Μια λάρνακα και δύο αγάλματα επιστρέφουν στη χώρα από πανεπιστημιακό μουσείο στην Ατλάντα, έχοντας αποδειχθεί ότι αποτελούν προϊόντα λαθρανασκαφών και αρχαιοκαπηλίας. Δυστυχώς, δεν είναι τα μόνα.
Αρκεί η επιστροφή μερικών αντικειμένων για να ξεπλύνεις μια συλλογή που μυρίζει αρχαιοκαπηλία; Η περίπτωση του Μουσείου Michael Carlos στην Ατλάντα είναι χαρακτηριστική: ένα πανεπιστημιακό μουσείο, μέσα στην πανεπιστημιούπολη του Emory University, το οποίο στα τέλη των 90s δέχθηκε μια απρόσμενη δωρεά ύψους 10 εκατομ. δολαρίων από την οικογένεια Carlos και, με το όνομα του δωρητή πλέον στον τίτλο του, έβαλε στόχο να λάμψει.
Advertisment
Μέσα σε λίγα χρόνια, ακολουθώντας μια επιθετική πολιτική απόκτησης νέων έργων, έφτασε να κατέχει τη σημαντικότερη συλλογή αρχαίας-κλασικής τέχνης στα νοτιοανατολικά των Ηνωμένων Πολιτειών και μία από τις καλύτερες πανεπιστημιακές συλλογές στην Πολιτεία Τζόρτζια.
Επικεφαλής στην αρχαία ελληνική-ρωμαϊκή συλλογή είχε οριστεί ένας νεαρός επιμελητής με το όνομα Jasper Gaunt, πρώην συνεργάτης του διαβόητου και μετέπειτα κατηγορούμενου για αρχαιοκαπηλία συλλέκτη Robert Hecht. Η οδηγία που του δόθηκε από τη διοίκηση ήταν «δεν θέλω απλά τα καλύτερα, αλλά τα καλύτερα όλων». Όπως θα ερχόταν αργότερα στην επιφάνεια, δεν υπήρχε περιθώριο για επερωτήσεις και ηθικούς φραγμούς σε αυτή τη διαδικασία. Έτσι, σε ενδελεχές ρεπορτάζ της Stephanie Lee στο The Chronicle of Higher Education, ο διευθυντής του μουσείου αναγνώρισε ότι πολλά από τα αποκτηθέντα αντικείμενα είχαν ύποπτες ιστορίες, για τις οποίες το μουσείο έκανε εσκεμμένα τα στραβά μάτια.
Πόσα είναι αυτά τα αντικείμενα που ξεσκεπάστηκαν από το αποκαλυπτικό ρεπορτάζ που δημοσιεύτηκε το περσινό καλοκαίρι; Τουλάχιστον 218 αντικείμενα του Μουσείου Michael Carlos μπορούν να συνδεθούν με άτομα που έχουν καταδικαστεί ή εκκρεμούν εις βάρος τους κατηγορίες σχετικά με αρχαιοκαπηλία ή παραποίηση πληροφοριών για την προέλευση αρχαιοτήτων. Τα αντικείμενα αυτά είναι μέρος ενός γενικότερου συνόλου 562 αντικειμένων, τα οποία βάσει του ρεπορτάζ, είχαν ιδιοκτήτες και πωλητές οι οποίοι έχουν βρεθεί στο στόχαστρο των αρχών.
Advertisment
Καθόλου μικρός ο αριθμός, ειδικά αν σκεφτείς την αναλογία σε σχέση με τα περίπου 1.160 κομμάτια τα οποία αποτελούν το σύνολο της Αρχαίας Ελληνικής και Ρωμαϊκής συλλογής του Μουσείου Michael Carlos. Οι διεθνείς πιέσεις και η δριμεία κριτική μετά το ρεπορτάζ έχουν οδηγήσει το μουσείο σε μια σειρά επιστροφών, προκειμένου να αποκαταστήσει τη φήμη του.
Μέσα στο 2023 επιστράφηκε ένα αντικείμενο ηλικίας 2.700 χρόνων στο Μουσείο Ιράκ, τον Νοέμβριο επεστράφησαν ακόμη πέντε σπουδαίες αρχαιότητες στην Ιταλία, ενώ η τελευταία είδηση αφορά στην επιστροφή τριών αρχαιοτήτων στην Ελλάδα, όπως ανακοινώθηκε από το ΥΠΠΟΑ.
Ποια είναι η ιστορία των τριών αρχαιοτήτων
Το αίτημα επιστροφής αντικειμένων της συλλογής του Μουσείου Michael Carlos στην ελληνική κυριότητα πηγαίνει πίσω στο 2007. Τότε, περιήλθαν πρώτη φορά σε γνώση των αρμοδίων Υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού στοιχεία από τις αστυνομικές αρχές και από δημοσιεύματα για το ύποπτο παρελθόν των επίμαχων αρχαιοτήτων. Όπως μεταφέρει στο δελτίο Τύπου το ΥΠΠΟΑ, «η απάντηση του Μουσείου [το 2007] ήταν ότι είχε ελέγξει την προέλευση των αντικειμένων, πριν τα αποκτήσει, και δεν είχε προκύψει καμία αμφισβήτηση».
Μέχρι το 2020, συνεχίζονταν οι επαφές των δύο πλευρών, αλλά σε άτυπο επίπεδο και χωρίς να υπάρξει ουσιαστική πρόοδος. Το 2021, με επιπλέον στοιχεία στη διάθεσή της (όπως πολαρόιντ φωτογραφίες των αντικειμένων σε προσωρινούς χώρους αποθήκευσης και δικαστικές αποφάσεις), η ελληνική πλευρά απηύθυνε νέο αίτημα επαναπατρισμού και έτσι οδηγούμαστε στη θετική απόκριση του Μουσείου Michael Carlos και τον επαναπατρισμό που ανακοινώθηκε μόλις για τα παρακάτω αντικείμενα, αποδεδειγμένα όλα ως προϊόντα λαθρανασκαφών που διακινήθηκαν από κυκλώματα αρχαιοκάπηλων:
Πήλινη λάρνακα του 14ο αι. π.Χ., με διακόσμηση ψαριών στο εσωτερικό και χταποδιού στο εξωτερικό. Το αντικείμενο περιλαμβανόταν στο αρχείο Μπεκίνα, καταδικασμένος διακινητής αρχαιοτήτων. Ανήκει στον μινωϊκό πολιτισμό.
Μαρμάρινο άγαλμα νεαρής γυναικείας μορφής του 2ου αι. π.Χ., που στηρίζεται σε υψηλό κορμό δέντρου. Σύμφωνα με μαρτυρίες και στοιχεία, το άγαλμα αποκαλύφθηκε κατά τη διάρκεια παράνομων ανασκαφών το 1997 και παρέμεινε στην Ελλάδα μέχρι το 1999, προτού διακινηθεί παράνομα στο εξωτερικό. Προέρχεται από την περιοχή της Ηπείρου.
Μαρμάρινo άγαλμα ανδρικής ιματιοφόρας μορφής, καθισμένης σε δίφρο, του 4ου αι. π.Χ., η οποία προέρχεται από τον ανάγλυφο διάκοσμο επιτύμβιου ναΐσκου στην περιοχή της Αττικής. Το αντικείμενο περιλαμβανόταν στο αρχείο Μπεκίνα, αποδεικνύοντας ότι είναι προϊόν λαθρανασκαφών.
Προτού οι τρεις αρχαιότητες οδηγηθούν σε μουσεία των περιοχών που ανήκουν, πρόκειται να παρουσιαστούν από κοινού στην Αθήνα. Ωστόσο, όπως είχε τονίσει η καθηγήτρια ιστορίας τέχνης Cynthia Patterson κατά τη διάρκεια του προηγούμενου επαναπατρισμού από τη συλλογή του επίμαχου μουσείου, «το πρόβλημα είναι πολλά παραπάνω από μερικά αντικείμενα – είναι παντού».
Με πληροφορίες από www.oneman.gr
