«Όταν μου ζητήθηκε πριν από χρόνια να τοποθετηθώ στο ζήτημα μιας μαζικής δολοφονίας στην Αμερική, ζητούσα αντίποινα στο φονικό, εκδίκηση, τιμωρία. Ήμουν κι εγώ, πιστεύω, θύμα μιας πολιτικής εκφοβισμού. Σήμερα υποστηρίζω ρητά αυτό που μάλλον πάντοτε ήταν η πεποίθησή μου: ότι δηλαδή ο θυμός που ζητά εκδίκηση δεν μπορεί να λειτουργήσει εποικοδομητικά στο νομικό σύστημα μιας κοινωνίας». Ενώπιον ενός διεθνούς κοινού περισσότερων από 200 νεαρών επιστημόνων, το βράδυ της Τρίτης 2 Σεπτεμβρίου στο ξενοδοχείο «President» στην Αθήνα, η αμερικανή φιλόσοφος Μάρθα Νούσμπαουμ, καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Σικάγο, μίλησε για τον θυμό ως το κυρίαρχο συγκινησιακό απότοκο της αδικίας και ως μοχλό δράσης και κοινωνικής αλλαγής, στο πλαίσιο του συνεδρίου «Η ανθρώπινη ανάπτυξη σε εποχές κρίσης. Επαναπροσέγγιση της κοινωνικής δικαιοσύνης».
«Ο θυμός είναι άσχημο συναίσθημα αλλά πάρα πολύ κοινό και συνδέεται από πολλούς με τη δικαιοσύνη. Δεν μπορείς να ενδιαφέρεσαι για τη δικαιοσύνη αν δεν οργίζεσαι με την αδικία, πιστεύουν πολλοί, και αυτή η οργή συνδυασμένη με ένα καλά μεθοδευμένο σύστημα τιμωρίας της αδικίας απαντά στη σκέψη των φιλοσόφων της αρχαιότητας από τον Σωκράτη ως τον Σενέκα». Εκκινώντας από τον ορισμό περί θυμού του Αριστοτέλη και χρησιμοποιώντας παραδείγματα από την αρχαιοελληνική τραγωδία με έμφαση τις αισχύλειες Ευμενίδες, η διακεκριμένη πανεπιστημιακός υποστήριξε ότι η παραπάνω αντίληψη είναι «εγκληματικά εσφαλμένη» όπως και η αντίληψη για την αναγκαιότητα της εκδίκησης και της τιμωρίας ως βασικών συστατικών του νομικού συστήματος.
Advertisment
Κατ’ αρχάς, η ιδέα των αντιποίνων και της εκδίκησης δεν έχει νόημα, υποστήριξε η αμερικανή φιλόσοφος, γιατί «όποια κι αν ήταν η αδικία, φόνος ή βιασμός ή κλοπή, η πρόκληση πόνου στον δράστη δεν συντελεί στην αποκατάσταση της αδικίας».
«Θα μπορούσε να έχει νόημα αν το θύμα βλέπει την αδικία ως απόπειρα υποβάθμισής του στην κοινωνική ιεραρχία, ως απόπειρα κυριαρχίας και ταπείνωσης. Αν δούμε έναν βιασμό ως πράξη υποβάθμισης του θύματος, τότε η τιμωρία και η ταπείνωση του δράστη μπορεί να είναι αποτελεσματική, υπό την έννοια ότι αποκαθιστά το κύρος του θύματος. Όμως το νομικό μας σύστημα οφείλει να υπερβαίνει τα ζητήματα διατήρησης της σχετικής μας θέσης στην κατανομή ισχύος».
«Πολλοί θεωρούν αλλόκοτους τους ανθρώπους που δεν θυμώνουν όταν αδικούνται, τους θεωρούν ανθρώπους χωρίς τσαγανό και αυτοεκτίμηση», συνέχισε η ομιλήτρια. «Όμως ο 20ός αιώνας μας προσέφερε τα παραδείγματα τριών κοινωνικών επαναστάσεων που βασίστηκαν στη στρατηγική της πραότητας. Ο Μαχάτμα Γκάντι, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και ο Νέλσον Μαντέλα πολέμησαν και οι τρεις την αδικία, τις διακρίσεις και τον ρατσισμό με πολύ αυτοσεβασμό αλλά χωρίς θυμό».
Advertisment
Σε ό,τι αφορά την ποινική δικαιοσύνη, τόνισε ότι η έμφαση στην τιμωρία του εγκληματία δεν μας πάει πολύ μακριά. Η κοινωνία θα πρέπει να εξετάσει τρόπους να αντιμετωπίσει το κοινωνικό πρόβλημα του εγκλήματος όχι μόνο με την τιμωρία του εγκληματία αλλά και με άλλα μέτρα, όπως η βελτίωση της παιδείας και η ανάπτυξη της κοινωνικής πρόνοιας.
«Στην περίφημη ομιλία του “Έχω ένα όνειρο”, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ δεν δαιμονοποίησε τους λευκούς Αμερικανούς, δεν ζήτησε εκδίκηση για τις φυλετικές διακρίσεις», είπε, «ζήτησε από τους ακολούθους του να διαχωρίσουν την πράξη από τους δράστες και οραματίστηκε έναν κόσμο όπου όλοι οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι, μαζί. Πήρε τον θυμό και τον μετέτρεψε σε ελπίδα και έστειλε κάλεσμα για εποικοδομητική κοινωνική δράση».
Όσο για τον θυμό στην πολιτική, η αμερικανή επιστήμονας υπογράμμισε: «Ένας υπεύθυνος ηγέτης πρέπει να είναι πραγματιστής και ο θυμός είναι ασύμβατος με τον προοδευτικό πραγματισμό. Μπαίνει στη μέση και αναχαιτίζει την πρόοδο».
Το συνέδριο συνδιοργανώνουν το Human Development and Capability Association (HDCA), το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και το Bielefeld Centre for Education and Capability Research. Διεξάγεται ως τις 5 Σεπτεμβρίου, στο ξενοδοχείο «President» στην Αθήνα και συμμετέχουν, μεταξύ άλλων, ο νομπελίστας οικονομολόγος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Harvard Αμάρτια Σεν, ο τουρκικής καταγωγής αμερικανός καθηγητής στο MIT Ντάρον Ατζέμογλου (συγγραφέας του βιβλίου Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη), ο φιλόσοφος Φιλίπ Πετίτ, καθηγητής του Πανεπιστημίου Princeton, και o Καουσίκ Μπασού, επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Το HDCA είναι ένας διεθνής σύνδεσμος ακαδημαϊκών και επαγγελματιών, με μέλη οικονομολόγους, νομικούς, φιλοσόφους πολιτικούς επιστήμονες, εκπαιδευτικούς κ.ά. από 70 χώρες, που επιδιώκει να οικοδομήσει μια κοινότητα στοχασμού γύρω από τις ιδέες της ανθρώπινης ανάπτυξης και της προσέγγισης των ικανοτήτων.
ΤΟ ΒΗΜΑ
