Αποσπάσματα από το βιβλίο Η Ασθένεια ως Πορεία της Ψυχής (Εκδ. Πύρινος Κόσμος)
O πονοκέφαλος εμφανίστηκε μόλις πριν από λίγους αιώνες, ενώ σε παλαιότερες εποχές και κοινωνίες ήταν άγνωστος. Έγινε συχνότερος στις πολιτισμένες χώρες, όπου 20% των “υγιών” δηλώνουν ότι υποφέρουν από πονοκεφάλους. Σύμφωνα με τη στατιστική, υποφέρουν περισσότερο οι γυναίκες και τα “ανώτερα κοινωνικά στρώματα”. Όλα αυτά λίγο μας εκπλήσσουν, αν προσπαθήσουμε να σπάσουμε το κεφάλι μας γύρω από τον συμβολισμό του κεφαλιού. Σε σχέση με το σώμα, το κεφάλι χαρακτηρίζεται από πολικότητα. Είναι το ανώτατο όργανο της οργάνωσης του σώματος μας. Μ’ αυτό μπαίνουμε επί-κεφαλής. Το κεφάλι αντιπροσωπεύει το επάνω, όπως το σώμα εκφράζει το κάτω.
Advertisment
Το κεφάλι θεωρείται έδρα της νόησης, της λογικής και της σκέψης. Όποιος δρα χωρίς μυαλό, κάνει πράξεις παράλογες. Μπορούμε να τρελάνουμε κάποιον από έρωτα, κι ας μην ελπίζουμε ότι θα διατηρήσει μια ψύχραιμη σκέψη. Τα παράλογα αισθήματα, όπως ο “έρωτας”, φέρνουν το κεφάλι σε κίνδυνο, οι περισσότεροι μάλιστα χάνουν το κεφάλι τους (..κι αν δεν το χάσουν, τους πονά πολύ!). Υπάρχουν βέβαια και μερικοί ιδιαίτερα χονδροκέφαλοι που δεν κινδυνεύουν να χάσουν το κεφάλι τους, ακόμα κι αν προχωρούν στη ζωή με το κεφάλι μπροστά. Μερικοί παρατηρητές ισχυρίζονται ότι η εκπληκτική αυτή αντοχή οφείλεται στις παρωπίδες – αλλά αυτό δεν είναι επιστημονικά κατοχυρωμένο.
Ο πονοκέφαλος από ένταση αρχίζει σιγά-σιγά, με αίσθηση πίεσης, και μπορεί να συνεχιστεί επί ώρες, ημέρες κι εβδομάδες. Είναι πιθανό να οφείλεται σε υπερβολική τάση των αγγείων. Τις περισσότερες φορές συμβαδίζει με αυξημένο τόνο του μυϊκού συστήματος του κεφαλιού, του αυχένα και της αυχενικής σπονδυλικής στήλης, συνήθως υπό συνθήκες υπερβολικής πίεσης του ατόμου ή σε κρίσιμες στιγμές της επαγγελματικής ζωής, που απειλούν να το καταβάλουν.
Η “ανοδική πορεία” της ζωής εύκολα υπερτονίζει τον άνω πόλο, το κεφάλι. Πρόκειται για άτομα με φιλοδοξίες και τελειομανία, που προσπαθούν να επιβάλουν τη θέληση τους (περνώντας με το κεφάλι απ’ τον τοίχο). Σ’ αυτήν την περίπτωση η φιλοδοξία κι ο πόθος για εξουσία ανεβαίνουν στο κεφάλι, γιατί όποιος προσέχει μόνον την περιοχή του κεφαλιού, αποδεχόμενος και βιώνοντας μόνον το ορθολογικό, λογικό και νοητικό, χάνει πολύ γρήγορα τη “σύνδεση με τον κάτω πόλο του” κι επομένως τις ρίζες του (τις μόνες που του δίνουν κράτημα στη ζωή), χάνοντας την ισορροπία των δύο πόλων. Στην εξέλιξη των ειδών, οι απαιτήσεις του σώματος και οι ασυνείδητες λειτουργίες του είναι αρχαιότερες από την ικανότητα της λογικής σκέψης, που αναπτύχθηκε τελικά στον εγκεφαλικό φλοιό του ανθρώπου.
Advertisment
Δύο κέντρα διαθέτει ο άνθρωπος: την καρδιά και τον εγκέφαλο, το συναίσθημα και τη σκέψη. Ο σύγχρονος άνθρωπος του πολιτιστικού μας περιβάλλοντος έχει αναπτύξει σε μεγάλο βαθμό τις εγκεφαλικές του ικανότητες, κινδυνεύοντας συνεχώς να παραμελήσει το δεύτερο κέντρο, την καρδιά. Η λύση είναι η δαιμονοποίηση της σκέψης, της λογικής και του κεφαλιού. Κανένα από τα δύο κέντρα δεν είναι καλύτερο ή χειρότερο από το άλλο. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να αποφανθεί υπέρ του ενός και κατά του άλλου – πρέπει να επιζητήσει τη διατήρηση της ισορροπίας.
Όσοι κλίνουν υπέρ “της κοιλιάς” είναι εξίσου αλύτρωτοι όσο κι οι “εγκεφαλικοί” άνθρωποι. Ο πολιτισμός μας όμως έχει αναδείξει και εξελίξει το κεφάλι σε βαθμό που να δημιουργείται έλλειμμα στον κάτω πόλο.
Άλλο πρόβλημα που μας απασχολεί είναι, για ποιο σκοπό χρησιμοποιούμε τη λογική μας ικανότητα. Οι περισσότεροι χρησιμοποιούμε τις ορθολογικές γνωστικές μας λειτουργίες για να εξασφαλίσουμε το Εγώ μας. Με τη μέθοδο της αιτιώδους σκέψης προσπαθούμε να ασφαλιστούμε ολοένα περισσότερο έναντι του πεπρωμένου, ώστε να οικοδομήσουμε την κυριαρχία του Εγώ. Η επιχείρηση αυτή είναι συνήθως καταδικασμένη σε αποτυχία και, όπως ο πύργος της Βαβέλ, συμβάλλει το πολύ-πολύ στη δημιουργία σύγχυσης. Το κεφάλι δεν επιτρέπεται να γίνει αυτόνομο και να προσπαθεί να προχωρεί δίχως το σώμα, την καρδιά. Όταν η σκέψη αποκοπεί από το κάτω, αποκόβεται από τις ρίζες της. Παράδειγμα: η λειτουργική σκέψη της επιστήμης είναι σκέψη χωρίς ρίζες, στερείται τη σύνδεση με την αρχέγονη βάση, τη Religio. Ο άνθρωπος που υπακούει πάντοτε στο κεφάλι του κατακτά ιλιγγιώδη ύψη, χωρίς να έχει άγκυρα στα βάθη, και δεν είναι παράξενο που βουίζει το κεφάλι του, χτυπά συναγερμό.
Απ’ όλα τα όργανα του σώματος, το κεφάλι αντιδρά αμέσως με πόνο. Σε όλα τα άλλα όργανα πρέπει να προηγηθούν πολύ βαθύτερες μεταβολές, ωσότου προκληθεί πόνος. Το κεφάλι είναι ο πιο ευαίσθητος συναγερμός μας. Ο πονοκέφαλος μαρτυρεί ότι σκεπτόμαστε λανθασμένα, χρησιμοποιούμε τη σκέψη μας λανθασμένα, ακολουθούμε αμφίβολους στόχους. Σημαίνει συναγερμό όταν “σπάμε το κεφάλι μας” σε ανώφελες σκέψεις, κυνηγώντας κάθε δυνατή “εξασφάλιση”, που όμως στην πραγματικότητα δεν υπάρχει. Κλεισμένος στην υλική μορφή της ύπαρξης του, ο άνθρωπος δεν μπορεί τίποτα να εξασφαλίσει. Κάθε περαιτέρω προσπάθεια προς αυτήν την κατεύθυνση καταλήγει απλώς να τον κάνει γελοίο.
Ο άνθρωπος σπάει κάθε τόσο το κεφάλι του για απολύτως ασήμαντα πράγματα, ωσότου το κρανίο του αρχίσει να βουίζει. Η ένταση λύνεται με χαλάρωση, συνώνυμο της εγκατάλειψης. Όταν το κεφάλι σημάνει συναγερμό μέσω του πόνου, έχει φθάσει η στιγμή να εγκαταλείψει τη στενοκεφαλιά του “θέλω”, τη φιλοδοξία που τον ωθεί προς τα πάνω, τη χοντροκεφαλιά και το πείσμα. Έχει φθάσει η στιγμή να στρέψει το βλέμμα του προς τα κάτω και να αναλογιστεί τις ρίζες του. Όσοι υπερβαίνουν αυτόν τον προειδοποιητικό συναγερμό παίρνοντας επί χρόνια χάπια, διακινδυνεύουν το κεφάλι τους.
ΗΜΙΚΡΑΝΙΑ
Η ημικρανία είναι ένας μονομερής, οξύς πονοκέφαλος που συνδυάζεται πολλές φορές με διαταραχές της όρασης (φωτοφοβία, οπτικό σκότωμα) και του γαστρεντερικού συστήματος, με εμετούς και διάρροια. Η κρίση που διαρκεί συνήθως αρκετές ώρες, ξεκινά με κατάθλιψη και ερεθιστικότητα. Στο αποκορύφωμα της ο ασθενής επιθυμεί να μείνει μόνος σε σκοτεινό δωμάτιο, στο κρεβάτι. Αντίθετα με τον πονοκέφαλο από ένταση, η ημικρανία αρχίζει με σπασμούς, που διευρύνουν τα αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου. Η λέξη “ημικρανία” προδίδει τη μονομέρεια της σκέψης, κοινό φαινόμενο στους πάσχοντες.
Όσα αναφέραμε στην εισαγωγή ισχύουν και στην ημικρανία, εκτός από ένα σημαντικό στοιχείο: ενώ ένας ασθενής προσπαθεί να απαλλαγεί από πονοκεφάλους έντασης, διαχωρίζοντας το κεφάλι από το σώμα του, ο ασθενής με ημικρανία μεταθέτει ένα σωματικό πρόβλημα στο κεφάλι, προσπαθώντας να το βιώσει εκεί. Το πρόβλημα είναι η σεξουαλικότητα. Ο ασθενής μεταβάλλει το κεφάλι του σε υπογάστριο. Δεν πρόκειται για υπερβολή, γιατί η γεννητική περιοχή έχει αναλογική σχέση με το κεφάλι. Είναι τα δύο μέρη του σώματος στα οποία βρίσκονται όλες οι οπές.
Οι οπές του σώματος παίζουν εξέχοντα ρόλο στη σεξουαλικότητα (αγάπη = επιτρέπω σε κάτι να εισέλθει, κι αυτό γίνεται μόνο μέσω κάποιας οπής!). Η λαϊκή σοφία συνέδεε πάντοτε το γυναικείο στόμα με το αιδοίο (π.χ. ξηρότητα των χειλιών) και τη μύτη του άνδρα με το γεννητικό του μόριο, μαντεύοντας το μέγεθος του ενός από το άλλο. Και στον στοματικό έρωτα γίνεται σαφής η “ανταλλαξιμότητα” του υπογαστρίου με το κεφάλι. Το υπογάστριο και το κεφάλι είναι πόλοι, πίσω από την αντίθεση των οποίων βρίσκεται η κοινότητα τους – όπως επάνω, έτσι και κάτω. Στο κοκκίνισμα του προσώπου αναγνωρίζουμε ξεκάθαρα ότι το κεφάλι υποκαθιστά το υπογάστριο. Σε αλγεινές καταστάσεις με συνήθως κρυμμένο σεξουαλικό περιεχόμενο, μας ανεβαίνει το αίμα στο κεφάλι και κοκκινίζουμε. Συμβαίνει επάνω αυτό που θάπρεπε να συμβεί κάτω: Όταν υπάρχει σεξουαλική διέγερση, το αίμα συρρέει συνήθως στην περιοχή των γεννητικών οργάνων, τα οποία διογκούνται και κοκκινίζουν. Παρόμοια μετατόπιση από τη γεννητική χώρα στο κεφάλι παρατηρείται στη σεξουαλική ανικανότητα. Όσο περισσότερο σκέπτεται ο άνδρας με το κεφάλι την ώρα της συνεύρεσης, τόσο ασφαλέστερα μειώνεται η ικανότητα του στο υπογάστριο – με μοιραίες συνέπειες. Την ίδια μετατόπιση χρησιμοποιούν τα σεξουαλικώς ανικανοποίητα άτομα, όταν ως υποκατάστατο τρώνε ολοένα περισσότερο φαγητό. Πολλοί άνθρωποι προσπαθούν να χορτάσουν την πείνα για αγάπη μέσω του στόματος – και δεν χορταίνουν ποτέ. Τα παραπάνω αρκούν, πιστεύουμε, για να συνειδητοποιηθεί η αναλογία μεταξύ υπογαστρίου και κεφαλιού. Ο ασθενής με ημικρανία (ασθενούν περισσότερες γυναίκες) έχει πάντοτε προβλήματα με τη σεξουαλικότητα.
Όπως επανειλημμένα τονίσαμε, υπάρχουν βασικά δύο δυνατότητες αντιμετώπισης κάποιου προβλήματος: είτε απωθούμε (κλειδώνουμε) το πρόβλημα, είτε το αντισταθμίζουμε με υπερβολή και επίδειξη. Εξωτερικά οι δύο αυτές λύσεις φαίνονται πολύ διαφορετικές, είναι όμως στην πραγματικότητα πολωμένες δυνατότητες έκφρασης του ίδιου προβλήματος. Όταν αισθανόμαστε φόβο, τρέμουμε ή αντιδρούμε με άγριο τρόπο – και τα δύο εκφράζουν αδυναμία. Ανάμεσα σε ασθενείς που πάσχουν από ημικρανίες υπάρχουν εξίσου άτομα που έχουν αποκλείσει τελείως τη σεξουαλικότητα από τη ζωή τους ·(“.. .δεν έχω καμιά σχέση μ’ αυτά…”), όπως και άτομα που προσπαθούν να επιδεικνύουν στους άλλους την “αχ, τόσο άνετη σχέση τους με την σεξουαλικότητα”. Και οι δύο έχουν ένα κοινό γνώρισμα, έχουν πρόβλημα με τη σεξουαλικότητα τους. Όταν δεν ομολογούμε στον εαυτό μας το πρόβλημα, είτε γιατί δεν έχουμε ούτως ή άλλως καμιά σχέση με το σεξ, είτε γιατί, “όπως καθένας διαπιστώνει”, δεν έχουμε απολύτως κανένα πρόβλημα, το πρόβλημα εξωθείται στο κεφάλι και παρουσιάζεται με τη μορφή της ημικρανίας. Στο σημείο αυτό μπορεί να γίνει επεξεργασία του προβλήματος σε ανώτερο επίπεδο.
Ο παροξυσμός της ημικρανίας είναι οργασμός στο κεφάλι. Η πορεία είναι ταυτόσημη, με μόνη τη διαφορά ότι το σημείο βρίσκεται πιο πάνω. Όπως κατά τη σεξουαλική διέγερση συγκεντρώνεται αίμα στην περιοχή των γεννητικών οργάνων και με τον οργασμό καταλήγει σε χαλάρωση, έτσι και στην ημικρανία συρρέει αίμα στο κεφάλι, προκαλεί αίσθηση αυξανόμενης πίεσης, που καταλήγει στη φάση της χαλάρωσης (διαστολή των αγγείων). Κάθε ερεθισμός μπορεί να εξαπολύσει μια κρίση ημικρανίας: το φως, ο θόρυβος, το ρεύμα, ο καιρός, η σύγχυση κ.λπ. Άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα της ημικρανίας είναι ότι μετά την κρίση ο ασθενής έχει έκδηλο συναίσθημα ευεξίας. Στο αποκορύφωμα της κρίσης, όμως, ο ασθενής προτιμά να βρίσκεται σ’ ένα δωμάτιο, ξαπλωμένος στο κρεβάτι – αλλά μόνος.
Όλα αυτά αποκαλύπτουν τον σεξουαλικό χαρακτήρα του θέματος αλλά και τον φόβο επεξεργασίας του στο κατάλληλο επίπεδο μαζί με κάποιον άλλο συνάνθρωπο. Από το 1934 σ’ ένα περιοδικό ψυχανάλυσης ο Ε. Gutheil περιέγραψε έναν ασθενή, του οποίου οι κρίσεις ημικρανίας διακόπτονταν μετά από σεξουαλικό οργασμό. Μερικές φορές μάλιστα ο ασθενής χρειαζόταν περισσότερο από έναν οργασμό, ωσότου χαλαρώσει και διακοπεί η κρίση. Έχουμε επίσης παρατηρήσει ότι με την ημικρανία συνυπάρχουν συχνά διαταραχές του πεπτικού συστήματος και δυσκοιλιότητα. Ο ασθενής είναι κλειστός κάτω. Δεν θέλει να δει τον υποσυνείδητο κόσμο του (κόπρανα) και καταφεύγει προς τα επάνω, στις ενσυνείδητες σκέψεις του, ωσότου το κεφάλι του αρχίσει να βουίζει. Οι παντρεμένοι χρησιμοποιούν την ημικρανία τους (όπως συχνά αποκαλούν και κάποιον συνηθισμένο πονοκέφαλο) ως πρόσχημα αποφυγής της σεξουαλικής πράξης.
Συνοψίζουμε: στους πάσχοντες από ημικρανία βρίσκουμε τη σύγκρουση μεταξύ φυσικών ορμών και σκέψης, μεταξύ του επάνω και του κάτω, μεταξύ υπογαστρίου και κεφαλής, που τους ωθεί στην προσπάθεια να χρησιμοποιήσουν το κεφάλι ως επίπεδο διαφυγής και γυμνασίων, ώστε να λύσουν εκεί τα προβλήματα που εκφράζονται και λύνονται μόνον σε τελείως διαφορετικό επίπεδο (σώμα, σεξουαλικότητα, επιθετικότητα).
Ο Φρόιντ περιέγραφε τη σκέψη ως δοκιμή της δράσης. Η σκέψη, πιστεύει ο άνθρωπος, είναι πιο ακίνδυνη και λιγότερο δεσμευτική από τη δράση, δεν πρέπει όμως να την υποκαθιστά. Αντίθετα, η μια πρέπει να στηρίζει την άλλη. Στον άνθρωπο έχει δοθεί το σώμα ως εργαλείο, ώστε να συμβάλει στην πραγμάτωση του. Μόνον μέσα από την πραγμάτωση παραμένουν σε ροή οι ενέργειες. Δεν είναι τυχαίες οι εκφράσεις καταλαμβάνω και συλλαμβάνω, που περιγράφουν τελείως σωματικές εκφάνσεις. Η νόηση και η ανθρώπινη ικανότητα σύλληψης εννοιών είναι ριζωμένες στη χρήση των ποδιών, των χεριών, του σώματος δηλαδή. Αν διαχωριστεί αυτή η σύμπραξη, η ενέργεια εγκλωβίζεται ολοένα περισσότερο και εγκαθίσταται μέσω διαφόρων συμπτωμάτων ως ασθένεια. Ο παρακάτω κατάλογος περιγράφει αυτόν τον μηχανισμό:
Βαθμίδες κλιμάκωσης της εγκλωβισμένης ενέργειας:
1. Αν η δραστηριότητα (σεξουαλικότητα, επιθετικότητα) εγκλωβιστεί στη σκέψη, μεταβάλλεται σε πονοκέφαλο.
2. Αν η δραστηριότητα εγκλωβιστεί στο επίπεδο του φυτικού νευρικού συστήματος, δηλαδή στο επίπεδο των αυτόματων σωματικών λειτουργιών, μεταβάλλεται σε υπέρταση και δυστονία του φυτικού νευρικού συστήματος.
3. Αν η δραστηριότητα εγκλωβιστεί στο επίπεδο των νεύρων, μεταβάλλεται σε νόσους του νευρικού συστήματος, όπως π.χ. σε σκλήρυνση κατά πλάκας.
4. Αν η δραστηριότητα εγκλωβιστεί στο μυϊκό σύστημα, πλήττει το κινητικό σύστημα, π.χ. ρευματισμοί, ουρική αρθρίτις.
Η κατανομή αυτή σε στάδια αντιστοιχεί στα διάφορα στάδια κάποιας πραγματοποιημένης πράξης. Είτε γροθιά, είτε σεξουαλική συνεύρεση, όλες οι πράξεις αρχίζουν στο στάδιο της φαντασίας (νοητικής προπαρασκευής) (1), όπου προετοιμάζουμε την πράξη νοητικά. Έτσι οδηγούμαστε στην προετοιμασία του φυτικού συστήματος (2) του οργανισμού, όπως αυξημένη αιμά-τωση ορισμένων αναγκαίων οργάνων, αυξημένο σφυγμό κ.λπ. Τέλος η νοητική προπαρασκευή φθάνει στο στάδιο της υλοποίησης μέσω συμμετοχής των νεύρων (3) και των μυών (4). Σε όλες τις περιπτώσεις που δεν υλοποιείται μια σκέψη, η ενέργεια της εγκλωβίζεται αναγκαστικά σε έναν από τους τέσσερις τομείς (σκέψη – φυτικό σύστημα – νεύρα – μυϊκό σύστημα), όπου με τον καιρό παράγει ανάλογα συμπτώματα.
Ο ασθενής από ημικρανία στέκει στην αρχή αυτής της κλίμακας – εγκλωβίζει τη σεξουαλικότητα του στον κόσμο της φαντασίας. Πρέπει να μάθει να βλέπει το πρόβλημα του εκεί που βρίσκεται, και να στείλει αυτό που του ανέβηκε στο κεφάλι στο μέρος όπου ανήκει, προς τα κάτω. Η εξέλιξη αρχίζει πάντοτε από κάτω, η πορεία προς τα επάνω είναι μακριά κι επίπονη, αν την κάνουμε με ειλικρίνεια.
Όποιος πάσχει από πονοκεφάλους και ημικρανία ας αναρωτηθεί:
1. Για ποιο πράγμα σπάζω το κεφάλι μου;
2. Το κάτω και το επάνω μου βρίσκονται σε ζωντανή αμοιβαία δράση;
3. Κάνω κάθε προσπάθεια να ανέβω προς τα επάνω (φιλοδοξία);
4. Είμαι χοντροκέφαλος/η και προσπαθώ να περάσω με το κεφάλι απ’ τον τοίχο;
5. Προσπαθώ να υποκαταστήσω την πράξη με τη σκέψη;
6. Είμαι ειλικρινής με τα σεξουαλικά μου προβλήματα;
7. Γιατί απωθώ τον οργασμό μου στο κεφάλι;
