Στη σημερινή εποχή η ψηφιοποίηση των πάντων είναι γεγονός, οι άνθρωποι δρουν ψηφιακά ολοένα και περισσότερο και τα κινητά τηλέφωνα είναι αυτά που εισάγουν πιο μαζικά και ενεργά την πλειοψηφία των ανθρώπων στο διαδίκτυο και τα οποία κατά κοινή μάλλον ομολογία, έχουν γίνει κάτι σαν προέκταση των χεριών μας. Όπου κι αν στρέψουμε το βλέμμα βλέπουμε ανθρώπους με ένα κινητό ανά χείρας, ακόμη κι όταν δεν το χρησιμοποιούν ή ανθρώπους να βαδίζουν στο δρόμο, κοιτώντας μονίμως την οθόνη του κινητού τους κάνοντας ή βλέποντας σχεδόν πάντα κάτι και οι οποίοι φαίνεται ενίοτε να λειτουργούν σχεδόν σαν υπνωτισμένοι.
Οι περισσότεροι είναι προσηλωμένοι στο κινητό τους ακόμη και όταν εργάζονται, μελετούν ή όταν βρίσκονται με άλλους ανθρώπους σε κάποια κοινωνική περίσταση. Δεν είναι σπάνιο να δει κανείς μια παρέα στην οποία όλοι τους έχουν σκυμμένα τα κεφάλια επάνω σε μια οθόνη, δίχως να επικοινωνούν μεταξύ τους ή ακόμη και όταν το κάνουν, φαίνεται να δείχνει ο ένας στον άλλον κάτι από το κινητό. Πρόσφατες στατιστικές έρευνες στη χώρα μας έδειξαν ότι 7 στους 10 Έλληνες περνούν τα βράδια τους κυρίως περιδιαβαίνοντας στις σελίδες των κοινωνικών δικτύων ή παρακολουθώντας βίντεο στο Τικ Τοκ.
Advertisment
Η τελευταία κίνηση πριν από το νυχτερινό ύπνο του 70% των συμπολιτών μας είναι να κοιτάξουν το κινητό και αυτή ακριβώς είναι και η πρώτη τους κίνηση το πρωί όταν ξυπνούν. Φαίνεται ότι οι άνθρωποι εθίζονται ολοένα και περισσότερο καθημερινά στη χρήση του κινητού και των ψηφιακών μέσων, χρησιμοποιώντας τα για να κάνουν σχεδόν για τα πάντα, από τη δουλειά και τη μάθηση, έως τη χαλάρωση, την αναψυχή και την επικοινωνία, σε τέτοιον βαθμό που κανείς δεν μπορεί πλέον να φανταστεί έναν κόσμο όπου τα κινητά και το διαδίκτυο θα απουσιάζουν, μολονότι οι γενιές άνω των 30 έχουνε ζήσει και δίχως αυτά…
Εντούτοις, όμως, οι περισσότεροι ενήλικες ακόμη και σε αυτές τις γενιές, δηλώνουν ότι δεν μπορούν πλέον να αποχωριστούν το κινητό τους…Επίσης αναφέρουν ότι νιώθουν δυσάρεστα, νιώθουν πίεση, άγχος, ευερεθιστότητα ή νευρικότητα, ενώ άλλοι νιώθουν αποκομμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο και αμήχανα όταν δεν έχουν Wi-Fi…Αυτά, όμως, είναι συμπτώματα και ενδείξεις εθιστικών συμπεριφορών, που όταν συνδυαστούν και με άλλα σημάδια ή έκπτωση λειτουργικότητας σε κάποιους τομείς της ζωής τότε είναι καλό να τα δει κάποιος με την προσήκουσα σοβαρότητα. Επιπροσθέτως δεν αφορούν μονάχα τους ενήλικες καθόσον επεκτείνονται ολοένα και περισσότερο στους εφήβους ακόμη και σε παιδιά…
Το ζήτημα δεν αφορά, βέβαια, στην ύπαρξη ή όχι των κινητών και του διαδικτύου, στο εάν είναι εθιστικά ή όχι, ούτε συσχετίζεται με το κατά πόσο είναι ωφέλιμα ή βλαβερά, καθώς υπάρχουν πάντοτε τα θετικά όπως τα αρνητικά σημεία και τελικά πρόκειται απλώς για εργαλεία, τα οποία, βέβαια, δεν μας υπαγορεύουν τι είδους χρήση θα κάνουμε. Επιπροσθέτως οι εθισμοί δεν αφορούν μονάχα στις διάφορες ουσίες, όπως το τσιγάρο, το αλκοόλ ή τα ναρκωτικά, ούτε αναφέρονται μονάχα στο τζόγο, το διαδίκτυο, τα κοινωνικά δίκτυα ή τα τυχερά παιχνίδια.
Advertisment
Εδώ αναφερόμαστε κυρίως στην εθιστική προσωπικότητα των ανθρώπων που προσκολλάται και αναπτύσσει εύκολα μιαν ακόρεστη έξη και αναζήτηση υπόσχεσης ικανοποίησης ποικίλων αναγκών στα “έξυπνα” τηλέφωνα, όπως τα αποκαλούμε και κατ’επέκταση στη χρήση των διαμεσολαβημένων εφαρμογών διασύνδεσης, αναψυχής και φυσικά των κοινωνικών δικτύων, στα οποία εν πολλοίς αναφέρεται και ένας ανθρώπινος εθισμός.
Είναι σημαντικό να αναρωτηθεί κάποιος τι συνιστά ένα εθιστικό είδος χρήσης και πιθανούς τρόπους δράσης, που μπορεί ο καθένας να εφαρμόσει αναφορικά με μια εξαρτητική χρήση των κοινωνικών δικτύων ή των ψηφιακών εργαλείων εν γένει. Καλό είναι να γνωρίζουμε επίσης πώς ο κάθε εθισμός μπορεί να έχει εντελώς διαφορετικά κίνητρα και απολαύσεις με βάση τα ατομικά χαρακτηριστικά της κάθε προσωπικότητας που προσκολλάται, κάτι που συμβαίνει για ποκίλους λόγους και ικανοποιεί ποικίλες ανάγκες.
Ως ψυχολόγος έχω συναντήσει πολλούς οι οποίοι είναι κυριολεκτικά εθισμένοι στα κοινωνικά δίκτυα και μάλιστα έπειτα από την αρχική άρνηση το παραδέχονται σχετικά γρήγορα. Είναι κάτι παραπάνω από μια απλή συνήθεια και σε πολλές περιπτώσεις κυριεύει κυριολεκτικά πολλούς ανθρώπους, οι οποίοι χάνουν ολόκληρες ώρες ανούσια σε τέτοιες ενασχολήσεις με τα κοινωνικά δίκτυα. Επειδή ας μην γελιόμαστε όταν μιλάμε για τη χρήση του διαδικτύου, κατά κύριο λόγο πλέον εννοούμε τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, κι έπειτα όλα τα υπόλοιπα.
Άλλωστε αυτό φαίνεται να επισημαίνεται και από διάφορες ανεξάρτητες μεταξύ τους έρευνες επιστημόνων ανά τον κόσμο. Έτσι μάλλον μιλάμε για έναν εθισμό στα κοινωνικά δίκτυα περισσότερο και έπειτα για μια γενικότερη ψηφιακή εξάρτηση, η οποία με τη σειρά της αφορά και στο κινητό τηλέφωνο. Εάν θέλεις να μάθεις για το εάν η σχέση σου με τα κοινωνικά δίκτυα είναι μια προσκόλληση που υπερκερνά τα θετικά οφέλη στη ζωή σου, τότε μπορείς να αναρωτηθείς κάποιες πρακτικές ερωτήσεις όπως οι ακόλουθες:
- Πόσο χρόνο αφιερώνεις ημερησίως στα κοινωνικά δίκτυα;
- Πόσες φορές συναντιέσαι με φίλους καθημερινά ή εβδομαδιαίως και πόσες φορές επικοινωνείτε μέσω μηνυμάτων ή των κοινωνικών δικτύων;
- Όταν επικοινωνείς με φίλους προτιμάς τον τρόπο διασύνδεσης μέσω κοινωνικών δικτύων έναντι άλλων τρόπων;
- Είσαι από τους ανθρώπους που κοιμούνται και ξυπνούν μαζί με το κινητό βλέποντας πάντα κάτι το πρωί όταν ξυπνάς έστω και από συνήθεια και κάτι το βράδυ προτού πας για ύπνο;
- Πόσο συχνά κάνεις αναρτήσεις στα κοινωνικά μέσα και πώς αισθάνεσαι όταν απέχεις από αυτά;
- Αισθάνεσαι ότι δεν έχεις ζωή όταν δεν “φαίνεσαι” ή όταν δεν έχεις δραστηριότητα στις αναρτήσεις των κοινωνικών δικτύων;
- Πόσο σε επηρεάζουν οι θετικές ή οι αρνητικές ανατροφοδοτήσεις και οι ποικίλοι σχολιασμοί στο προφίλ που διατηρείς στα κοινωνικά δίκτυα;
- Έχεις νιώσει την πίεση ή κάποιου είδους υποχρέωση ή παρόρμηση να αναρτάς κάτι σε καθημερινή βάση;
- Μαθαίνεις τα νέα των φίλων ή γνωστών σου μέσω προσωπικής ή τηλεφωνικής συνομιλίας ή μέσω των κοινωνικών δικτύων;
- Έχεις ανοιχτά τα δεδομένα του κινητού σου συνεχώς και σε κάθε πρώτη ευκαιρία προστρέχεις να δεις εάν είχες κάποιο μήνυμα εκτός των επαγγελματικών υποχρεώσεων και ειδικών περιστάσεων;
- Νιώθεις την ανάγκη να είσαι καθημερινά στα κοινωνικά δίκτυα και αντίστοιχα όταν δεν είσαι εκεί μια ημέρα νιώθεις κάπως διαφορετικά, άσχημα ή περίεργα;
- Νιώθεις ότι έχεις μια ικανοποιητική ζωή εκτός διαδικτύου και κοινωνικών μέσων ή περνάς τον περισσότερο σου χρόνο εκεί;
Οι παραπάνω ερωτήσεις είναι ενδεικτικές και μπορείς φυσικά να αναρωτηθείς πολλές περισσότερες με βάση αυτές ως οδηγούς. Τα ακόλουθα σημάδια μπορούν να σου δείξουν εάν όντως έχεις κάποιον εθισμό ή προσκόλληση στα κοινωνικά δίκτυα οπότε εάν η συμπεριφορά σου αντανακλάται σε αυτές τις ενδεικτικές καταστάσεις τότε η απάντηση είναι καταφατική:
- Αφιερώνεις πολύ χρόνο στα κοινωνικά δίκτυα.
- Σκέφτεσαι συχνά τα κοινωνικά δίκτυα ακόμη και όταν δεν τα χρησιμοποιείς.
- Αφιερώνεις λιγότερο χρόνο σε άλλες δραστηριότητες ή χόμπι ή χάνεις το ενδιαφέρον για αυτά εξαιτίας της χρήσης ή της προτίμησης επένδυσης χρόνου στα κοινωνικά δίκτυα.
- Περνάς λιγότερο χρόνο με άλλους ανθρώπους ή παραμελείς κάποιες σχέσεις προκειμένου να είσαι μέσα στα κοινωνικά δίκτυα.
- Κάνεις τέτοια χρήση των κοινωνικών δικτύων που αποβαίνει εις βάρος της εργασίας, του σχολείου ή και των σχέσεών σου ή παραμελείς καθήκοντα και υποχρεώσεις.
- Βιώνεις άγχος και ευερεθιστότητα όταν δεν έχεις πρόσβαση στα κοινωνικά δίκτυα.
- Χρησιμοποιείς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως έναν τρόπο αντιμετώπισης ανεπιθύμητων συναισθημάτων.
- Αφιερώνεις χρόνο στο να σχεδιάζεις τι θα αναρτήσεις και τι θα τσεκάρεις όταν θα είσαι ενεργός εκεί και πώς θα προσελκύσεις περισσότερες θεάσεις και επικροτούμενα σχόλια ή likes.
Εάν πιστεύεις ότι χρειάζεται πραγματικά να κάνεις κάτι για να αλλάξεις την ψηφιακή σου δραστηριότητα και το είδος χρήσης των κοινωνικών μέσων, τότε μπορείς να κάνεις τα επόμενα βήματα έτσι ώστε να ρυθμίσεις τη χρήση που κάνεις.
- Προγραμματισμένη χρήση: Προγραμμάτισε συγκεκριμένες ώρες κατά τις οποίες θα αποσυνδεθείς από τις ψηφιακές σου συσκευές. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τη χρήση ενός “μη ψηφιακού Σαββατοκύριακου” όπου θα αποφεύγεις να χρησιμοποιείς τηλέφωνα και υπολογιστές ή κάποιες ώρες μέσα στην ημέρα σου.
- Μείωση ειδοποιήσεων: Μπορείς να απενεργοποιείς τα δεδομένα στο κινητό σου και να τα ανοίγεις σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές ώστε να βλέπεις τις ειδοποιήσεις σου κι έτσι μπορείς να μειώσεις τους περισπασμούς και να βελτιώσεις την εστίασή σου σε οτιδήποτε κάνεις.
- Αναζήτηση φυσικής επαφής: Αντί να επικοινωνείς με φίλους μέσω ψηφιακών μέσων, προγραμματίστε να συναντηθείτε αυτοπροσώπως. Αυτή η επαφή μπορεί να βελτιώσει τις σχέσεις και να ενισχύσει την αίσθηση του ανήκειν, της κοινότητας.
- Ενασχόληση με δημιουργικές δραστηριότητες: Χρησιμοποίησε τον χρόνο που θα είχες περάσει σε οθόνες για να ασχοληθείς με δημιουργικές δραστηριότητες όπως η ζωγραφική, η μουσική ή το διάβασμα. Αυτές οι δραστηριότητες μπορούν να μειώσουν το άγχος.
- Αυτοαξιολόγηση: Αξιολόγησε τη σχέση σου με την τεχνολογία. Ένα ημερολόγιο χρήσης μπορεί να σε βοηθήσει να κατανοήσεις καλύτερα τις συνήθειές σου και επίσης να αντιληφθείς πόσο χρήσιμο χρόνο αφιερώνεις εκεί. Επίσης κάνοντας το αυτό θα καταλάβεις πότε και σε τι είδους συνθήκες αυξάνεις τη χρήση, για ποιο λόγο και με ποιους σκοπούς συνδέεσαι. Θα μάθεις πολλά για τη σχέση των συναισθημάτων σου και της ψυχικής σου κατάστασης σε συνάρτηση με τη χρήση των κοινωνικών δικτύων ή της ψηφιακής χαλάρωσης και ικανοποίησης αναγκών.
- Χρήση εργαλείων τεχνολογίας: Εξέτασε το ενδεχόμενο να χρησιμοποιήσεις εφαρμογές ή λειτουργίες που παρακολουθούν και περιορίζουν τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
- Αναζήτηση υποστήριξης: Απευθύνσου σε φίλους, συγγενείς ή επαγγελματίες ψυχικής υγείας για υποστήριξη και καθοδήγηση.
Ποια είναι τα οφέλη της ψηφιακής αποτοξίνωσης;
Η ψηφιακή αποτοξίνωση έχει πολλά οφέλη, τόσο ψυχικά όσο και σωματικά. Ακολουθούν ορισμένα από αυτά:
- Βελτίωση του ύπνου: Η αποφυγή της οθόνης πριν από τον ύπνο μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα του ύπνου. Έρευνες δείχνουν ότι η μπλε φωτεινή ακτινοβολία που εκπέμπουν οι οθόνες μπορεί να επηρεάσει την παραγωγή της μελατονίνης, μιας ορμόνης που ρυθμίζει τον κύκλο του ύπνου και τους κιρκαδιανούς ρυθμούς (Hale et al., 2015).
- Μείωση του άγχους: Η απομάκρυνση από την τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των επιπέδων άγχους, καθώς οι άνθρωποι δεν θα συγκρίνονται συνεχώς με άλλους μέσω κοινωνικών δικτύων (Twenge & Campbell, 2018).
- Αύξηση της επικοινωνίας: Η προσωπική εκ του σύνεγγυς επικοινωνία μπορεί να ενισχύσει τις διαπροσωπικές σχέσεις και να δημιουργήσει πιο ουσιαστικούς δεσμούς (Przybylski & Weinstein, 2012).
- Ενίσχυση της δημιουργικότητας: Χωρίς την παρέμβαση της τεχνολογίας, οι άνθρωποι συχνά βρίσκουν νέους τρόπους για να εκφραστούν και να είναι δημιουργικοί, ενισχύοντας την ψυχική τους ευημερία.
Η τεχνολογική πρόοδος είναι κάτι που αδιαμφισβήτητα έχει αλλάξει τη ζωή όλων μας, φέρνοντας πολλές θετικές αλλαγές, εντούτοις, όμως, δεν υπάρχει ένα εγχειρίδιο ορθής χρήσης και έτσι πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται να την διαχειριστούν. Ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού στις δυτικές χωρες, φαίνεται να είναι εθισμένο στην ψηφιακή κατάσταση και κυρίως στα κοινωνικά μέσα. Πολλοί άνθρωποι χάνουν άσκοπα ποιοτικό και παραγωγικό χρόνο λόγω των ψηφιακών εθισμών και έχουν μπρερδέψει την πραγματικότητα με εκείνη που διαδραματίζεται στο διαδίκτυο και τα μέσα δικτύωσης. Σε αυτήν την περίπτωση η ψηφιακή αποτοξίνωση ενδείκνυται, ενώ σε συγκεκριμένες περιπτώσεις είναι απαραίτητη και η συνδρομή κάποιου ειδικού.
Δυστυχώς στην εποχή μας επειδή ακριβώς υπάρχει μια καθολικότητα του φαινομένου και συνεπώς όλοι χρησιμοποιούν λίγο έως πολύ τα ψηφιακά μέσα, είτε επαγγελματικώς ή προσωπικώς και λόγω μιας άρνησης να ιδωθεί το ζήτημα των εθισμών, φαίνεται σαν ένα ταμπού μια τέτοια συζήτηση ακόμη και μεταξύ των επαγγελματιών της ψυχικής υγείας. Στον δυτικό κόσμο, βέβαια, έχουν πληθύνει οι φωνές ειδικών που μιλούν για την ανάγκη ψηφιακής αποτοξίνωσης, αλλά στη χώρα μας δεν έχουμε ακόμη ασχοληθεί εκτενέστερα με το εν λόγω θέμα.
Υπάρχουν βήματα να γίνουν προς αυτήν την κατεύθυνση, ωστόσο επί του παρόντος ο καθένας θα πρέπει να δει με ειλικρίνεια και αποδοχή τι ακριβώς χρήζει εξισορρόπησης σε ατομικό επίπεδο. Σε κάθε περίπτωση η τεχνολογία θα πρέπει να υπηρετεί τους ανθρώπους και όχι να συμβαίνει το αντίθετο. Η ύπαρξη τόσων τεχνολογικών εργαλείων και αγαθών θα πρέπει να βελτιώνει, να εμπλουτίζει και να διευκολύνει τη ζωή και τις σχέσεις, οπότε όταν αυτό συμβαίνει είναι ευπρόσδεκτο. Εάν όμως τις υποκαθιστά, τότε αυτό κρούει τον κώδωνα αφύπνισης για μια ψηφιακή αποτοξίνωση και μια επάνοδο σε πιο ουσιαστικό βίωμα της ζωής.
- Τα σωματικά και ψυχικά οφέλη της ψηφιακής αποτοξίνωσης και τεχνικές για να την εφαρμόσετε - 9 Απριλίου 2025
- Ο κορεσμένος εαυτός στην εποχή των κοινωνικών δικτύων και η ανάγκη για την ψηφιακή αποταύτιση - 26 Φεβρουαρίου 2025
- Στρες: 5 πρακτικές συμβουλές για να αντιμετωπίσουμε το άγχος της καθημερινότητας - 27 Ιανουαρίου 2025
