνο δένδρο που καρποφορεί 40 διαφορετικές ποικιλίες πυρηνόκαρπων φρούτων. Έχουμε λοιπόν ροδάκινα, βερίκοκα, νεκταρίνια και κεράσια, κι όλα είναι καρποί στο ίδιο δένδρο. Στο μεγαλύτερο διάστημα του χρόνου μοιάζει σαν ένα κανονικό δένδρο, έως την άνοιξη, που βγάζει ροζ και άσπρα άνθη, και κατόπιν το καλοκαίρι, που δίνει πάρα πολλά διαφορετικά φρούτα. Άρχισα αυτό το πρότζεκτ για καθαρά καλλιτεχνικούς λόγους: ήθελα να αλλάξω την καθημερινή πραγματικότητα, και για να είμαι ειλικρινής, να δημιουργήσω αυτή την καταπληκτική στιγμή που οι άνθρωποι θα έβλεπαν αυτό το δένδρο με άνθη σε ποικίλα χρώματα και με τόσα διαφορετικά φρούτα ως καρπούς.
Advertisment
02:15
Δημιούργησα το Δένδρο με τα 40 Φρούτα με τη διαδικασία του μπολιάσματος. Μάζευα τα μοσχεύματα τον χειμώνα, τα αποθήκευα, και την άνοιξη τα εμβολίαζα στην άκρη των κλαδιών. Στην πραγματικότητα, όλα τα οπωροφόρα προήλθαν από μπόλιασμα επειδή ο σπόρος του οπωροφόρου είναι γενετική παραλλαγή του φυτού προέλευσης. Όταν λοιπόν βρούμε μια ποικιλία που πραγματικά μας αρέσει, ο τρόπος πολλαπλασιασμού είναι να πάρουμε μπόλι από ένα δένδρο και να το βάλουμε σε ένα άλλο – κι αν το σκεφτείτε είναι λίγο τρελό ότι κάθε μήλο της ποικιλίας Μάκιντος κατάγεται από ένα δένδρο από το οποίο έπαιρναν μπόλια γενεές επί γενεών. Επίσης όμως σημαίνει ότι τα οπωροφόρα μπορούν να διατηρηθούν μέσω των σπόρων. Ξέρω το μπόλιασμα από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Ο προπάππος μου έβγαζε τα προς το ζην μπολιάζοντας οπωρώνες με ροδακινιές στη Νοτιοανατολική Πενσυλβάνια. Και παρότι ποτέ δεν τον γνώρισα, κάθε φορά που κάποιος ανέφερε το όνομά του, αμέσως συμπλήρωναν ότι σαν να είχε μια ανεξήγητα μαγική ικανότητα στο μπόλιασμα.
03:13
Αποφάσισα τον αριθμό 40 για το Δένδρο με τα 40 Φρούτα γιατί εμφανίζεται σε όλες τις Δυτικές θρησκείες, όχι σαν την σαφώς καθορισμένη δωδεκάδα ή το αόριστο άπειρο, αλλά ως αριθμός που δεν μετριέται. Δηλώνει αφθονία ή πληθώρα. Αλλά το πρόβλημα είναι ότι όταν ξεκίνησα, δεν μπορούσα να βρω 40 διαφορετικές ποικιλίες φρούτων, κι αυτό παρά το γεγονός ότι ζω στην πολιτεία της Νέας Υόρκης, η οποία πριν από έναν αιώνα, ήταν από τους κορυφαίους παραγωγούς αυτών των φρούτων. Έτσι, όταν εκχέρσωναν ερευνητικούς οπωρώνες και παλιούς, παραδοσιακούς οπωρώνες, εγώ μάζευα κλαδιά από αυτούς και τα μπόλιαζα σε δένδρα στο δικό μου φυτώριο.
03:47
Έτσι ήταν τα πρώτα δενδρύλια του Δένδρου με τα 40 Φρούτα, και έτσι είναι μετά από έξι χρόνια. Σαφέστατα, δεν είναι μια ασχολία με άμεσα ικανοποιητικά αποτελέσματα –
03:56
(Γέλια)
03:58
Μετά από έναν χρόνο θα δεις αν έπιασε το μπόλι, μετά από δύο ή τρία χρόνια θα ξέρεις αν θα καρποφορήσει, και θέλει έως οκτώ χρόνια για να φτιάξεις μόνο ένα τέτοιο δένδρο.
04:09
Κάθε ποικιλία που έχει μπολιαστεί στο Δένδρο με τα 40 Φρούτα έχει ελαφρώς διαφορετική μορφή κι ελαφρώς διαφορετικό χρώμα. Και όταν έκανα ένα χρονοδιάγραμμα για το πότε όλα ανθοφορούσαν το ένα σε σχέση με τα άλλα, συνειδητοποίησα ότι μπορούσα να καθορίσω το πώς θα είναι το δένδρο την άνοιξη. Και έτσι είναι κατά το καλοκαίρι. Καρποφορούν από τον Ιούνιο έως και τον Σεπτέμβριο. Αρχίζουν με τα κεράσια, μετά τα βερίκοκα, τα ασιατικά δαμάσκηνα, τα νεκταρίνια και τα ροδάκινα, και νομίζω ότι κάποιο ξέχασα εκεί μέσα…
04:38
(Γέλια)
04:40
Παρόλο που είναι έργο τέχνης που δεν είναι σε μια πινακοθήκη, καθώς εξελίσσεται το πρότζεκτ, έχει γίνει συντήρηση μέσω του κόσμου της τέχνης. Καθώς μου έχει ζητηθεί να φτιάξω κι άλλα σε άλλες τοποθεσίες, θα κάνω έρευνα για τις ποικιλίες που πρωτοεμφανίστηκαν ή παραδοσιακά καλλιεργούνταν σε κάθε περιοχή, θα τις αναζητήσω τοπικά και θα τις εμβολιάσω στο δένδρο έτσι ώστε να γίνει μια γεωργική ιστορία της περιοχής όπου βρίσκονται.
05:02
Και μετά το πρότζεκτ πέρασε στο διαδίκτυο, γεγονός τρομακτικό και σεμνό. Το τρομακτικό μέρος ήταν όταν είδα το πλήθος των τατουάζ που απεικόνιζαν το Δένδρο με τα 40 Φρούτα
05:13
(Γέλια)
05:14
Και σκεφτόμουν, «Για ποιον λόγο τιμωρείς το σώμα σου;»
05:17
(Γέλια)
05:18
Και το συγκινητικό μέρος ήταν τα αιτήματα που έλαβα από πάστορες, ραβίνους και ιερείς για να χρησιμοποιήσουν το δένδρο ως κεντρικό θέμα της λειτουργίας. Και μετά έγινε μιμίδιο – και η απάντηση σε αυτή την ερώτηση είναι «Ελπίζω όχι;»
05:32
[Είναι ο γάμος σας σαν το Δένδρο με τα 40 Φρούτα;]
05:35
(Γέλια)
05:36
Όπως κάθε καλό μιμίδιο, με οδήγησε σε μια συνέντευξη σε εκπομπή του δικτύου NPR, και ως καθηγητής κολεγίου, νόμιζα ότι είχα φτάσει στην κορυφή — σαν αυτό να ήταν το επιστέγασμα της καριέρας μου — αλλά ποτέ δεν ξέρεις ποιος ακούει το NPR. Και μερικές εβδομάδες μετά από αυτή τη συνέντευξη έλαβα ένα ηλεκτρονικό μήνυμα από το Υπουργείο Άμυνας. Η Διοίκηση Προηγμένων Ερευνητικών Αμυντικών Προγραμμάτων με προσκαλούσε να πάω να μιλήσουμε για καινοτομία και δημιουργικότητα, και η συνομιλία σύντομα έγινε συζήτηση για την επισιτιστική ασφάλεια. Βλέπετε, η εθνική ασφάλεια εξαρτάται από την εξασφάλιση επάρκειας τροφίμων. Τώρα που δημιουργήσαμε τις μονοκαλλιέργειες που παράγουν μόνο λίγες ποικιλίες από κάθε σοδειά, αν συμβεί κάτι σε μόνο μία από αυτές τις ποικιλίες, μπορεί να έχει τρομακτικό αντίκτυπο στα αποθέματα τροφής. Και προκειμένου να στηρίξουμε την επισιτιστική ασφάλεια είναι ουσιώδες να διατηρήσουμε τη βιοποικιλότητά μας. Πριν από 100 χρόνια, αυτό το έκαναν όλοι όσοι είχαν κήπο ή μια γωνιά με δένδρα στην αυλή τους, και καλλιεργούσαν ποικιλίες που κληρονομούσαν από τους γονείς τους.
06:40
Αυτά είναι δαμάσκηνα μιας εβδομάδας του Αυγούστου από ένα Δένδρο με 40 Φρούτα. Για πολλά χρόνια στο πρότζεκτ μου έλεγαν ότι έχω από τις μεγαλύτερες συλλογές αυτών των φρούτων στις ανατολικές ΗΠΑ, κάτι που για έναν καλλιτέχνη είναι πολύ τρομακτικό.
06:55
(Γέλια)
06:56
Αλλά με πολλούς τρόπους, δεν ήξερα τι είχα. Ανακάλυψα ότι η πλειονότητα των ποικιλιών που είχα ήταν παλιές ποικιλίες, άρα καλλιεργούνταν πριν το 1945, που θεωρείται ως η αρχή της βιομηχανοποίησης στη γεωργία. Αρκετές από τις ποικιλίες ήταν πολλών χιλιάδων ετών. Κι όταν ανακάλυψα πόσο σπάνιες ήταν, μου έγινε εμμονή η προσπάθεια να τις διατηρήσω, και η τέχνη έγινε το μέσο προς αυτόν τον στόχο. Πήγαινα σε οπωρώνες με παλιές ποικιλίες πριν τους εκχερσώσουν και κρατούσα το κομμάτι του κορμού που είχε την αρχική ένωση του μπολιάσματος. Άρχισα να συμπιέζω και να αποξηραίνω άνθη και φύλλα ως δείγματα για ένα φυτολόγιο. Άρχισα να χαρτογραφώ το DNA. Αλλά πάνω απ’ όλα είχα στόχο να διατηρήσω την ιστορία με αυτές τις χαλκοτυπίες και τις περιγραφές με στοιχεία τυπογραφείου. Για να πούμε την ιστορία του ροδάκινου του Γεωργίου του 4ου, που βλάστησε ανάμεσα σε δύο κτίρια στην Νέα Υόρκη — κάποιος περνάει από εκεί, το δοκιμάζει, γίνεται μεγάλη εμπορική επιτυχία τον 19ο αιώνα γιατί είναι πάρα πολύ γευστικό. Μετά εξαφανίζεται ξαφνικά γιατί δεν αντέχει στη μεταφορά και δεν ταιριάζει με το σκεπτικό της σύγχρονης γεωργίας.
08:08
Αλλά συνειδητοποιώ ότι πρέπει να ειπωθεί ως ιστορία. Και στην αφήγηση της ιστορίας, πρέπει να υπάρχει το βίωμα να μπορείς να αγγίξεις, να μυρίσεις και να γευθείς αυτές τις ποικιλίες. Έτσι ξεκίνησα να φτιάξω έναν οπωρώνα για να θέσω αυτά τα φυτά στη διάθεση του κόσμου, και σκόπευα να τα βάλω στο πιο πυκνοκατοικημένο μέρος που θα μπορούσα να βρω. Φυσικά άρχισα να ψάχνω για ένα στρέμμα γης στην πόλη της Νέας Υόρκης –
08:33
(Γέλια)
08:34
που ήταν, όπως αποδείχθηκε, ένα αρκετά φιλόδοξο σχέδιο, και μάλλον γι’ αυτό κανείς δεν απαντούσε τα τηλέφωνα ή τα ηλεκτρονικά μηνύματά μου.
08:43
(Γέλια)
08:44
Μέχρι που τελικά, μετά από τέσσερα χρόνια, μου απάντησαν από το Γκόβερνορς Άιλαντ.
08:49
Το Γκόβερνορς Άιλαντ είναι μια παλιά βάση του ναυτικού που εκχωρήθηκε στην πόλη της Νέας Υόρκης το 2000. Και άνοιξε όλο αυτό το νησί μόλις πέντε λεπτά με καραβάκι από τη Νέα Υόρκη. Και με κάλεσαν το κάνω ένα πρότζεκτ που το ονομάζουμε «Ανοικτός Οπωρώνας» που θα επαναφέρει ποικιλίες φρούτων που δεν έχουν καλλιεργηθεί στη Νέα Υόρκη για πάνω από έναν αιώνα. Ο Ανοικτός Οπωρώνας είναι σε εξέλιξη και αποτελείται από 50 δένδρα με πολλαπλό εμβολιασμό που περιέχουν 200 ιστορικές και παραδοσιακές ποικιλίες. Είναι λοιπόν ποικιλίες που πρωτοβλάστησαν ή παραδοσιακά καλλιεργούνται στην περιοχή. Ποικιλίες όπως τα μήλα Έρλι Στρόμπερι, που πρωτοεμφανίστηκαν στην 13η Οδό και την 3η Λεωφόρο. Εφόσον τα οπωροφόρα δεν μπορούν να διατηρηθούν με σπόρους, ο Ανοικτός Οπωρώνας θα είναι σαν ζωντανή τράπεζα χρωματοσωμάτων, ως αρχείο για αυτά τα φρούτα. Όπως το Δένδρο με τα 40 Φρούτα, θα είναι βιωματικό και θα είναι επίσης συμβολικό. Κυρίως όμως, θα βάλει τους ανθρώπους να συμμετέχουν στη διατήρηση και να μάθουν περισσότερα για την τροφή τους.
09:49
Μέσω του Δένδρου με τα 40 Φρούτα έλαβα χιλιάδες ηλεκτρονικά μηνύματα από ανθρώπους με βασικές ερωτήσεις όπως, «Πώς φυτεύουμε ένα δένδρο;» Με λιγότερο από το 3% του πληθυσμού να έχει κάποια άμεση σχέση με τη γεωργία, ο Ανοικτός Οπωρώνας θα προσκαλέσει τους ανθρώπους να λάβουν μέρος σε δημόσιο προγραμματισμό και σε εργαστήρια, να μάθουν να μπολιάζουν, να καλλιεργούν, να κλαδεύουν και να μαζεύουν τους καρπούς, να μυρίζουν και να δοκιμάζουν τους καρπούς απευθείας από το δένδρο, τοπικοί σεφ θα μας μάθουν πώς να χρησιμοποιούμε τα φρούτα για να αναβιώσουμε παμπάλαιες συνταγές που πολλές ποικιλίες καλλιεργήθηκαν ειδικά γι’ αυτές. Πέρα από την υλική του τοποθεσία ως οπωρώνας, θα είναι βιβλίο μαγειρικής που θα συγκεντρώνει όλες αυτές τις συνταγές. Θα είναι ένας οδηγός που θα μιλάει για τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες αυτών των φρούτων, την προέλευση και την ιστορία τους.
10:37
Μεγαλώνοντας σε αγρόκτημα, νόμιζα ότι καταλάβαινα τη γεωργία, και δεν ήθελα να έχω καμία σχέση μαζί της. Έτσι έγινα καλλιτέχνης –
10:45
(Γέλια)
10:47
Αλλά οφείλω να το παραδεχθώ ότι είναι κάτι μέσα στο DNA μου. Και δεν νομίζω ότι είμαι ο μόνος. Πριν από 100 χρόνια, όλοι ήμασταν πολύ πιο κοντά στην κουλτούρα της, την καλλιέργεια και την ιστορία της τροφής μας, και έχουμε απομακρυνθεί από αυτό. Ο Ανοικτός Οπωρώνας δημιουργεί την ευκαιρία όχι μόνο να επανασυνδεθούμε με αυτό το άγνωστο παρελθόν, αλλά είναι κι ένας τρόπος να αναλογιστούμε ποιο θα είναι το μέλλον της τροφής μας
11:14
Σας ευχαριστώ.
11:16
(Χειροκρότημα)
