Σε μια διάλεξή μου σε φοιτητές, περιέγραψα το πώς χρειάζεται να σεβόμαστε τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν ζητήματα που σχετίζονται με την ψυχική τους υγεία, αποφεύγοντας την ακατάλληλη γλώσσα. Χρησιμοποιώντας ένα παράδειγμα, υπέδειξα ότι είναι καλύτερα να πούμε ότι «ο Γιάννης έχει ψύχωση», αντί για το «Ο Γιάννης είναι ψυχωτικός». Και εξήγησα ότι το πρώτο δίνει έμφαση στο άτομο, και όχι στη διαταραχή, ενώ το τελευταίο χαρακτηρίζει πλήρως το άτομο, τοποθετώντας του μια αρνητική ταμπέλα και φορτώνοντας τη στερεότυπα για τον ίδιο και την ποιότητα ζωής του.
Σε εκείνο το σημείο, μια φοιτήτρια σήκωσε το χέρι της και μοιράστηκε ότι είχε διαγνωστεί με διπολική διαταραχή εδώ και ένα χρόνο και από τότε επαναλάμβανε στον εαυτό της ότι είναι διπολική. Αλλά τώρα πια βλέπει τη διαφορά· είναι ένας άνθρωπος και όχι μια διάγνωση! «Μπορεί να έχω μια ψυχική διαταραχή, αλλά αυτό δεν με ορίζει σαν άτομο. Έχω στόχους στη ζωή μου, καριέρα, οικογένεια και τόσα άλλα. Αυτή η διάγνωση δε με σταματά και ούτε θα πρέπει να με περιορίζει, υπονοώντας ότι είμαι απλά μια διαταραχή». Την επαίνεσα γι’ αυτή τη διεργασία που είχε κάνει και τόνισα πόσο σημαντικές είναι αυτές οι λεπτομέρειες στο λόγο μας.
Advertisment
Μιλώντας σωστά για την ψυχική υγεία
Είμαι πεπεισμένος λοιπόν ότι ένα μεγάλο μέρος του προβλήματος αποτελείται από ανθρώπους που ενώ έχουν καλές προθέσεις, δεν είναι ενήμεροι και σωστά πληροφορημένοι. Αλλά όταν όμως το φέρνουμε στη συζήτηση και περιγράψουμε με έναν ευγενικό βεβαίως τρόπο πώς να μιλάμε γι’ αυτά τα ζητήματα, το καταλαβαίνουν.
Σίγουρα η αλλαγή δεν μπορεί να γίνει εν μια νυκτί, αλλά μακροπρόθεσμα, η αλλαγή θα γίνει αισθητή. Παρακάτω λοιπόν παρουσιάζουμε ένα εύκολο και σύντομο μάθημα με κατευθυντήριες για το τι να αποφεύγουμε κυρίως όταν αναφερόμαστε σε ζητήματα ψυχικής υγείας.
Πρόκειται για μια απλή λίστα και σίγουρα θα ήταν καλύτερο να συμπεριλαμβάνονταν περισσότερα. Επίσης, πρέπει να τονίσω ότι ο πολιτικά ορθός λόγος μπορεί να μην είναι και τόσο ορθός στο μέλλον, αφού η ορολογία και η γλώσσα μας συνεχώς εξελίσσονται.
Advertisment
10 σημαντικά σημεία σε μια συζήτηση για την ψυχική υγεία
1. Όταν χρησιμοποιείτε διαγνωστικούς όρους, θέστε προτεραιότητα στο άτομο και όχι στη διαταραχή. Τι εννοώ μ’ αυτό; Για παράδειγμα, «Η Μαίρη έχει…(ψύχωση, διπολική διαταραχή)». Όχι, «Η Μαίρη είναι…(ψυχωτική, διπολική)».
2. Μην προτιμάτε τις φράσεις «ψυχικά δυσλειτουργικός» ή «ψυχικά άρρωστος». Προτιμήστε να λέτε ότι κάποιος έχει μια ψυχική διαταραχή. Ή ίσως είναι πιο κατάλληλο να αναφέρετε ότι αντιμετωπίζει κάποιο ψυχολογικό ζήτημα, καθώς πολλοί άνθρωποι δεν έχουν διαγνωστεί επίσημα.
3. Μη χρησιμοποιείτε τις λέξεις «καθυστερημένος» ή «νοητικά προβληματικός». Αυτό είναι κάτι παραπάνω από αυτονόητο. Η προτιμητέα φράση για ένα τέτοιο άτομο είναι ότι «αντιμετωπίζει κάποια νοητική ή αναπτυξιακή υστέρηση».
4. Μη χρησιμοποιείτε αιχμηρούς όρους (τρελός, παλαβός, ψυχάκιας, ανισόρροπος, «ότι δεν πάει καλά στα μυαλά του») για να περιγράψετε κάποιον που επιδεικνύει ασυνήθιστη ή βίαιη συμπεριφορά ή που παρουσιάζει κάποια ψυχική διαταραχή.
5. Μη χρησιμοποιείτε τις λέξεις «πρεζάκι», «μεθύστακα» ή «εθισμένο» ή άλλους υποτιμητικούς προσδιορισμούς που σχετίζονται με τον εθισμό ή την κατάχρηση ναρκωτικών και αλκοόλ. Πείτε ότι έχει κάποια διαταραχή χρήσης ουσιών ή ζήτημα αλκοολισμού.
6. Αποφύγετε φράσεις όπως «το έχει χαμένο» ή «έχει πρόβλημα στον εγκέφαλο». Τέτοιοι χαρακτηρισμοί ανήκουν σε ένα παρελθόν άγνοιας. Προτιμήστε το «έχει άνοια» ή «κάποιον εγκεφαλικό τραυματισμό».
7. Μην λέτε ότι «προέβη στο απονενοημένο διάβημα», γιατί είναι σαν να αναφέρεστε στην αυτοκτονία σαν ένα απεγνωσμένο έγκλημα. Επίσης αποφύγετε να χαρακτηρίζετε ως επιτυχή ή ανεπιτυχή μια απόπειρα αυτοκτονίας.
8. Μη χρησιμοποιείτε όρους που παραπέμπουν σε οίκτο και λύπηση όπως «είναι θύμα της κατάθλιψης», «υποφέρει από» ή «ταλαιπωρείται από», όταν μιλάτε για την διαταραχή κάποιου ατόμου. Αντιθέτως, προτιμήστε να πείτε ότι «έχει ιστορικό…» ή «ακολουθεί θεραπεία για…» ή «ζει με…».
9. Μη χρησιμοποιείτε επίσημους διαγνωστικούς όρους για να εξηγήσετε καθημερινές συμπεριφορές ή ιδιοσυγκρασίες ανθρώπων.
10. Εκτός από αυτές τις οδηγίες, το βασικό είναι να σέβεστε την προτίμηση του κάθε ατόμου για το πώς εκείνος επιθυμεί να αναφέρεται για την ψυχική του κατάσταση.
Ας κάνουμε τη διαφορά
Παρά το σύγχρονο αυτό βήμα αλλαγής του τρόπου έκφρασης όσον αφορά στην ψυχικά υγεία και τη μετάδοση αυτών των κατευθυντήριων οδηγιών, και πάλι θα συναντήσετε ειδικούς επαγγελματίες της υγείας, νοσηλευτές και άλλους που θα χρησιμοποιούν καθημερινά τέτοια ακατάλληλη γλώσσα. Όταν αυτό συμβαίνει, να είστε ευγενικοί, αλλά να προσπαθείτε και να τους εκφράζετε την αντίληψή σας για τη λανθασμένη επιλογή των λέξεων που κάνουν.
Κι ένα τελευταίο σχόλιο: Ας στρέψουμε την προσοχή μας μακριά από την έννοια «στίγμα» και ας πούμε τα πράγματα με το όνομά τους. Πρόκειται για προκαταλήψεις και διακρίσεις. Αν αλλάξουμε τον τρόπο που μιλάμε για την ψυχική υγεία, μπορούμε να αρχίσουμε να αλλάζουμε και την αρνητική στάση και τις συμπεριφορές που τόσο έντονα επηρεάζουν τους άλλους. Ας είμαστε εμείς η διαφορά, ξεκινώντας από σήμερα.
David Susman, κλινικός ψυχολόγος , επίκουρος καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Kentucky
