“Ώριμη αυτοεκτίμηση”: Όταν δεν έχεις την ανάγκη να αποδείξεις τίποτα σε κανέναν

«Η μεγαλύτερη ευτυχία είναι να γνωρίζεις ότι δεν χρειάζεται να αποδείξεις την αξία σου σε κανέναν.» – Alfred Adler

Η αυτοεκτίμηση είναι μία από τις πιο πολυσυζητημένες έννοιες της ψυχολογίας, αλλά και μία από τις πιο παρεξηγημένες. Συχνά τη συγχέουμε με την αυτοπεποίθηση, την κοινωνικότητα ή την εξωστρέφεια. Στην πραγματικότητα, η ώριμη αυτοεκτίμηση δεν έχει να κάνει με τον θόρυβο που κάνουμε γύρω μας· έχει να κάνει με την εσωτερική μας σιγουριά. Δεν είναι φανταχτερή, δεν χρειάζεται φώτα και χειροκροτήματα. Είναι εκείνη η ήρεμη φωνή που μας επιτρέπει να σταθούμε σταθερά και να πούμε: «Είμαι αρκετός όπως είμαι».

Advertisment

Ο Carl Rogers τόνιζε πως η ψυχική υγεία ανθίζει όταν ο άνθρωπος βιώνει την άνευ όρων αποδοχή – τόσο από τους άλλους όσο και από τον εαυτό του. Όταν το «είμαι εντάξει» δεν εξαρτάται από εξωτερικούς παράγοντες, τότε μπορούμε να ζούμε με περισσότερη γνησιότητα και λιγότερο φόβο. Η ώριμη αυτοεκτίμηση, λοιπόν, δεν είναι στόχος να κατακτηθεί, αλλά μια αίσθηση που καλλιεργείται, μέσα στον τρόπο που σχετιζόμαστε με τον εαυτό μας.

Τι είναι ώριμη αυτοεκτίμηση

Ώριμη αυτοεκτίμηση σημαίνει να αναγνωρίζεις την αξία σου χωρίς να χρειάζεται να την επιβεβαιώνεις συνεχώς. Δεν είναι υπεροψία, ούτε εγωισμός. Είναι η εσωτερική σταθερότητα που σε βοηθά να λες: «Μπορώ να σταθώ έτσι όπως είμαι, με τα δυνατά και τα αδύναμα κομμάτια μου».

Ο Nathaniel Branden, στο έργο του The Six Pillars of Self-Esteem, εξηγεί ότι η αληθινή αυτοεκτίμηση βασίζεται σε δύο θεμέλια: την αίσθηση της ικανότητας να αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις της ζωής και την αίσθηση ότι αξίζουμε την ευτυχία. Όταν αυτά τα δύο ισορροπούν, δεν χρειαζόμαστε εξωτερικές αποδείξεις για να επιβεβαιώσουμε την αξία μας.

Advertisment

Επιπλέον, η ώριμη αυτοεκτίμηση δεν σημαίνει ότι δεν επηρεαζόμαστε από τους άλλους· σημαίνει ότι η αξία μας δεν κρέμεται από τα λόγια ή τις αποδοχές τους. Ο Carl Rogers μιλούσε για την «άνευ όρων θετική αποδοχή» ως κεντρικό στοιχείο ανάπτυξης. Όταν αυτή η στάση στραφεί προς τον ίδιο μας τον εαυτό, δημιουργεί ένα στέρεο υπόβαθρο που δεν διαλύεται από εξωτερικές κριτικές.

Ο Abraham Maslow περιέγραφε την αυτοπραγμάτωση ως την ικανότητα του ανθρώπου να αποδέχεται τον εαυτό του όπως είναι και να αναπτύσσεται δημιουργικά. Αυτός ο συνδυασμός αποδοχής και ανάπτυξης είναι το στίγμα της ώριμης αυτοεκτίμησης. Αποδέχομαι δηλαδή την αξία μου σήμερα, ενώ ταυτόχρονα ανοίγομαι σε βελτίωση.

Στην πράξη, ώριμη αυτοεκτίμηση είναι το να μπορείς να χαρείς για τις επιτυχίες σου χωρίς να τις φωνάζεις, να αναγνωρίζεις τις αδυναμίες σου χωρίς να σε καθορίζουν και να βαδίζεις με μια ήρεμη βεβαιότητα που δεν χρειάζεται χειροκρότημα. Είναι η διαφορά ανάμεσα στο «παλεύω να αποδείξω» και στο «επιτρέπω στον εαυτό μου να είναι».

Τα σημάδια της ώριμης αυτοεκτίμησης

1. Δεν κυνηγάς συνεχώς την αποδοχή: Οι πράξεις σου καθοδηγούνται από τις αξίες σου. Ο Rogers μιλούσε για την «άνευ όρων θετική αποδοχή» ως προϋπόθεση ανάπτυξης – και αυτό ξεκινά από εμάς τους ίδιους.
2. Αναγνωρίζεις τα λάθη σου χωρίς να καταρρέεις: Ο Albert Ellis εξηγούσε ότι τα λάθη είναι φυσικό μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης και δεν ακυρώνουν την αξία μας. Μια ώριμη αυτοεκτίμηση τα βλέπει ως σκαλοπάτια μάθησης.
3. Δεν συγκρίνεσαι εμμονικά: Ο Leon Festinger έδειξε ότι η κοινωνική σύγκριση είναι φυσικό φαινόμενο, αλλά δεν χρειάζεται να καθορίζει την αξία μας. Όταν η αυτοεκτίμηση είναι σταθερή, οι επιτυχίες των άλλων δεν μειώνουν τις δικές μας.
4. Δέχεσαι τα όριά σου: Ο Maslow περιέγραφε την αυτοπραγμάτωση ως αποδοχή του εαυτού με τα όριά του. Το να πεις «δεν μπορώ να τα κάνω όλα» δεν μειώνει την αξία σου· την κάνει πιο αληθινή.
5. Νιώθεις εσωτερική ησυχία: Η ώριμη αυτοεκτίμηση δεν χρειάζεται φωνές. Είναι η γαλήνη που αισθάνεσαι όταν δεν χρειάζεται να αποδείξεις τίποτα σε κανέναν.

Αυτά τα σημάδια δεν εμφανίζονται όλα μαζί, ούτε παραμένουν αμετάβλητα. Είναι δείκτες που μας θυμίζουν πόσο έχουμε προχωρήσει στη σχέση μας με τον εαυτό μας.

Η ψευδαίσθηση της «θορυβώδους» αυτοεκτίμησης

Πολλές φορές η χαμηλή αυτοεκτίμηση ντύνεται με φανταχτερά ρούχα. Η υπερβολική αυτοπροβολή, η ανάγκη να έχουμε πάντα δίκιο, η προσπάθεια να κερδίσουμε κάθε βλέμμα, είναι συνήθως ενδείξεις κενού κι όχι πληρότητας. Στην πραγματικότητα, αυτή η συμπεριφορά μοιάζει με ένα θορυβώδες κάλυμμα πάνω από μια εύθραυστη βάση.

Η Brené Brown σημειώνει ότι η ανασφάλεια μας οδηγεί να χτίζουμε τείχη και η υπερβολική επίδειξη είναι ένα τέτοιο τείχος. Από μακριά μοιάζει με δύναμη, αλλά στην πραγματικότητα κρύβει φόβο απόρριψης. Οι άνθρωποι με εύθραυστη αυτοεκτίμηση συχνά εξαρτούν την αξία τους από την επιτυχία, τα επιτεύγματα ή την εικόνα που προβάλλουν. Όταν αυτά κλονίζονται, καταρρέει και η αίσθηση του εαυτού τους.

Ο Alfred Adler, θεμελιωτής της ατομικής ψυχολογίας, περιέγραψε αυτό το φαινόμενο ως «σύμπλεγμα κατωτερότητας» που μεταμφιέζεται σε «σύμπλεγμα ανωτερότητας». Όταν κάποιος φωνάζει διαρκώς τη δύναμή του, είναι συχνά επειδή μέσα του τη νιώθει επισφαλή.

Η ώριμη αυτοεκτίμηση αντίθετα δεν έχει ανάγκη να αποδείξει τίποτα. Εκδηλώνεται στο να ακούς περισσότερο απ’ όσο μιλάς, στο να αφήνεις χώρο στους άλλους, στο να μη χρειάζεσαι την τελευταία λέξη. Είναι η διαφορά ανάμεσα στο να κρατάς μια μάσκα ισχύος και στο να στέκεσαι με ήρεμη σιγουριά.

Πώς καλλιεργείται η ώριμη αυτοεκτίμηση

Η ώριμη αυτοεκτίμηση είναι μια στάση που καλλιεργείται με συνέπεια. Χρειάζεται εσωτερική δουλειά, σχέσεις με αλήθεια και μια διάθεση να κοιτάξουμε τον εαυτό μας χωρίς μάσκες.

• Επαφή με τον εαυτό: Ο Carl Rogers μιλούσε για την αυθεντικότητα ως θεμέλιο ψυχικής υγείας. Η καθημερινή παρατήρηση των συναισθημάτων μας, χωρίς κριτική, είναι μια μορφή πρακτικής αυθεντικότητας.
• Αυτογνωσία: Ο Carl Jung περιέγραψε τη διαδικασία εξατομίκευσης – να συμφιλιωνόμαστε με τα φανερά και τα κρυμμένα μας κομμάτια. Όσο πιο πολύ γνωρίζουμε τον εαυτό μας, τόσο πιο στέρεα πατά η αυτοεκτίμησή μας.
• Σχέσεις με αλήθεια: Έρευνες δείχνουν ότι η ποιότητα των στενών μας σχέσεων επηρεάζει άμεσα την αίσθηση αξίας μας. Όταν περιβαλλόμαστε από ανθρώπους που μας αποδέχονται, η δική μας φωνή δυναμώνει.
• Επαναπροσδιορισμός αξιών: Ο Viktor Frankl έγραφε ότι η αναζήτηση νοήματος είναι η βαθύτερη κινητήρια δύναμη του ανθρώπου. Όταν οι πράξεις μας ευθυγραμμίζονται με τις αξίες μας, η αυτοεκτίμηση σταθεροποιείται.
• Εσωτερική σιωπή: Η πρακτική της ενσυνειδητότητας (mindfulness) μας βοηθά να μειώνουμε την ανάγκη για συνεχή απόδειξη. Στη σιωπή ανακαλύπτουμε ότι η αξία μας είναι δεδομένη.

Μια εξελισσόμενη πορεία

Η ώριμη αυτοεκτίμηση δεν είναι τελικός προορισμός, αλλά μια πορεία που συνεχώς εξελίσσεται. Δεν μετριέται με επιτεύγματα, τίτλους ή εξωτερικές αποδείξεις. Μετριέται με την ηρεμία που νιώθουμε όταν βλέπουμε τον εαυτό μας και μπορούμε να πούμε: «Είμαι αρκετός».

Ο Nathaniel Branden τόνιζε ότι χωρίς υγιή αυτοεκτίμηση η επιτυχία είναι κενή και η αγάπη αδύνατη. Η ώριμη αυτοεκτίμηση είναι το έδαφος πάνω στο οποίο χτίζονται οι σχέσεις, η δημιουργικότητα και η πληρότητα. Είναι η δύναμη που μας επιτρέπει να ζούμε χωρίς να κυνηγάμε συνεχώς επιβεβαίωση.

Στον θόρυβο της σύγχρονης ζωής, όπου κυριαρχεί η ανάγκη για προβολή και σύγκριση, το να στέκεσαι ήρεμα και να λες «είμαι αρκετός», δηλώνει ελευθερία. Είναι η στιγμή που η ζωή παύει να είναι σκηνή επίδειξης και γίνεται πεδίο εμπειρίας.

Η ώριμη αυτοεκτίμηση δεν μας απομακρύνει από τους άλλους· αντίθετα μας φέρνει πιο κοντά. Γιατί όταν δεν έχουμε ανάγκη να αποδείξουμε την αξία μας, μπορούμε να σχετιστούμε με αυθεντικότητα. Μπορούμε να δώσουμε και να δεχτούμε χωρίς φόβο, να δημιουργήσουμε χωρίς το άγχος της αναγνώρισης. Εκεί δηλαδή όπου τελειώνει η ανάγκη για απόδειξη, ξεκινά η αληθινή ελευθερία και η ουσιαστική ανθρώπινη σύνδεση. Κι όπως είπε κι η Brené Brown:

«Η αίσθηση ότι είμαστε άξιοι αγάπης και ανήκουμε, δεν προϋποθέτει την τελειότητα, αλλά την αποδοχή του εαυτού μας.»

Πηγές

• Branden, Nathaniel. The Six Pillars of Self-Esteem. Bantam, 1994.
• Brown, Brené. The Gifts of Imperfection. Hazelden, 2010.
• Rogers, Carl. On Becoming a Person. Houghton Mifflin, 1961.
• Maslow, Abraham. Motivation and Personality. Harper & Row, 1954.
• Frankl, Viktor. Man’s Search for Meaning. Beacon Press, 1946.
• Jung, Carl. The Archetypes and the Collective Unconscious. Princeton University Press, 1968.
• Festinger, Leon. A Theory of Social Comparison Processes. Human Relations, 1954.
• Ellis, Albert. Reason and Emotion in Psychotherapy. Lyle Stuart, 1962.
• Adler, Alfred. Understanding Human Nature. Hazelden, 1927.
• American Psychological Association (APA). Research articles on self-esteem and self-concept.