Φανταστείτε αυτό: Εσείς και ένας γνωστός σας, ας τον πούμε Γιάννη, έχετε την άτυχη ιδέα να ληστέψετε μια τράπεζα μέρα μεσημέρι. Προς απογοήτευσή σας, δεν τα καταφέρνετε και καταλήγετε και οι δύο στο τμήμα. Οι αστυνομικοί σας έχουν μεταφέρει σε ξεχωριστά κελιά και ο καθένας σας ανακρίνεται ξεχωριστά. Και ναι, είστε δεμένοι με χειροπέδες και κάθεστε σε ένα γυμνό δωμάτιο κάτω από μια λάμπα.
Ο αστυνομικός μπαίνει μέσα και δεν μασά τα λόγια του: «Αν θες να έχεις ελπίδες για μια ελαφριά ποινή, καλύτερα να ομολογήσεις». Μετά από μια εντατική ανάκριση που είναι πιο αγχωτική από οτιδήποτε άλλο έχετε βιώσει ποτέ, σας γίνεται σαφές ότι έχετε μία από τις δύο επιλογές. Αν παραμείνετε σιωπηλοί, θα μείνετε στη φυλακή ίσως για 5 χρόνια ή και περισσότερο. Αν καρφώσετε τον φίλο σας, θα έχετε σίγουρα ελαφρύτερη ποινή. Ίσως μάλιστα καταφέρετε να αφεθείτε ελεύθεροι με αναστολή. Μάλιστα, συνειδητοποιείτε ξεκάθαρα ότι ο Γιάννης βρίσκεται ακριβώς στην ίδια κατάσταση. Τι κάνετε λοιπόν;
Advertisment
Το δίλημμα του φυλακισμένου και οι θεωρητικές προσεγγίσεις της συμπεριφοράς των παιγνίων
Το σενάριο που περιγράφεται εδώ αναφέρεται σε ένα κλασικό παίγνιο που χρησιμοποιείται από τους θεωρητικούς παιγνίων για την κατανόηση των μαθηματικών που διέπουν τη συμπεριφορά. Ονομάζεται Δίλημμα του Φυλακισμένου.
Σε ένα παίγνιο του διλήμματος του φυλακισμένου, το ερώτημα είναι αν οι άνθρωποι είναι πιθανό να δείξουν πίστη στο φίλο τους ή αν είναι πιθανό να τον προδώσουν για να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα.
Αυτό το παιχνίδι, το οποίο έγινε εξαιρετικά επίκαιρο αφού αναδείχθηκε στο βιβλίο του Richard Dawkins για την εξέλιξη και τη συμπεριφορά, «Το εγωιστικό γονίδιο», που άλλαξε τα δεδομένα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μεταφορά για την κατανόηση μεγάλου μέρους της ανθρώπινης κοινωνικής ζωής. Σχεδόν κάθε μέρα, ερχόμαστε αντιμέτωποι με καταστάσεις στις οποίες έχουμε την επιλογή να βοηθήσουμε κάποιον άλλον, με κόστος για τον εαυτό μας, ή να μην βοηθήσουμε και, έτσι, να προωθήσουμε το δικό μας συμφέρον.
Advertisment
Στην πραγματικότητα, αντιμετωπίζουμε αυτό το ευρύτερο είδος κατάστασης συνεχώς. Ακολουθούν μερικά μόνο είδη παραδειγμάτων που μπορεί να συναντήσετε στην καθημερινή σας ζωή:
– Βιάζεστε στο μανάβικο και ο μπροστινός σας ρίχνει κατά λάθος μια ολόκληρη σακούλα με φρέσκα μήλα στο πάτωμα.
– Εσείς και ο καλύτερός σας φίλος είστε και οι δύο τεράστιοι θαυμαστές της Taylor Swift. Μια κοινή γνωστή σας στέλνει μήνυμα και σας λέει ότι έχει ένα επιπλέον εισιτήριο για τη συναυλία της αύριο το βράδυ. Σας ζητά να πάτε μαζί της. Η συναυλία είναι sold out και δεν υπάρχει περίπτωση να βρεθεί άλλο ένα εισιτήριο για τον φίλο σας.
Κάθε μέρα είναι γεμάτη από καταστάσεις στις οποίες έχουμε να κάνουμε επιλογές. Και αρκετά συχνά, η επιλογή αφορά το αν θα πρέπει να ενεργήσουμε με τρόπο που βοηθά κάποιον άλλον με κόστος για τον εαυτό μας ή αν θα πρέπει να προχωρήσουμε και να κάνουμε αυτό που είναι προς το δικό μας συμφέρον. Με αυτόν τον τρόπο, η ζωή μπορεί να θεωρηθεί ως μια συνεχής ροή καταστάσεων του είδους «δίλημμα του Φυλακισμένου».
Επαναλαμβανόμενο δίλημμα του φυλακισμένου έναντι της μίας φοράς
Οι επιστήμονες συμπεριφοράς με μαθηματικό προσανατολισμό έχουν χρησιμοποιήσει το απλό παράδειγμα του διλήμματος του φυλακισμένου για να διερευνήσουν όλα τα είδη των πτυχών της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Τι θα περιμέναμε να κάνουν οι άνθρωποι σε αυτό το παιχνίδι; Και ποιες μεταβλητές επηρεάζουν αυτές τις συμπεριφορικές αποφάσεις;
Ένας κρίσιμος παράγοντας για τον οποίο μιλά ο Dawkins είναι ο εξής: Αναμένετε να παίξετε αυτό το παιχνίδι με το ίδιο άτομο μία φορά; Ή περισσότερες από μία φορές;
Σε καταστάσεις όπου η απόφαση για το Δίλημμα του Φυλακισμένου είναι ουσιαστικά μία και μοναδική, οι άνθρωποι τείνουν συνήθως, και αυτό δεν αποτελεί μεγάλη έκπληξη, να ενεργούν σύμφωνα με τα δικά τους εγωιστικά συμφέροντα. Αν δεν πρόκειται να ξαναδείτε ποτέ αυτό το άτομο, τότε δεν υπάρχει μεγάλο κόστος στο να το προδώσετε.
Ωστόσο, αν περιμένετε να αλληλεπιδράσετε με αυτό το ίδιο άλλο άτομο στο μέλλον, τότε ίσως θα πρέπει να το σκεφτείτε δύο φορές. Εξάλλου, ο φίλος είναι απίθανο να ξεχάσει μια τέτοια προδοσία πολύ γρήγορα. Και μπορεί κάλλιστα να ανταποδώσει την επόμενη φορά, οδηγώντας σε δυσμενή μακροπρόθεσμα αποτελέσματα για εσάς.
Έτσι, όταν πρόκειται για καταστάσεις του διλήμματος του Φυλακισμένου εν ολίγοις, οι άνθρωποι τείνουν να συμπεριφέρονται διαφορετικά αν παίζουν έναν γύρο ή περισσότερους. Στους εφάπαξ γύρους του Διλήμματος του Φυλακισμένου, οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να προδώσουν τον άλλον και να ενεργήσουν με γνώμονα το προσωπικό τους συμφέρον. Σε επαναληπτικούς γύρους, γενικά μιλώντας, οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να συμπεριφέρονται λιγότερο εγωιστικά. Εν ολίγοις, ένα επαναληπτικό πλαίσιο του διλήμματος του φυλακισμένου τείνει να αναπαράγει την καλοσύνη, ενώ ένα εφάπαξ πλαίσιο τείνει να αναπαράγει την κακία.
Το δίλημμα του φυλακισμένου, η ψυχολογία των ξένων και η εξελικτική αναντιστοιχία
Στη ζωή, μερικές φορές, αλληλεπιδρούμε με άλλους με τους οποίους μπορούμε να περιμένουμε πλήρως ότι θα αλληλεπιδράσουμε ξανά στο μέλλον. Τέτοιοι άλλοι μπορεί, για παράδειγμα, να είναι φίλοι, συγγενείς και συνάδελφοι. Κατά μία έννοια, οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με τέτοιους οικείους άλλους μοιάζουν με το επαναληπτικό δίλημμα του φυλακισμένου. Και όπως συζητήθηκε παραπάνω, τείνουμε να είμαστε πιο ευγενικοί με τους άλλους όταν παίζουμε πολλούς γύρους.
Από εξελικτική σκοπιά, μπορούμε να σκεφτούμε αυτό το ζήτημα με όρους εξελικτικής αναντιστοιχίας, ή την τάση οι σύγχρονες συνθήκες να διαφέρουν δραματικά από τις προγονικές συνθήκες που περιέβαλλαν την εξελικτική μας ιστορία.
Από την άποψη της εξελικτικής αναντιστοιχίας, είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι κατά το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης εξελικτικής ιστορίας, οι πρόγονοί μας ζούσαν σε μικρές νομαδικές φυλές και περιβάλλονταν συνεχώς από συγγενείς και άλλους οικείους. Όσον αφορά το Δίλημμα του Φυλακισμένου, λοιπόν, οι επαναληπτικοί γύροι ήταν πραγματικά η μόνη επιλογή. Και να θυμάστε, το επαναληπτικό δίλημμα του φυλακισμένου τείνει να ενισχύει τη συνεργατική, καλή συμπεριφορά.
Αλλά σκεφτείτε πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα, σωστά; Στις μέρες μας, αλληλεπιδρούμε με όλων των ειδών τους ανθρώπους – πολλοί από τους οποίους είναι άγνωστοι. Στην πραγματικότητα, σε οποιαδήποτε δεδομένη ημέρα, μπορεί να αλληλεπιδράσουμε με κάποιον που χρησιμοποιεί ψεύτικο όνομα και που ζει στην άλλη άκρη του κόσμου, όπως συμβαίνει μερικές φορές όταν καλούμε το τμήμα εξυπηρέτησης πελατών μιας μεγάλης εταιρείας. Και σκεφτείτε το εξής: Όταν βρίσκεστε σε αναμονή με την υπηρεσία εξυπηρέτησης πελατών και καταλήγετε να μιλάτε με κάποιον που δεν έχετε γνωρίσει ποτέ και που πιθανότατα δεν θα δείτε ποτέ στη ζωή σας, αφού περιμένετε στην αναμονή για 90 λεπτά, είστε πάντα με την καλύτερη δυνατή συμπεριφορά; Υποθέτω ότι ίσως όχι.
Τώρα κάντε ένα βήμα πίσω και σκεφτείτε πόσο «κανονικό» είναι να αλληλεπιδράτε με αγνώστους στον σύγχρονο κόσμο. Αν μετρήσετε τις περιπτώσεις σε μια τυπική ημέρα, θα διαπιστώσετε ότι μπορεί κάλλιστα να αλληλεπιδράτε με δεκάδες αγνώστους σε καθημερινή βάση. Κάθε τέτοια αλληλεπίδραση μπορεί να θεωρηθεί ως μια περίπτωση εφάπαξ διλήμματος του φυλακισμένου. Και θυμάστε αυτόν τον απλό κανόνα που προέρχεται από τις θεωρητικές αναλύσεις της συμπεριφοράς των παιγνίων; Οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να συμπεριφερθούν προς το δικό τους εγωιστικό συμφέρον όταν παίζουν εφάπαξ το δίλημμα του Φυλακισμένου σε σύγκριση με όταν παίζουν κι άλλους γύρους.
Πηγή:
www.psychologytoday.com/intl/blog/darwins-subterranean-world/202112/the-prisoners-dilemma-in-everyday-life
