Αντώνιος Ντακανάλης | Kαθηγητής και επικεφαλής ερευνητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας. Μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ψυχικής Υγείας
Παρόλο που τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει μεγάλες προσπάθειες για την αποστιγματοποίηση της ψυχικής νόσου, δυστυχώς για πολλούς άνδρες οι ψυχολογικές δυσκολίες παραμένουν θέμα ταμπού, ενώ πολλοί ακόμα και σήμερα πιστεύουν ότι οι τα ζητήματα ψυχικής υγείας δεν αφορούν το «ισχυρό» φύλο. Όμως, η πραγματικότητα είναι κάπως διαφορετική.
Advertisment
Aπό τα γεννοφάσκια τους οι άντρες, βιολογικά, βρίσκονται σε μειονεκτική θέση, καταρχάς στο προσδόκιμο ζωής. Ένα αγόρι, που γεννιέται σήμερα, θα ζήσει τουλάχιστον πέντε χρόνια λιγότερο από ένα κορίτσι που γεννιέται την ίδια στιγμή, σε διπλανό δωμάτιο. Θα έχει επίσης τετραπλάσιες πιθανότητες να ανήκει στο φάσμα του αυτισμού, τριπλάσιες πιθανότητες να αναπτύξει διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας και εξαρτήσεις κάθε είδους (νικοτίνη, τζόγος, διαδίκτυο, αλκοόλ και λοιπές ψυχοδραστικές ουσίες) και εως 75% περισσότερες πιθανότητες να βάλει τέλος στη ζωή του. Σημειωτέο ότι οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες βιολογικά για εκδήλωση κατάθλιψης, εντούτοις αυτοκτονούν σπανιότερα από τους άνδρες και όταν προβούν σε αυτοκτονική συμπεριφορά, αυτή δεν είναι συνήθως αποτελεσματική.
Αναμφισβήτητα, άνδρες και γυναίκες έχουν βιολογικές διαφορές, οι οποίες επηρεάζουν την ψυχική τους υγεία. Για παράδειγμα, ενώ η συχνότητα της σχιζοφρένειας μεταξύ των δυο φύλων δεν διαφέρει ουσιαστικά, εντούτοις οι άνδρες εκδηλώνουν πρώιμα έντονα συμπτώματα, από την ηλικία των 16-17 ετών, ενώ οι γυναίκες μια δεκαετία αργότερα. Έτσι, σε αντίθεση με τις γυναίκες, οι άνδρες με σχιζοφρένεια συνήθως περιθωριοποιούνται πριν προλάβουν να μπουν ολοκληρωμένα στην ενήλικη ζωή.
Επιπλέον, ανεπίσημες παθολογίες κερδίζουν έδαφος στον ανδρικό πληθυσμό και συχνά περνούν απαρατήρητες επειδή «ομαλοποιούνται», όπως η βιγορεξία που χαρακτηρίζεται από εμμονή με το μυώδες σώμα και από δυσλειτουργικές συμπεριφορές για την απόκτηση του όπως υποβολή σε εξαντλητικές προπονήσεις και επιλεκτικές δίαιτες και χρήση αναβολικών που μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές βλάβες.
Advertisment
Περίπου 1 στους 8 άνδρες, ανεξαρτήτως σεξουαλικού προσανατολισμού, αντιμετωπίζει ένα κοινό πρόβλημα ψυχικής υγείας όπως οι αγχώδεις και συναισθηματικές διαταραχές, με συνέπεια να επηρεάζεται ο τρόπος με τον οποίο ένας άνδρας αισθάνεται, σκέφτεται, λειτουργεί στις καθημερινές δραστηριότητες, συμπεριφέρεται και αλληλεπιδρά με άλλους ανθρώπους. Το γεγονός ότι οι αγχώδεις και οι καταθλιπτικές διαταραχές επηρεάζουν πιο συχνά τις γυναίκες (περίπου 1 στις 5), δε σημαίνει ότι το ανδρικό φύλο παραμένει ανεπηρέαστο, όπως πολλοί πιστεύουν.
Σημειωτέο ότι εξαιτίας διαφορετικών βιολογικών (αλλά και άλλων) παραγόντων οι εμπειρίες άγχους και κατάθλιψης των ανδρών διαφέρουν από αυτές των γυναικών και αυτό είναι μια σημαντική παράμετρος που μπορεί να διαφεύγει ακόμα και στους επαγγελματίες ψυχικής υγείας.
Γενικότερα, οι γυναίκες βιώνουν περισσότερο άγχος όταν μια απειλή σχετίζεται με τη ζωή. Επίσης ανησυχούν περισσότερο για θέματα σχέσεων και υγείας για τα οποία όμως μιλάνε πιο εύκολα με άλλους, και ως εκ τούτου λαμβάνουν πιο εύκολα υποστήριξη στη διαχείριση του άγχους και των στρεσογόνων ερεθισμάτων ή καταστάσεων. Αντίθετα, οι άνδρες ανησυχούν περισσότερο για τα πολιτικοκοινωνικά θέματα και αγχώνονται περισσότερο για την οικονομική τους κατάσταση. Δεν μοιράζονται εύκολα τις σκέψεις και τα συναισθήματα τους με άλλους και τείνον να παλεύουν μόνοι τους, καταφεύγοντας πολλές φορές σε ανθυγιεινούς και δυσλειτουργικούς τρόπους για την αντιμετώπιση του άγχους, όπως κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ και λοιπών ψυχοδραστικών ουσιών.
Υπάρχουν επίσης διαφορές στον τρόπο με τον οποίο οι άνδρες και οι γυναίκες βιώνουν και εκφράζουν την κατάθλιψη. Αν και δεν υπάρχει ένα είδος “ανδρικής κατάθλιψης”, ωστόσο είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι το γυναίκειο και ανδρικό πρόσωπο της κλινικής κατάθλιψης δε συμπίπτουν. Συνήθως, οι καταθλιπτικές γυναίκες φαίνονται λυπημένες και περιγράφουν αισθήματα θλίψης ή αναξιότητας, ενώ οι άνδρες στην αντίστοιχη περίπτωση, είναι ευερέθιστοι, εκνευρισμένοι, θυμωμένοι, επιθετικοί, χάνουν τον έλεγχο και συχνά προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάθλιψή τους καταφεύγοντας στη χρήση ανθυγιεινών και δυνητικά επιβλαβών μεθόδων όπως τα ναρκωτικά ή το αλκοόλ, επιδεινώνοντας τα προβλήματα ψυχικής υγείας και αυξάνοντας τον κίνδυνο ανάπτυξης και άλλων παθολογικών καταστάσεων. Όπως προαναφέρθηκε, οι άνδρες είναι και πιο πιθανό να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας.
Μάλιστα στην Ευρώπη, 3 στις 4 αυτοκτονίες πραγματοποιούνται από άνδρες, με την αυτοκτονία να είναι πλέον η 6η κύρια αιτία θανάτου μεταξύ των ανδρών κάτω των 45 ετών. Διάφοροι παράγοντες θέτουν τους άνδρες σε υψηλότερο κίνδυνο για αυτοκτονία, εκ των οποίων οι διαταραχές της διάθεσης, η ανεργία, η κοινωνική απομόνωση, η κατάχρηση ουσιών και η ερωτική απογοήτευση.
Παρόλο που οι άνδρες αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας συχνότερα από ότι πιστεύουμε, δυσκολεύονται να παραδεχτούν ή να αναγνωρίσουν τα συμπτώματα, συμπεριλαμβανομένων των αλλαγών στη διάθεση και στα επίπεδα ενέργειας, την ευερεθιστότητα, τις δυσκολίες στη συγκέντρωση και στον ύπνο, την παραμέληση της προσωπικής υγιεινής και των κοινωνικών δραστηριοτήτων.
Αυτό, καθώς και το γεγονός ότι οι άνδρες τείνουν να μην αναζητούν ή να καθυστερούν να απευθυνθούν σε ειδικό για οποιαδήποτε θέμα ψυχικής υγείας οφείλεται:
α) στην έλλειψη πληροφόρησης για τις διαταραχές και τις επιπτώσεις στην περίπτωση μη θεραπείας,
β) στην ελλιπή παρουσία εξειδικευμένων επαγγελματιών και οικονομικών πόρων για αποτελεσματική βοήθεια των πασχόντων και των οικογενειών τους στην κοινότητα και
γ) στις προκαταλήψεις και στο στίγμα που παραμένουν ευρέως διαδεδομένα και τροφοδοτούν τη δημιουργία φόβου για αναζήτηση βοήθειας από ειδικούς ψυχικής υγείας.
Δεν είναι μυστικό ότι υπάρχει πολιτιστικό στίγμα που περιβάλλει την ψυχική υγεία και πολλά στερεότυπα γύρω από τις ψυχιατρικές διαταραχές και τον ανδρισμό που μπορεί να αποτρέψουν τα αγόρια και τους άνδρες από το να αναζητήσουν βοήθεια, φοβούμενοι ότι θα θεωρηθούν “αδύναμοι” και “ελαττωματικοί”. Σύμφωνα με εμπεριστατωμένες ευρωπαϊκές μελέτες, πάνω από το 60% του ανδρικού πληθυσμού εξακολουθεί να ντρέπεται και αισθάνεται αμήχανα ή άβολα να συζητήσει ανοιχτά για τις ψυχικές δυσκολίες, τα προβλήματά και τα συναισθήματα που βιώνει ακόμα και με οικείους ή στενούς φίλους.
Αντίστοιχη ελληνική έρευνα της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Κρήτης σε πόλεις και χωριά της Μεγαλονήσου, διαπίστωσε πρόσφατα ότι οι νέοι άνδρες που αντιμετωπίζουν κάποια σοβαρή ψυχική διαταραχή, είναι αυτοί που αρνούνται να δεχθούν βοήθεια από ειδικό ψυχικής υγείας και αντιστέκονται σθεναρά στη ψυχοθεραπεία δια ζώσης, ένα σημαντικό εργαλείο βοήθειας για όσους πάσχουν από ψυχικές διαταραχές ή αντιμετωπίζουν ψυχικές δυσκολίες.
Σημειωτέο ότι οι άνδρες είναι πιο θετικοί στο να ζητήσουν διαδικτυακή αντί δια ζώσης βοήθεια από ειδικό ψυχικής υγείας και αυτό είναι σημαντικό αφού είναι ευρέως αποδεδειγμένο ότι η ψυχοθεραπεία online παρέχει την ίδια ποιότητα φροντίδας και είναι εξίσου αποτελεσματική με την παραδοσιακή δια ζώσης θεραπεία. Ωστόσο, υπολογίζεται ότι μόνο 1 στους 4 άνδρες με προβλήματα ψυχικής υγείας καταφεύγει σε διαδικτυακές υπηρεσίας ψυχικής υγείας και αυτό πρέπει να αλλάξει.
Είτε αυτό οφείλεται στην πίεση να «φέρονται σαν άντρες», στην επιθυμία τους να φαίνονται δυνατοί ή απλώς στην αδυναμία εύρεσης των λέξεων για να περιγράψουν το πώς νιώθουν, δυστυχώς ακόμα και σήμερα πολλοί άνδρες, υποφέρουν σιωπηλά και αυτό πραγματικά τους σκοτώνει! Τι χρειαζόμαστε για να καταπολεμήσουμε το στίγμα που περιβάλλει την ψυχική υγεία των ανδρών, βοηθώντας τους άνδρες να μιλήσουν για τα προβλήματά τους και να αναζητήσουν έγκαιρα θεραπεία;
Καταρχάς εκ βαθέων εξομολογήσεις που συγκινούν όπως αυτή του μπασκεμπολίστα Δημήτρη Παπανικολάου ο οποίος αποκάλυψε ότι έχει Ασπεργκερ (δηλαδή υψηλής λειτουργικότητας αυτισμό) και εκείνη του Ντέμη Νικολαΐδη που πρόσφατα μίλησε ανοιχτά για τη διαδρομή του, όχι αυτή που όλοι γνωρίζουμε, την άλλη, την εσωτερική: «Πιο μετά όμως έχασα το νόημα. Πήρα κιλά, άρχισα να πίνω περισσότερο. Πέρασα μια περίοδο που έψαχνα να βρω νόημα για τη ζωή. Χρειάστηκα βοήθεια. Πήγα σε ψυχοθεραπευτή» (δείτε το βίντεο από το 3′.15”)
Γενναιόψυχες δηλώσεις που μπορούν να εμπνεύσουν, όπως αυτές του μπασκεμπολίστα Δημήτρη Παπανικολάου και του ποδοσφαιριστή Ντέμη Νικολαΐδη που προανάφερα και εθνικές εκστρατείες χρειαζόμαστε για να διαλύσουμε το στίγμα, τους σεξιστικούς μύθους και τα στερεότυπα του τύπου: «Εγώ δεν έχω ανάγκη να πάω σε ψυχοθεραπευτή. Τα λύνω μόνος μου».
Οι άντρες σήμερα, εκτός από μια πλειάδα σωματικών και ψυχικών προκλήσεων, έρχεται αντιμέτωπος σε καθημερινή βάση και με μια σειρά τέτοιων εσφαλμένων αντιλήψεων που τους εμποδίζουν να ζητήσουν και να λάβουν υποστήριξη για την ψυχική τους υγεία και αυτές τις εσφαλμένες αντιλήψεις πρέπει να πολεμήσουμε.
Το «Φέρσου σαν Άντρας» δεν είναι η απάντηση στα σύνθετα και σύγχρονα προβλήματα ανδρικής ψυχικής υγείας. Μπαμπάς, αδερφός, φίλος, σύντροφος, όποιος κι αν είναι ο άνδρας της ζωής σας, μιλήστε του για την ψυχική υγεία, εξηγώντας ότι η έγκαιρη αναζήτηση βοήθειας είναι σημάδι δύναμης και όχι αδυναμίας.
*Ο Αντώνιος Κ. Ντακανάλης (Antonios Dakanalis), καθηγητής και επικεφαλής ερευνητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο «Μπικόκα» του Μιλάνου, το 2023 κατατάχθηκε για άλλη μία φορά ανάμεσα στους 50 καλύτερους επιστήμονες παγκοσμίως στον τομέα της ψυχικής υγείας. Είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ψυχικής Υγείας και διευθύνει το Διεπιστημονικό Ερευνητικό Κέντρο Νευροεπιστημών, Κλινικής Ψυχολογίας & Ψυχιατρικής και το Εθνικό Ερευνητικό Κέντρο Αριστείας για διατροφικές διαταραχές. Έχει πλούσιο διδακτικό, κλινικό και επιστημονικό έργο, για το οποίο έχει τιμηθεί με > 45 διεθνή βραβεία. Ζει στο Μιλάνο και στην Αθήνα, συμμετέχει σε ανθρωπιστικές αποστολές στην Αφρική και είναι εμπνευστής πανεθνικών εκστρατειών για την αποστιγματοποίηση της ψυχικής νόσου.
