Η ύλη φέρει ενεργό ρόλο στη δυναμική του σύμπαντος. Από τα πρώτα δευτερόλεπτα της κοσμικής δημιουργίας, εκδηλώνει κινητικότητα, αλληλεπίδραση και τάση προς οργάνωση. Δεν παραμένει στατική, αλλά συμμετέχει σε έναν συνεχώς εξελισσόμενο χορό δημιουργίας και μετασχηματισμού. Το άτομο, ως στοιχειώδες δομικό συστατικό της πραγματικότητας, αποτυπώνει μέσα στις κινήσεις και στις σχέσεις του τις ίδιες θεμελιώδεις αρχές που διέπουν την ύπαρξη σε όλα τα επίπεδα. Στην ενότητα της ύλης καθρεφτίζεται ολόκληρη η ιστορία του κόσμου. Από τα σωματίδια μέχρι τους γαλαξίες, από τα κύτταρα μέχρι τις ανθρώπινες κοινωνίες, η συνοχή αποτελεί βασική συνθήκη της ύπαρξης.
Η φυσική αποκαλύπτει ένα σύμπαν ενοποιημένο. Η θεωρία της μεγάλης έκρηξης περιγράφει την απαρχή του χρόνου, αλλά και την κοινή καταγωγή όλων των πραγμάτων. Όλες οι μορφές ύλης και ενέργειας προέρχονται από ένα ενιαίο σημείο πυκνότητας και θερμοκρασίας. Αυτή η αρχή καθιστά την ενότητα θεμελιώδες χαρακτηριστικό του κοσμικού γίγνεσθαι. Δεν υφίσταται απόλυτη ετερότητα στην ύλη. Ό,τι υπάρχει είναι διαφοροποιημένη εκδήλωση μιας ενιαίας δυναμικής.
Advertisment
Η κβαντική θεωρία ενισχύει αυτήν τη σύλληψη. Το ηλεκτρόνιο δεν ορίζεται από τη θέση του αλλά από τις πιθανότητες που ενσωματώνει η κυματοσυνάρτηση. Στις κβαντικές οντότητες τα όρια είναι ασαφή. Οι καταστάσεις υπέρθεσης και η μη τοπικότητα αποδεικνύουν ότι η πληροφορία και η επίδραση κατανέμονται πέρα από τον χωρικό διαχωρισμό. Η περίφημη κβαντική εμπλοκή (entanglement) επιτρέπει τη σύνδεση μεταξύ σωματιδίων ανεξαρτήτως απόστασης. Αυτό το φαινόμενο καταδεικνύει ότι η φυσική πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από ένα υπόβαθρο σχέσης και όχι από διαχωρισμένες ανεξάρτητες μονάδες.
Η θεωρία των πεδίων προχωρά ακόμη βαθύτερα. Όλα τα σωματίδια θεωρούνται διεγέρσεις πεδίων, τα οποία διαπερνούν όλο τον χώρο. Η σωματιδιακή μορφή αποτελεί προσωρινή ενσάρκωση ενός καθολικού δυναμικού κι όχι ανεξάρτητη υπόσταση. Το πεδίο Χιγκς, για παράδειγμα δεν είναι τοπικό αλλά καθολικό, δίνοντας μάζα σε όλα τα σωματίδια. Αυτή η θεώρηση ενισχύει την κατανόηση της ύλης όχι ως απομονωμένων σημείων, αλλά ως κυμάτων σε ένα κοινό υπόβαθρο.
Η κοσμική δομή συνεχίζει αυτήν την ενότητα. Οι γαλαξίες οργανώνονται σε σμήνη και υπερσμήνη, συνδεδεμένα από κοσμικά νήματα ύλης. Το ορατό σύμπαν παρουσιάζει ιστόμορφη διάταξη, που θυμίζει νευρωνικό δίκτυο. Οι ίδιες δυναμικές της βαρύτητας, της σκοτεινής ύλης και της ενέργειας διαμορφώνουν τις μεγάλες κλίμακες του κόσμου με τρόπο ανάλογο των βιολογικών και κοινωνικών δομών. Δεν πρόκειται για ποιητική μεταφορά, αλλά για στατιστική και μορφολογική συγγένεια.
Advertisment
Βιολογική συνέχεια και συνείδηση
Στη βιολογία, η ενότητα της ύλης αποκτά άλλη διάσταση. Η ζωή δεν αποκόπτεται από τη φυσική, αλλά αναδύεται από αυτήν ως σύνθετο φαινόμενο. Η δομή του DNA, η καθολικότητα του γενετικού κώδικα, η κυτταρική μνήμη και η εξελικτική συνέχεια αποκαλύπτουν μια ενιαία καταγωγή όλης της ζωής στον πλανήτη. Το οξυγόνο που αναπνέει κάθε πλάσμα, το άζωτο των πρωτεϊνών και ο άνθρακας των κυττάρων υπήρχαν σε άστρα που έσβησαν πριν από δισεκατομμύρια χρόνια. Κάθε σώμα φέρει μέσα του την ιστορία του σύμπαντος.
Η βιοχημεία επιβεβαιώνει την ενότητα μέσω του μεταβολισμού. Οι ίδιες θεμελιώδεις διεργασίες ρύθμισης, παραγωγής ενέργειας και αναπαραγωγής απαντώνται σε όλους τους ζώντες οργανισμούς. Η κυτταρική μεμβράνη, το RNA, οι πρωτεϊνικές πτυχώσεις και η επικοινωνία μέσω σημάτων αποτελούν κοινούς μηχανισμούς. Η φύση εργάζεται με παραλλαγές ενός κοινού γλωσσικού κώδικα. Αυτή η βιολογική οικουμενικότητα καθιστά τη ζωή έκφανση ενός κοινού δυναμικού.
Η συνείδηση, σε νευροβιολογικό επίπεδο, απορρέει από δίκτυα σχέσεων. Οι νευρώνες δεν λειτουργούν μεμονωμένα. Οι ιδιότητες της σκέψης, της μνήμης και της εμπειρίας προκύπτουν από τον συγχρονισμό, τη διασύνδεση και την ανατροφοδότηση. Ο νους εδράζεται σε έναν συνεχώς εξελισσόμενο ιστό ενεργών μονάδων. Η λειτουργία της συνείδησης αποτελεί αντανάκλαση της κοσμικής αρχής της ενότητας μέσω σχέσεων.
Ανθρώπινη ομοιογένεια και κοινωνική δομή
Η ανθρωπολογία επιβεβαιώνει την ενότητα του είδους. Το γονιδίωμα του Homo sapiens εμφανίζει ομοιογένεια. Όλοι οι άνθρωποι, ανεξαρτήτως φυλής, φύλου ή πολιτισμού, διαθέτουν κοινή βιολογική ρίζα. Οι διαφορές στο φαινότυπο υπάρχουν χωρίς να ακυρώνουν την ουσιαστική ενότητα της καταγωγής και της φυσιολογίας. Η εξέλιξη, η μετανάστευση, η μίξη πληθυσμών και η διάδοση της γνώσης αναδεικνύουν τη βαθιά διασύνδεση μεταξύ όλων των ανθρώπινων κοινωνιών.
Η κοινωνιολογία αποτυπώνει την ενότητα μέσα από τη δομή των θεσμών, τη διάχυση των ιδεών και την αμοιβαιότητα των εξαρτήσεων. Η κοινωνική συνοχή προκύπτει από την εσωτερική ανάγκη συνύπαρξης και δεν επιβάλλεται εξωτερικά. Οι πολιτισμοί, παρά τη διαφορετικότητα των εκφράσεων, οικοδομούνται πάνω στους κοινούς άξονες της γλώσσας, της τελετουργίας, της αφήγησης, της συνεργασίας. Η τεχνολογία, οι εμπορικές ροές και τα ψηφιακά δίκτυα ενισχύουν την αναγνώριση της παγκόσμιας αλληλεξάρτησης.
Η ηθική της συγγένειας και της αλληλεγγύης
Η ενότητα της ύλης μεταφέρεται σε ηθικό επίπεδο ως υπόμνηση της εγγενούς συγγένειας. Δεν υπάρχει απόσταση μεταξύ ανθρώπου και φύσης. Όλα τα έμβια όντα συνυπάρχουν σε ένα κλειστό βιοσφαιρικό σύστημα. Η καταστροφή ενός μέρους επηρεάζει το σύνολο. Η οικολογία οπότε, δεν αποτυπώνεται ως ιδεολογικό κατασκεύασμα αλλά ως επιστημονική διαπίστωση. Η αειφορία, η προστασία της βιοποικιλότητας και η ενεργειακή ισορροπία προκύπτουν ως ηθικές προεκτάσεις της φυσικής πραγματικότητας.
Η αλληλεγγύη από την άλλη, δεν χρειάζεται φιλοσοφικό επιχείρημα για να στηριχθεί. Η ίδια η υφή της πραγματικότητας την καθιστά αναγκαία. Κάθε δράση παράγει αντίκτυπο. Κάθε ύπαρξη συνδέεται με άλλες. Ο άλλος δεν αποτελεί εξωτερική κατηγορία αλλά εσωτερική προέκταση της κοινής ουσίας. Ο πόνος, η χαρά, η ανάγκη και η ελπίδα ανήκουν στην ίδια κοσμική συνθήκη. Η ενότητα της ύλης υποστηρίζει έναν ηθικό ρεαλισμό.
Η φυσική, με την ακρίβεια των εξισώσεων και τη λεπτότητα των θεωριών, φανερώνει – πέρα από μηχανισμούς – τη βαθιά συγκρότηση του κόσμου ως σχέσης, αλληλεπίδρασης και αμοιβαιότητας. Αυτή η κατανόηση διαμορφώνει έναν νέο οντολογικό ανθρωπισμό, όπου ο άνθρωπος δεν τοποθετείται έξω από τη φύση, αλλά εντός ενός δικτύου κοινής προέλευσης και αμοιβαίας ευθύνης.
Η ιστορία του σύμπαντος διατρέχει κάθε οργανισμό, κάθε πολιτισμό, κάθε πρόσωπο. Η ενότητα δεν είναι αφηρημένη έννοια αλλά δυναμικό βίωμα. Η συνειδητοποίηση της υλικής συγγένειας θεμελιώνει τη δυνατότητα ενός κόσμου δικαιοσύνης, όπου η αλληλεγγύη παύει να είναι ιδεώδες και καθίσταται φυσική επέκταση της γνώσης.
Πηγές:
- David Bohm, Wholeness and the Implicate Order, Routledge, 1980.
- Brian Greene, The Fabric of the Cosmos, Vintage, 2005.
- Fritjof Capra, The Tao of Physics, Shambhala Publications, 1975.
- Lynn Margulis & Dorion Sagan, What is Life?, University of California Press, 1995.
- Ilya Prigogine, The End of Certainty, Free Press, 1997.
- Edward O. Wilson, The Social Conquest of Earth, Liveright, 2012.
- Sean Carroll, The Big Picture, Dutton, 2016.
- Andreas Weber, Matter and Desire: An Erotic Ecology, Chelsea Green, 2017.
