Στην πορεία της ζωής, πολλά είναι αβέβαια: υγεία, σχέσεις, οικονομικά, εξωτερικές συνθήκες — πράγματα στα οποία δεν έχουμε έλεγχο. Ωστόσο, υπάρχουν στοιχεία εσωτερικά αλλά με πραγματική ισχύ, που μπορούμε να ελέγξουμε: η στάση μας, οι επιλογές μας, η προσωπική φροντίδα, η καλοσύνη, η ευγνωμοσύνη. Αυτά γίνονται το θεμέλιο που μας στηρίζει όταν όλα γύρω αλλάζουν.
Όσο κι αν ακούγεται απλό, αυτή η συνειδητοποίηση είναι μεταμορφωτική. Το να στραφούμε προς τα μέσα, να αναλάβουμε την ευθύνη για τη στάση μας, να φροντίσουμε την ψυχική μας κατάσταση, να καλλιεργήσουμε αρετές όπως η ευγνωμοσύνη και η καλοσύνη είναι θεμελιώδεις ψυχικές δεξιότητες με μετρήσιμα οφέλη, όπως δείχνουν δεκάδες σύγχρονες έρευνες.
Advertisment
Ευγνωμοσύνη – Μια καθημερινή πράξη σταθερότητας
Μία από τις πιο ισχυρές και τεκμηριωμένες ψυχολογικές πρακτικές είναι η ευγνωμοσύνη. Όχι ως αόριστη θετική σκέψη, αλλά ως καθημερινή, ενεργή επιλογή να αναγνωρίζουμε ό,τι έχει αξία στη ζωή μας.
Σε μια από τις πιο γνωστές ανασκοπήσεις πάνω στο θέμα, ο ερευνητής Alex Wood και οι συνεργάτες του (2010) κατέληξαν ότι η ευγνωμοσύνη συνδέεται άμεσα με αυξημένη ικανοποίηση ζωής, μειωμένο άγχος και κατάθλιψη, καλύτερες κοινωνικές σχέσεις και υψηλότερη αίσθηση νοήματος. Η μελέτη αυτή, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Psychological Bulletin, υποστήριξε πως η ευγνωμοσύνη δεν είναι απλώς συνέπεια της ευτυχίας, αλλά ενεργό συστατικό της.
Ακόμη πιο πρόσφατα, το 2023, μια συστηματική μετα-ανάλυση από ομάδα ερευνητών του πανεπιστημίου του São Paulo, κατέδειξε ότι ακόμη και σύντομες παρεμβάσεις ευγνωμοσύνης — όπως η καθημερινή καταγραφή τριών πραγμάτων για τα οποία είμαστε ευγνώμονες — έχουν στατιστικά σημαντική επίδραση στη μείωση αρνητικών συναισθημάτων και την ενίσχυση της θετικής διάθεσης.
Advertisment
Η ανθεκτικότητα χτίζεται από μέσα
Η ανθεκτικότητα — η ικανότητά μας να ανακάμπτουμε από δυσκολίες — δεν είναι χαρακτηριστικό που «είτε το έχεις είτε όχι». Είναι δεξιότητα που καλλιεργείται. Και αυτό που τη θρέφει περισσότερο απ’ όλα είναι η εσωτερική μας στάση.
Σε μελέτη που έγινε το 2021 σε φοιτητές πανεπιστημίου, βρέθηκε ότι η ευγνωμοσύνη και η ψυχική ανθεκτικότητα συνδέονται άρρηκτα. Οι φοιτητές που ασκούσαν τακτικά ευγνωμοσύνη ήταν πιο ικανοί να αντέξουν το στρες και τις ακαδημαϊκές πιέσεις, διατηρώντας υψηλότερα επίπεδα ευημερίας και απόδοσης. Οι ερευνητές κατέληξαν πως η θετική εσωτερική στάση λειτουργεί σαν εσωτερικό «μαξιλάρι ασφαλείας» σε καταστάσεις αβεβαιότητας.
Παράλληλα, σε έρευνα του 2023 με συμμετοχή ηλικιωμένων ατόμων, η ενίσχυση της θετικής αναστοχαστικής σκέψης (γνωστή ως savoring) — δηλαδή η ικανότητα να δίνεις σημασία σε ευχάριστες εμπειρίες — συσχετίστηκε με αυξημένη ανθεκτικότητα, βαθύτερη ευγνωμοσύνη και βελτίωση της συνολικής ψυχικής ευημερίας. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως, ακόμη και σε μεγαλύτερες ηλικίες, το άτομο μπορεί να αποκτήσει νέες ψυχικές δεξιότητες και να ενισχύσει την εσωτερική του σταθερότητα.
Η καθημερινή φροντίδα του εαυτού είναι πράξη ευθύνης
Η φροντίδα του εαυτού είναι θεμελιώδης πράξη ευθύνης. Οι μικρές, επαναλαμβανόμενες συνήθειες που σχετίζονται με τη σωματική υγεία, την ξεκούραση, τη δημιουργικότητα και την κοινωνική σύνδεση, χτίζουν τα θεμέλια της μακροχρόνιας ψυχικής σταθερότητας.
Σε μια σειρά ερευνών που πραγματοποιήθηκαν από το 2020 έως το 2023, βρέθηκε ότι ακόμη και παρεμβάσεις μικρής έντασης — όπως καθημερινά ευγενικά λόγια στον εαυτό, στιγμές σιωπής, ή μικρές πράξεις καλοσύνης — ενισχύουν την ψυχολογική μας ανθεκτικότητα και την αίσθηση νοήματος στη ζωή.
Το νόημα αυτό, όπως υποστηρίζεται και από τη θεωρία του Viktor Frankl, δεν βρίσκεται σε όσα μας συμβαίνουν, αλλά στον τρόπο που ανταποκρινόμαστε σε αυτά. Όταν επιλέγουμε να νοηματοδοτούμε τις εμπειρίες μας, να δίνουμε αξία ακόμη και στις απώλειες ή τις αβεβαιότητες, τότε χτίζουμε ένα εσωτερικό σύστημα σταθερότητας που δεν εξαρτάται από τις εξωτερικές συνθήκες.
Πέντε πράγματα για τα οποία μπορούμε να εγγυηθούμε
1. Την ποιότητα της προσοχής μας
Δεν μπορούμε να ελέγξουμε τα πάντα γύρω μας, αλλά μπορούμε να ελέγξουμε πού στρέφουμε την προσοχή μας. Αυτό δεν σημαίνει να αγνοούμε τις δυσκολίες, αλλά να μην τις αφήνουμε να μονοπωλούν τον εσωτερικό μας χώρο. Η προσοχή μας είναι ένα εργαλείο: φωτίζει ό,τι επιλέξουμε. Αν επιλέξουμε να δούμε τη δυνατότητα πίσω από την πρόκληση, καλλιεργούμε ελπίδα. Αν αναγνωρίσουμε τη μικρή πρόοδο μέσα στην αβεβαιότητα, καλλιεργούμε ανθεκτικότητα. Η ποιότητα της ζωής μας επηρεάζεται άμεσα από την ποιότητα της προσοχής μας.
2. Την πρόθεση της καλοσύνης
Η καλοσύνη είναι στάση ζωής. Ανεξάρτητα από το πώς νιώθουμε, μπορούμε να επιλέξουμε να δρούμε με σεβασμό, διακριτικότητα και φροντίδα. Μπορούμε να απαντήσουμε με ήπια λόγια, να κάνουμε χώρο για τον άλλον, να είμαστε παρόντες χωρίς να κρίνουμε. Η καλοσύνη χωρίς να λύνει όλα τα προβλήματα, αλλάζει την ατμόσφαιρα στην οποία τα ζούμε. Και το πιο σημαντικό, μας φέρνει πιο κοντά στον εαυτό μας.
3. Την επιμονή στη φροντίδα
Η φροντίδα δεν είναι μόνο το «τι κάνουμε», αλλά το πώς το κάνουμε. Δεν αφορά μόνο τη διατροφή, τον ύπνο ή την άσκηση — αν και όλα αυτά είναι σημαντικά. Αφορά και τον τρόπο που μιλάμε στον εαυτό μας, την άδεια που δίνουμε για ξεκούραση, την ανεκτικότητα στις αδυναμίες μας. Επιμένοντας στη φροντίδα, δείχνουμε ότι αξίζουμε τη δική μας προσοχή. Και αυτό δεν είναι εγωισμός. Είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο μπορούμε να στηρίξουμε και τους άλλους.
4. Τη συνειδητή αντίδραση αντί για αυτόματη αντίδραση
Ενώ οι σύγχρονες συνθήκες ζωής απαιτούν ταχύτητα, η εσωτερική παύση δείχνει σοφία. Όταν δεν αντιδρούμε αυτόματα, αλλά αφήνουμε ένα μικρό κενό ανάμεσα στο ερέθισμα και την απόκρισή μας, έχουμε τη δυνατότητα να απαντήσουμε με επίγνωση. Εκεί γεννιέται η ελευθερία. Δεν είμαστε δέσμιοι των παλιών μας μοτίβων — μπορούμε να επιλέξουμε μια διαφορετική στάση. Ήπια. Γενναία. Ξεκάθαρη. Η στιγμή που σταματάς και παρατηρείς, είναι η στιγμή που αλλάζει το αποτέλεσμα.
5. Τη δέσμευση να μαθαίνουμε
Καθετί που βιώνουμε — μια απώλεια, μια σύγκρουση, μια επιτυχία — φέρνει μαζί του ένα μάθημα. Δεν είναι πάντα εύκολο να το δούμε στην αρχή, αλλά η διάθεση να μάθουμε μετατρέπει την εμπειρία σε γνώση και την πληγή σε σοφία. Όσο επιλέγουμε να παραμένουμε μαθητές της ζωής, δεν παγιδευόμαστε σε ρόλους θύματος ή ελεγκτή. Γινόμαστε ανοιχτοί, ευέλικτοι και τελικά πιο ελεύθεροι. Δεν χρειάζεται να τα καταλάβουμε όλα· χρειάζεται να είμαστε πρόθυμοι να καταλάβουμε όσα μπορούμε κάθε φορά.
Η βαθύτερη εγγύηση είμαστε εμείς
Μέσα στη ρευστότητα της ζωής, οι εξωτερικές βεβαιότητες δεν είναι ποτέ απόλυτες. Η δουλειά μπορεί να αλλάξει, οι σχέσεις να διαλυθούν, το σώμα να νοσήσει, τα σχέδια να ανατραπούν. Αυτό που μένει όμως, είναι η ικανότητά μας να επιλέγουμε ποιοι θέλουμε να είμαστε απέναντι σε όλα αυτά.
Η ασφάλεια που προκύπτει από την εσωτερική συνέπεια είναι πολύτιμη. Χωρίς να εξασφαλίζει ότι όλα θα πάνε καλά, μας δίνει τη δύναμη να σταθούμε όρθιοι ακόμη κι όταν δεν πάνε.
Η πιο σταθερή εγγύηση που μπορούμε να προσφέρουμε στον εαυτό λοιπόν, δεν αφορά στην αποφυγή των δυσκολιών ή του πόνου, αλλά στο πως θα παραμείνουμε ενεργοί συμμέτοχοι στη ζωή μας, ακόμη και όταν οι συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές. Μιλάμε δηλαδή για την ικανότητα να στεκόμαστε παρόντες, να ακούμε τις ανάγκες μας, να διατηρούμε την κατεύθυνση μας, ακόμη κι όταν το έδαφος μετακινείται.
Αυτή η σταθερότητα στη στάση μας είναι η μόνη εγγύηση που μπορούμε να προσφέρουμε με αξιοπιστία.
«Η ζωή δεν υπόσχεται ασφάλεια. Υπόσχεται εμπειρία. Κι αυτό είναι αρκετό για να τη ζήσεις πλήρως.» – Mark Nepo
Πηγές – Επιλεγμένες επιστημονικές μελέτες
- Wood, A. M., Froh, J. J., & Geraghty, A. W. A. (2010). Gratitude and well-being: A review and theoretical integration. Psychological Bulletin, 136(4), 635–669.
- Diniz, G., Benetti, M., & Otoni, A. (2023). The effects of gratitude interventions: A systematic review and meta-analysis. Brazilian Journal of Health Promotion.
- Zainoodin, N., Hutasuhut, I. J., & Bakar, M. A. (2021). Gratitude and Its Relationship to Resilience and Academic Performance among University Students. Journal of Cognitive Sciences and Human Development.
- Shehata, H. S. E., & Soliman, M. M. (2023). Effect of Psychological Savoring Intervention on Resilience, Gratitude, and Psychological Well-being among Elderly. Egyptian Journal of Health Care.
- Frankl, V. E. (2006). Man’s Search for Meaning. Beacon Press.
