Η ανησυχία ότι η αυξημένη χρήση ψηφιακών συσκευών – ιδιαίτερα των smartphones – ενδέχεται να σχετίζεται με γνωστική έκπτωση και αυξημένο κίνδυνο άνοιας έχει διαμορφώσει μια ευρέως διαδεδομένη αντίληψη στη δημόσια σφαίρα. Ωστόσο, πρόσφατες μετα-αναλύσεις και πληθυσμιακές μελέτες αποδομούν τη σύνδεση αυτή, προτείνοντας ότι η μετρημένη και ενεργή χρήση ψηφιακής τεχνολογίας όχι μόνο δεν επιβαρύνει τη γνωστική λειτουργία, αλλά μπορεί να έχει και προστατευτική επίδραση στην τρίτη ηλικία.
Δεδομένα από πληθυσμιακές μελέτες
Κεντρική θέση στη συζήτηση κατέχει η πρόσφατη δημοσίευση στο περιοδικό Nature Human Behaviour, η οποία ανέλυσε δεδομένα από 57 μελέτες, που κάλυπταν περισσότερους από 400.000 ενήλικες άνω των 50 ετών. Η μετα-ανάλυση αυτή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η τακτική χρήση ψηφιακών τεχνολογιών – όπως υπολογιστές, smartphones και tablets – σχετίζεται με έως και 42% χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης γνωστικής εξασθένησης.
Advertisment
Παράλληλα, μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Health παρακολούθησε 18.154 άτομα ηλικίας 50 έως 65 ετών για περίοδο άνω των επτά ετών. Τα αποτελέσματα κατέδειξαν ότι η χρήση του διαδικτύου για περίπου δύο ώρες ημερησίως σχετίζεται με σημαντική μείωση της πιθανότητας εμφάνισης άνοιας, σε σύγκριση με άτομα που δεν χρησιμοποιούσαν ψηφιακά μέσα.
Μηχανισμοί επίδρασης στην εγκεφαλική λειτουργία
Η πιθανή προστατευτική δράση της τεχνολογίας εδράζεται σε τρεις βασικούς μηχανισμούς:
- Νοητική ενεργοποίηση: Η χρήση ψηφιακών εφαρμογών που απαιτούν συγκέντρωση, επεξεργασία πληροφοριών ή επίλυση προβλημάτων ενισχύει την εγκεφαλική πλαστικότητα. Εφαρμογές εκμάθησης γλωσσών, παιχνιδιών στρατηγικής ή ακόμη και βασική πλοήγηση σε σύνθετες ιστοσελίδες λειτουργούν ως γνωστικά ερεθίσματα.
- Κοινωνική αλληλεπίδραση: Η επικοινωνία μέσω μηνυμάτων, τηλεδιάσκεψης ή κοινωνικών δικτύων μειώνει την απομόνωση και συνδέεται με χαμηλότερα ποσοστά κατάθλιψης – παράγοντα που έχει τεκμηριωθεί ως ενισχυτικός της γνωστικής έκπτωσης.
- Διαχείριση καθημερινότητας: Ψηφιακά εργαλεία, όπως ημερολόγια, υπενθυμίσεις και εφαρμογές φαρμακευτικής συμμόρφωσης, υποστηρίζουν τις εκτελεστικές λειτουργίες, ενισχύοντας την αυτονομία των ηλικιωμένων.
Οι παραπάνω παράγοντες δεν ενεργοποιούνται από την παρουσία της τεχνολογίας, αλλά από τη συνειδητή, λειτουργική και ενεργή χρήση της.
Advertisment
Ανατροπή παλαιότερων θέσεων και κοινωνική δυναμική
Οι νέες αυτές μελέτες έρχονται σε αντίθεση με προηγούμενες ανησυχίες που προέβλεπαν ότι η εξάρτηση από ψηφιακά μέσα θα οδηγούσε σε γνωστική νωθρότητα, μείωση της μνήμης και παθητικότητα. Οι ανησυχίες αυτές βασίζονταν εν μέρει σε πειραματικά δεδομένα περιορισμένης έκτασης ή σε υποκειμενικές παρατηρήσεις που δεν διακρίνουν ανάμεσα σε μη διαδραστική και σε ενεργά συμμετοχική χρήση.
Στην πράξη, η νοητική επιβάρυνση δεν προκαλείται από τη συσκευή, αλλά από το περιεχόμενο και τη μορφή της αλληλεπίδρασης. Για παράδειγμα, η παρατεταμένη θέαση βίντεο χωρίς διανοητική επεξεργασία ενδέχεται να μην προσφέρει οφέλη – όμως η χρήση εφαρμογών που ενθαρρύνουν την ανάκληση γνώσης, την επικοινωνία ή τη λήψη αποφάσεων έχει διαφορετικό γνωστικό αποτύπωμα.
Η νέα ερευνητική κατεύθυνση εισάγει μια πιο σύνθετη οπτική στον δημόσιο διάλογο, καλώντας σε αξιολόγηση της ποιότητας και όχι απλώς της ποσότητας της τεχνολογικής χρήσης.
Εφαρμογή σε κλινικό και κοινωνικό επίπεδο
Η νέα γνώση αναδεικνύει την ανάγκη να ενταχθεί η τεχνολογία ως εργαλείο πρόληψης στις στρατηγικές γηριατρικής φροντίδας. Αυτό συνεπάγεται:
- Κατάρτιση ηλικιωμένων στη χρήση ψηφιακών μέσων μέσω οργανωμένων προγραμμάτων.
- Ενίσχυση της ψηφιακής προσβασιμότητας και της εργονομίας στις συσκευές που προορίζονται για άτομα τρίτης ηλικίας.
- Εκπαίδευση επαγγελματιών υγείας ώστε να ενσωματώνουν ψηφιακές λύσεις σε πλάνα υποστήριξης της γνωστικής υγείας.
Επιπλέον, η ένταξη εφαρμογών γνωστικής εξάσκησης ή κοινωνικής διασύνδεσης σε δημόσια προγράμματα ψυχικής υγείας μπορεί να λειτουργήσει προληπτικά, με χαμηλό κόστος και ευρεία απήχηση.
Ο συσχετισμός μεταξύ τεχνολογίας και γνωστικής φθοράς φαίνεται πως ήταν βεβιασμένος. Τα νέα επιστημονικά δεδομένα προσφέρουν μια περισσότερο σύνθετη, αλλά και ελπιδοφόρα εικόνα. Η ψηφιακή τεχνολογία, όταν αξιοποιείται με τρόπο που ενισχύει τη διανοητική, κοινωνική και πρακτική λειτουργικότητα, δύναται να λειτουργήσει ως μέσο γνωστικής διατήρησης και πρόληψης της άνοιας.
Ο δημόσιος διάλογος, οι επαγγελματικές πρακτικές και οι πολιτικές πρόληψης οφείλουν να επαναπροσδιορίσουν τη στάση τους. Αντί για ανησυχία, το ζητούμενο είναι ο ενσυνείδητος σχεδιασμός χρήσης. Όχι λιγότερη χρήση τεχνολογίας, αλλά καλύτερη χρήση τεχνολογίας για όλους.
Πηγές / Βιβλιογραφία
- Benge, J., & Scullin, M. (2025). Older people who use smartphones have lower rates of cognitive decline. The Guardian.
- Cho, G., et al. (2023). Spending 2 Hours Online Every Day Could Reduce Dementia Risk in Older Adults. Health.
- Eichenberger, L. (2025). Think Technology Is Hurting Your Brain? Science Says the Opposite – but Only If You Do These 5 Things. Real Simple.
- Benge, J. (2025). Computer and smartphone use lowers risk of brain decline by 42%. New York Post.
- Spector, T. (2025). Digital devices may sharpen rather than dull brain in later life. The Times.
