Η εποχή μας διαμορφώνεται από αλλεπάλληλες κρίσεις – οικονομική αστάθεια, πανδημίες, κοινωνικές αναταράξεις, τεχνολογικές ανατροπές και κλιματική απειλή. Οι νέοι, ως το πλέον εκτεθειμένο και ευαίσθητο κοινωνικό στρώμα, υφίστανται πολλαπλές πιέσεις που επηρεάζουν ριζικά την ψυχική τους υγεία. Όλο και περισσότεροι ειδικοί μιλούν για μια «σιωπηλή πανδημία» που εξελίσσεται κάτω από την επιφάνεια της δημόσιας ζωής. Μια μαζική κρίση ψυχικής υγείας στους νέους, η οποία ενδέχεται να πιο βαθιές και μακροχρόνιες συνέπειες σε σχέση με άλλες κοινωνικές προκλήσεις.
Παγκόσμιο και Ευρωπαϊκό τοπίο
- Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά ότι περίπου 1 στους 7 εφήβους (ηλικίας 10-19) ζει με κάποια ψυχική διαταραχή, γεγονός που κατατάσσει τη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα στις πλέον ευάλωτες.
- Στην ευρύτερη περιοχή της Ευρώπης, ο ΠΟΥ υπολόγισε ότι 14 εκατομμύρια παιδιά και έφηβοι ζουν με κάποια μορφή ψυχικής διαταραχής.
- Μετά την πανδημία COVID-19, ευρωπαϊκές μελέτες καταγράφουν διπλασιασμό των ποσοστών άγχους και κατάθλιψης στους νέους.
- Η ευρωπαϊκή συστηματική ανασκόπηση του 2022 διαπιστώνει ότι 15,5% των νέων στην Ευρώπη πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια για ψυχική διαταραχή.
Η εικόνα στην Ελλάδα
- Σύμφωνα με εθνικά δεδομένα, 1 στους 4 νέους ηλικίας 15-29 ετών στην Ελλάδα αντιμετωπίζει ψυχικές δυσκολίες, όπως κατάθλιψη, άγχος, διαταραχές διάθεσης και προβλήματα συμπεριφοράς.
- Μελέτη που διενεργήθηκε το 2024 σε 5.612 Έλληνες εφήβους έδειξε ότι:
- Το 25,5% είχε προβεί σε αυτοτραυματισμούς,
- Το 28,1% είχε σκεφτεί την αυτοκτονία,
- Το 8,4% είχε κάνει απόπειρα.
- Οι αιτήσεις για ψυχολογική υποστήριξη εφήβων και νέων έχουν αυξηθεί κατά 30% μέσα στην τελευταία τριετία.
Παράγοντες πίεσης και αίτια
1. Ψηφιακή επιβάρυνση και κοινωνικά δίκτυα
Οι νέοι περνούν καθημερινά 6 έως 9 ώρες μπροστά από οθόνες, ενώ τα ποσοστά εθισμού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αυξάνονται σταθερά. Η συνεχής έκθεση σε εξιδανικευμένες εικόνες, η σύγκριση με τους «άλλους», ο διαδικτυακός εκφοβισμός (cyberbullying) και η πίεση για αποδοχή προκαλούν σοβαρά προβλήματα αυτοεκτίμησης, διαταραχές ύπνου και απομόνωση.
Advertisment
2. Κοινωνικοοικονομικές ανισότητες
Η οικονομική αστάθεια, η ανεργία και η εργασιακή επισφάλεια πλήττουν σε βάθος τη νεολαία. Η έλλειψη προοπτικής και το αίσθημα ματαιότητας ενισχύουν την ανασφάλεια και την αποσύνδεση από την κοινωνική ζωή. Στην Ελλάδα, η ανεργία των νέων παραμένει από τις υψηλότερες στην Ευρώπη (άνω του 25%).
3. Ακαδημαϊκή πίεση και έλλειψη εκπαιδευτικής υποστήριξης
Η εκπαιδευτική πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από υψηλό ανταγωνισμό, συχνή απαξίωση της δημιουργικότητας και ελάχιστη ψυχολογική υποστήριξη. Το σχολείο μετατρέπεται συχνά από φορέα ανάπτυξης σε παράγοντα άγχους.
4. Έλλειψη πρόσβασης σε επαγγελματική βοήθεια
Οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας στην Ελλάδα είναι υποστελεχωμένες, με μακρές λίστες αναμονής. Πολλά παιδιά και έφηβοι, ειδικά στην περιφέρεια, δεν έχουν πρόσβαση σε ψυχολόγο ή ψυχίατρο. Επιπλέον, το στίγμα που περιβάλλει τις ψυχικές νόσους λειτουργεί ανασταλτικά στη αναζήτηση βοήθειας.
Advertisment
Οι επιπτώσεις
Η επιδείνωση της ψυχικής υγείας στους νέους δεν περιορίζεται σε μεμονωμένες ή παροδικές συνέπειες. Αντίθετα, παράγει ένα σύνθετο πλέγμα επιδράσεων που επηρεάζει το άτομο, τις οικογένειες, τους θεσμούς και τελικά τη συνοχή της ίδιας της κοινωνίας.
1. Ρήγματα στην προσωπική ανάπτυξη
Η ψυχική δυσφορία στην εφηβεία και τη νεότητα ανακόπτει κρίσιμα αναπτυξιακά στάδια. Πλήττει την ικανότητα συγκέντρωσης, τη σχολική επίδοση, την κοινωνικοποίηση και την οικοδόμηση ταυτότητας. Ο φόβος, η απογοήτευση και η ανασφάλεια διαμορφώνουν ένα εσωτερικό περιβάλλον που δυσκολεύει τη μετάβαση στην ενήλικη ζωή. Όταν τα χρόνια που προορίζονται για δημιουργία, πειραματισμό και σταδιακή αυτονόμηση βιώνονται ως φορτίο, τα ψυχικά αποθέματα εξαντλούνται νωρίς.
2. Μεταβολή των κοινωνικών συσχετισμών
Η συστηματική επιβάρυνση της ψυχικής υγείας οδηγεί σταδιακά σε συρρίκνωση της ενεργούς συμμετοχής στη δημόσια ζωή. Νέοι που αισθάνονται αποκομμένοι, αβοήθητοι ή παγιδευμένοι αναπτύσσουν στάσεις απάθειας ή κυνισμού απέναντι στους θεσμούς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την υποχώρηση της κοινωνικής εμπιστοσύνης και την ενίσχυση περιθωριακών ή ριζοσπαστικοποιημένων φωνών.
3. Αναπαραγωγή και βάθυνση των ανισοτήτων
Η πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την κοινωνική και οικονομική θέση του ατόμου. Οι νέοι από οικογένειες με περιορισμένους πόρους συχνά αδυνατούν να λάβουν την υποστήριξη που χρειάζονται, με αποτέλεσμα τα ψυχικά βάρη να διαιωνίζονται. Έτσι, η κρίση ψυχικής υγείας δεν είναι μόνο υγειονομική· είναι και κρίση κοινωνικής δικαιοσύνης.
4. Διαγενεακή επίπτωση και συστημικό κόστος
Οι επιπτώσεις της ψυχικής επιβάρυνσης στους νέους δεν εξαφανίζονται με την ενηλικίωση. Μεταφέρονται και ενισχύονται στη μετέπειτα ζωή. Άτομα που μεγαλώνουν χωρίς να λάβουν φροντίδα για τις ψυχικές τους ανάγκες είναι πιθανότερο να εμφανίσουν χρόνια ψυχικά νοσήματα, δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις, μειωμένη εργασιακή απόδοση και γενικευμένο αίσθημα αποσύνδεσης. Αυτό επιβαρύνει το σύστημα υγείας, μειώνει την παραγωγικότητα και υπονομεύει τη δυνατότητα κοινωνικής ανέλιξης. Πρόκειτα, με άλλα λόγια, για ένα πρόβλημα δημόσιας πολιτικής και αναπτυξιακής στρατηγικής κι όχι μόνο ατομικής υγείας.
Πολιτικές αντιδράσεις και πρωτοβουλίες
Στην Ελλάδα
- Το Υπουργείο Υγείας έχει εξαγγείλει το Εθνικό σχέδιο για την ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων (2023), με στόχο την ενίσχυση των δομών, την πρόσληψη ειδικών και τη δημιουργία νέων Κέντρων Ψυχικής Υγείας.
- Υλοποιείται η Πρωτοβουλία ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων, με τη συνεργασία του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και της Πολιτείας, με σκοπό την επέκταση της φροντίδας σε όλη τη χώρα.
- Παρόλα αυτά, οι δομές παραμένουν ανεπαρκείς. Η αναλογία παιδιών προς ειδικούς ψυχικής υγείας είναι από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη.
Σε διεθνές επίπεδο
- Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χρηματοδοτεί το πρόγραμμα “Mental Health in Youth” με σκοπό την ευαισθητοποίηση, την ανάπτυξη καλών πρακτικών και την ενίσχυση των εθνικών πολιτικών.
- Ο ΠΟΥ ενισχύει τα κράτη-μέλη για τη δημιουργία εθνικών στρατηγικών πρόληψης, με έμφαση στην ψυχική υγεία ως ανθρώπινο δικαίωμα.
Η ψυχική υγεία των νέων αποτελεί θεμέλιο της κοινωνικής συνοχής και της δημοκρατικής σταθερότητας. Αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα, οι επιπτώσεις θα επηρεάσουν όχι μόνο τη νέα γενιά αλλά και τις επόμενες. Η επένδυση στην ψυχική ευημερία των παιδιών και των εφήβων είναι επένδυση στο μέλλον – όχι μόνο ηθικά, αλλά και πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά. Η σιωπή γύρω από την κρίση πρέπει να σταματήσει, καθώς δεν υπάρχει πρόοδος χωρίς ψυχική υγεία.
Πηγές
- World Health Organization (WHO), Adolescent Mental Health – Key facts, 2023
- WHO Europe, Mental health of children and adolescents in the European Region, Report, Νοέμβριος 2025
- OECD, Youth Mental Health and the COVID-19 Pandemic, Policy Brief, 2022
- UNICEF, The State of the World’s Children 2021: On My Mind – Promoting, protecting and caring for children’s mental health
- ESCAP (European Society for Child and Adolescent Psychiatry), Policy Brief on Child and Adolescent Mental Health in Europe, 2024
- European Youth Forum, Youth Mental Health Report, 2022
- ΕΨΥΠΕ (Εταιρεία Προαγωγής Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων), Ετήσια Έκθεση Δράσης και Παρατηρήσεων, 2024
- Υπουργείο Υγείας Ελλάδας, Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων, 2023
- HBSC Study (Health Behaviour in School-aged Children) – Συνεργατικό πρόγραμμα ΠΟΥ, με ελληνική συμμετοχή, Έκδοση 2022
- European Commission, Youth Mental Health Strategy and Related Initiatives, 2023
- Stavros Niarchos Foundation (SNF), Child & Adolescent Mental Health Initiative (CAMHI), 2023–2025
