Η γνωστική ασυμφωνία δεν είναι κάποια ασθένεια. Πρόκειται για μία σημαντική θεωρία της Κοινωνικής Ψυχολογίας, ένα ψυχολογικό φαινόμενο που μπορεί να συμβεί στον καθένα. Αναπτύχθηκε από τον ψυχολόγο Leon Festinger και βρίσκει εφαρμογή στις περιπτώσεις που:
- Υπάρχει ασυμφωνία μεταξύ των γνωστικών στοιχείων των στάσεων
- Υπάρχει ασυμφωνία μεταξύ στάσης και συμπεριφοράς
Το πείραμα
Το πείραμα στο οποίο βασίστηκε η θεωρία αυτή ονομάζεται πείραμα της Γνωστικής Δυσαρμονίας ή παράδειγμα επαγόμενης συμμόρφωσης και διεξήχθη το 1959 από τους Αμερικανούς ψυχολόγους Leon Festinger και James Carlsmith στο Πανεπιστήμιο του Stanford.
Advertisment
Στο πείραμα αυτό συμμετείχαν 71 άντρες φοιτητές οι οποίοι χωρίστηκαν σε 2 ομάδες. Σε όλους ζητήθηκε αρχικά να εκτελέσουν μία σειρά από εσκεμμένα ανιαρά καθήκοντα. Ακολούθως τους ζητήθηκε να πουν στους επόμενους συμμετέχοντες ότι τα έργα τα οποία εκτέλεσαν ήταν πολύ ενδιαφέροντα. Η 1η ομάδα αμείφθηκε με 1 δολάριο προκειμένου να το πει ενώ η 2η ομάδα πήρε ως αμοιβή 20 δολάρια για τον ίδιο λόγο. Τέλος και οι 2 ομάδες κλήθηκαν να συμπληρώσουν ένα Ερωτηματολόγιο όπου θα βαθμολογούσαν το πόσο ενδιαφέροντα βρήκαν τα έργα που εκτέλεσαν.
Το αποτέλεσμα που προέκυψε ήταν ότι οι συμμετέχοντες της 1ης ομάδας βαθμολόγησαν τα έργα με υψηλότερες τιμές σε σχέση με εκείνους της 2ης ομάδας. Η αμοιβή του ενός δολαρίου δεν αποτέλεσε επαρκές κίνητρο για ψέμα, γι’ αυτό και η ομάδα αυτή βίωσε γνωστική ασυμφωνία. Θα μπορούσαν να εξομαλύνουν τη ψυχολογική αυτή δυσφορία μόνο «πιστεύοντας» ότι τα έργα που εκτέλεσαν ήταν πραγματικά ενδιαφέροντα.
Από την άλλη πλευρά η αμοιβή των 20 δολαρίων της 2η ομάδας παρείχε ένα λόγο να εκτελέσει κανείς τα βαρετά καθήκοντα, ως εκ τούτου ο ομάδα αυτή δε βρέθηκε σε γνωστική ασυμφωνία. Γι’ αυτό και η αρχική τους εκτίμηση για τα έργα παρέμεινε αναλλοίωτη.
Advertisment
Ο Festinger κατέληξε «Φτάνουμε να αγαπάμε αυτό για το οποίο έχουμε υποφέρει».
Στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσουμε ότι βασικό στοιχείο για την εκδήλωση του φαινομένου της γνωστικής ασυμφωνίας είναι η δημόσια δέσμευση προς το μη αληθές. Εκδηλώνεται δηλαδή μόνο όταν το άτομο υποχρεούται να δεσμευτεί δημόσια και όχι όταν κάποιος λέει ή κάνει το αντίθετο από αυτό που πιστεύει ανώνυμα.
Τρόποι επίλυσης
Οι τρόποι για τη μείωση της γνωστικής ασυμφωνίας είναι:
Αλλαγή τρόπου σκέψης. Το άτομο προσπαθεί να αλλάξει τις πεποιθήσεις και αντιλήψεις του. Για παράδειγμα θεωρεί ότι το κάπνισμα είναι επιβλαβές για την υγεία και βάζει στόχο να το διακόψει εντελώς. Στη πορεία όμως συναντά δυσκολίες, έτσι αποφασίζει να πιστεύει ότι μερικά τσιγάρα δεν θα του κάνουν κακό. Εναλλακτικά με το παραπάνω, το άτομο αποκτά νέα γνώση σχετικά π.χ. με το κάπνισμα και διαπιστώνει ότι το κάπνισμα δεν προκαλεί αμετάκλητα καρκίνο του πνεύμονα, άρα αλλάζει το συσχετισμό μεταξύ καπνίσματος και ασθένειας που είχε στο μυαλό του.
Αλλαγή τρόπου δράσης. Περιλαμβάνει την αλλαγή της συμπεριφοράς του ατόμου. Αναφερόμενοι στο ίδιο παραπάνω παράδειγμα, το άτομο προσπαθεί να αλλάξει τη συμπεριφορά του ώστε να είναι συμβατή με τη στάση του απέναντι στο κάπνισμα. Καταβάλει λίγο μεγαλύτερη προσπάθεια ώστε να επιτύχει το στόχο της πλήρους διακοπής του καπνίσματος γι’ αυτό και ο τρόπος αυτός είναι λίγο πιο επίπονος.
Επίκαιρα και διαχρονικά στοιχεία στην εποχή μας
Στη καθημερινότητα καλούμαστε διαρκώς να πάρουμε αποφάσεις, αντιμετωπίζουμε διλήμματα μεταξύ δύο διαφορετικών – πολλές φορές ισοδύναμων επιλογών. Στη περίπτωση αυτή βιώνουμε αισθήματα ασυμφωνίας. Όταν καταλήξουμε να επιλέξουμε τη 1 εκ των 2, είμαστε υποχρεωμένοι να μειώσουμε αυτά τα συναισθήματα αιτιολογώντας την επιλογή μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Επιπρόσθετα, όταν το άτομο εξαναγκάζεται ή ακόμα και απειλείται αλλά ίσως και δωροδοκείται προκειμένου να κάνει κάτι δημόσια το οποίο δεν είναι σύμφωνο με τις πεποιθήσεις του και πάλι βιώνει δυσαρμονία μεταξύ πεποίθησης και συμπεριφοράς. Εάν η πράξη έχει ήδη λάβει χώρα και δεν μπορεί να αλλάξει, τότε το άτομο θα πρέπει να μετριάσει αυτή την ασυμφωνία που βιώνει μέσω επανα-αξιολόγησης του τεκταινόμενου.
Η πρόσφατη υγειονομική κρίση αλλά και κάθε κοινωνικο-πολιτική κρίση φέρνει μεγάλο αριθμό ατόμων αντιμέτωπο με παρόμοια συναισθήματα. Τα νέα γνωστικά στοιχεία που προστίθενται στα ήδη υπάρχοντα σε συνδυασμό με την αντιφατικότητα πολλές φορές μεταξύ αυτών αποτελούν λόγο βίωσης γνωστικής ασυμφωνίας.
Η προσωπική άποψη των ατόμων απέναντι στα εκάστοτε μέτρα που λαμβάνονται και η ανάγκη δημόσιας έκφρασης αυτών σε συνδυασμό με τη δέσμευση τους για αυτά, δυσχεραίνουν τη κατάσταση.
Ευρισκόμενοι ολοένα και περισσότερο σε περιβάλλον και καταστάσεις τα οποία ευνοούν τη γνωστική ασυμφωνία, καλό θα ήταν να έχουμε επίγνωση και να αναλογιζόμαστε όλοι μας συνεχώς, ποιες είναι οι πεποιθήσεις μας πάνω στα διάφορα ζητήματα, τι πρεσβεύουμε και ποιες είναι οι αξίες μας και εάν – και σε ποιο βαθμό – αυτές είναι συμβατές με τη συμπεριφορά μας.
Αναζητώντας βοήθεια
Όπως ήδη αναφέρθηκε η γνωστική δυσαρμονία δεν αποτελεί πρόβλημα ψυχικής υγείας. Παρ’ όλα αυτά, όταν το άτομο που τη βιώνει νοιώθει υπερβολική ψυχολογική ένταση και δυσκολεύεται να την ελέγξει, τότε χρήσιμο θα ήταν να αναζητήσει βοήθεια. Τέτοιες περιπτώσεις μπορεί να είναι οι εξής:
- Όταν η ασυμφωνία του προκαλεί δυσλειτουργία στην εργασία, στο σχολείο ή στις διαπροσωπικές σχέσεις
- Όταν του προκαλείται άγχος ή στρες
- Όταν βιώνει υπερβολική ντροπή ή ενοχή και
- Όταν υπάρχει κάποιος εθισμός
The Mental Health Gate | www.thementalhealthgate.com
