Αφιέρωμα στη Συστημική Αναπαράσταση

Με μια συστημική ματιά… Η Συστημική Επιστήμη είναι μια εξέλιξη της θεωρίας των Συστημάτων και της Κυβερνητικής, που εμφανίστηκαν στη δεκαετία του ‘40 και προσανατόλισαν την

Με μια συστημική ματιά…

Η Συστημική Επιστήμη είναι μια εξέλιξη της θεωρίας των Συστημάτων και της Κυβερνητικής, που εμφανίστηκαν στη δεκαετία του ‘40 και προσανατόλισαν την ψυχολογική ματιά από το άτομο στο “όλον” και από τις προσωπικές ιδιότητες στις σχέσεις. Η επιστήμη αυτή τροφοδότησε με σειρά μοντέλων την ατομική και οικογενειακή θεραπεία διεθνώς. Η Συστημική Ψυχολογία εισάγεται στην Ελλάδα στη δεκαετία του ‘60 με την εργασία των Γιώργου και Βάσως Βασιλείου και διευρύνεται και διαδίδεται από σημαντικούς επιστήμονες, που την καταξιώνουν σε πανεπιστημιακό επίπεδο και κοινωνική έρευνα.

Στην συστημική ματιά, γεννιόμαστε και εξελισσόμαστε μέσα σε ομάδες ισχυρής επιρροής, με κυρίαρχη την οικογένεια, όπου το πλέγμα των σχέσεων που αναπτύσσεται υπερβαίνει τον αριθμό των μελών και συνιστά ποιότητα, που χαρακτηρίζει και εν πολλοίς καθορίζει όλους.

Advertisment

Μάλιστα, δεν είναι μόνον οι “οριζόντιες” σχέσεις, αυτές δηλαδή που εξελίσσονται τώρα, που μας καθορίζουν, αλλά και οι “κάθετες”, εκείνες που συγκροτούν την οικογενειακή ιστορία ή την ιστορία του έθνους, της επιχείρησης κ.λ.π., όπου ανήκουμε.

Κλάδος της συστημικής επιστήμης είναι και η “Φαινομενολογική Συστημική Θεώρηση”, με μέθοδο εφαρμογής την Συστημική Αναπαράσταση. Συστημική αναπαράσταση είναι η ονομασία της συστημικής ψυχολογικής μεθόδου, όπου η αντιμετώπιση ενός θέματος που τίθεται, γίνεται μέσα από ένα δρώμενο, όπου εμφανίζονται / “στήνονται” τα μέλη ενός συστήματος σε θέσεις και σχέσεις όσο το δυνατόν πιο πιστές στο πώς ακριβώς είναι και υπάρχουν. Οι συναρτήσεις, οι σχέσεις, οι εικόνες και τα συναισθήματα που αναφύονται δίνουν καίριες πληροφορίες για ολόκληρο το εξεταζόμενο σύστημα και για τον ενδιαφερόμενο, οδηγώντας σε λεπτές συνειδητοποιήσεις και διευρυμένη αυτογνωσία, συχνά μάλιστα σε ικανοποιητική συστημική λύση.

Η θεώρηση αυτή αντιλαμβάνεται τον άνθρωπο πολύ πιο πλατιά από την ατομική του διάσταση: ο καθένας μας αλληλοεξαρτάται με άλλα σημαντικά πρόσωπα σε ομάδες και είναι ένα μέρος στο “ολόγραμμα” σύστημα, όπου κάθε τμήμα αναπαράγει και εμπεριέχει το όλον. Θεμελιωτής της μεθόδου είναι ο Γερμανός ψυχοθεραπευτής και φιλόσοφος Bert Hellinger, που με μοναδικό τρόπο κατόρθωσε να ενοποιήσει ερεθίσματα και ανακαλύψεις από ολόκληρο το πεδίο της ψυχοθεραπείας και να εμφανίσει στη δεκαετία του ‘80 αυτή τη νέα πρόταση.

Advertisment

Εμπλοκή και Λύση

Η πρόταση του Bert Ηellinger Η Συστημική Αναπαράσταση εντοπίζει την εμπλοκή. Η ιδιοφυής πρόταση του Hel1inger στηρίζεται στην παρατήρηση ότι (α) ένα ξεκάθαρο αίτημα, (β) ο καθορισμός ενός χώρου και (γ) η παρουσία ενός, δύο ή περισσότερων ατόμων, που έχουν οριστεί ή έχουν προσφερθεί να εκπροσωπήσουν κεντρικά μέλη ενός υπό έρευνα συστήματος, αποτελούν αναγκαίες αλλά και πολύ απλές προϋποθέσεις ενεργοποίησης του πεδίου του συστήματος, ενός πεδίου που γνωρίζει και προσφέρει αφθονία έγκυρων και κεντρικών πληροφοριών, που σύντομα αποκαλύπτουν τα κομβικά σημεία των εμπλοκών, άρα εν δυνάμει οδηγούν και στη λύση ή την αποδοχή τους.

Η διαδικασία της Συστημικής Αναπαράστασης

Η Συστημική Αναπαράσταση συντελείται μέσα σε ομάδες ανθρώπων, που αναζητούν την αυτογνωσία αλλά και την επίλυση επίκαιρων προβλημάτων. Είναι μια διαδικασία βιωματική, όπου όλοι οι συμμετέχοντες μοιράζονται βαθιές εμπειρίες και καρπώνονται οφέλη ψυχής.

Η ομάδα συντονίζεται από έναν έμπειρο και διαπιστευμένο συστημικό σύμβουλο-θεραπευτή.

Ανά αναπαράσταση, η ομάδα χωρίζεται σε 3 μέρη:

(α) ο ενδιαφερόμενος, που θέτει το αίτημά του με ευκρίνεια,

(β) οι εκπρόσωποι, που επιλέγονται τυχαία ανάμεσα στην ομάδα ή προσφέρονται οι ίδιοι για να αναπαραστήσουν τα βασικά πρόσωπα του υπό έρευνα συστήματος και

(γ) οι ενεργοί παρατηρητές ή αλλιώς θεατές.

Ο ενδιαφερόμενος ενθαρρύνεται να “στήσει” με περίσκεψη και εστίαση τους επιλεγόμενους εκπροσώπους κεντρικών μελών του συστήματός του στο χώρο, σύμφωνα με την εσωτερική του εικόνα για τη θέση που έχουν μέσα στο σύστημα. Μόλις γίνει αυτό, ο ίδιος αποσύρεται σε θέση παρατηρητή και οι εκπρόσωποι καλούνται να αντιληφθούν τι αίσθηση τους προκαλεί η συγκεκριμένη θέση. Ζέστη ή ψύχος, μούδιασμα, κάποιος πόνος, μία κράμπα ή μια ξαφνική εμφάνιση ενός έντονου συναισθήματος, όπως π.χ. θυμός, στους εκπροσώπους οδηγεί τον συντονιστή σε ήπιες παρεμβάσεις μέχρις ότου όλοι να αισθάνονται καλά, οπότε προκύπτει και η τελική εικόνα της αναπαράστασης, συνήθως εικόνα Λύσης.

Συχνά, οι εκπρόσωποι καλούνται να εκφέρουν ορισμένες ‘φράσεις δύναμης’ που υπαγορεύει ο συντονιστής και αποτελούν εξισσοροπητικές / θεραπευτικές παρεμβάσεις.

Στην αναπαράσταση απαιτείται μέθεξη, η ενεργή δηλαδή και ολόψυχη συμμετοχή όλης της ομάδας στο δρώμενο. Παράλληλα, απαιτείται σεβασμός στη διαδικασία και σε ό,τι εμφανίζεται και προκύπτει. Η ψυχή καλείται να παρακολουθήσει τις κινήσεις εκείνες που προχώρησαν κι ολοκληρώθηκαν, αλλά και όσες ανακόπηκαν ή λοξοδρόμησαν από κάποιο ιδιαίτερο γεγονός στην ιστορία της οικογένειας ή εν γένει του συστήματος που ερευνάται. Και μάλιστα, επειδή η ψυχή δεν ενδιαφέρεται για την αλληλουχία των γεγονότων αλλά για τις επιπτώσεις τους πάνω της και επειδή οι επιπτώσεις, ως χαράγματα, είναι εικόνες, η αναπαράσταση προσφέρει στην ψυχή ακριβώς υλικό σε εικόνες, που μιλούν μόνον σε εκείνη, που μετέχει όντας ενεργητικά παρούσα.

Έτσι, η συστημική αναπαράσταση “εικονοποιεί” τα μεγάλα θέματα, που έχουν επηρεάσει όχι μόνον το σύστημα του ενδιαφερόμενου, αλλά και όσων παίρνουν μέρος στην αναπαράσταση ως εκπρόσωποι και, ακόμη, αυτών που ενεργά παρακολουθούν.

Κάθε αναπαράσταση λειτουργεί σαν ένα μυητικό κάλεσμα σε όλους τους παριστάμενους και επιφέρει πολλές φορές μεταμορφωτικά αποτελέσματα στην ευρύτερη ομάδα. Τα αποτελέσματα αυτά είναι συνήθως έμμεσα και διακριτικά, χωρίς να υπολείπονται οι περιπτώσεις όπου δρουν καταλυτικά και βαθύτατα θεραπευτικά.

Η Δυναμική του Συστήματος

Σε κάθε σύστημα, ιδίως στα πρωτογενή όπως η οικογένεια, κάθε μέλος συνδέεται άρρηκτα με τους άλλους με μιαν ενεργή δύναμη, που τους διαπερνά όλους και τους υπερβαίνει, περιφρουρώντας την ισοτιμία μεταξύ τους και το δικαίωμα όλων να ανήκουν. Ακόμη, τα ανθρώπινα συστήματα διέπονται από μιαν ιδιαίτερη νομο- τελειακή τάξη, που διασφαλίζει με κάθε τρόπο την ολότητά τους.

Άρα, τρεις είναι οι μεγάλες συνιστάμενες κάθε συστήματος: το ανήκειν, η ισοτιμία και η διατήρηση της ολότητας. Όπου κάποια από αυτές τις κεντρικές συνθήκες απειληθεί ή διαταραχτεί, το αποτέλεσμα εμφανίζεται ως ανισορροπία και η επίπτωση μπορεί να βασανίζει μέλη του συστήματος, που ούτε καν γνωρίζουν ότι κάτι τέτοιο έχει συμβεί. Όταν δηλαδή ένα μέλος του συστήματος παραγκωνιστεί και χάσει τη θέση του, εκδιωχθεί ή ξεχαστεί, η νομοτελειακή συστημική τάξη παρεμβαίνει και ωθεί κάποιο άλλο, νεότερο συνήθως, μέλος να αναλάβει να “υπενθυμίσει”, να “ανακαλέσει” την παρουσία του αδικημένου, θυσιάζοντας τη δική του πορεία. Αυτή η ταύτιση ονομάζεται εμπλοκή και αποτελεί τη γενεσιουργό αιτία μεγάλου μέρους του ανθρώπινου πόνου.

Αποτελεί μάλιστα και μιαν ατελέσφορη θυσία, μια διευθέτηση που τελικά αποτελεί “ύβρη”, γιατί κανείς δεν μπορεί να “ζήσει” τη ζωή κάποιου άλλου, “κανείς δε μπορεί να μπει στο ίδιο ποτάμι για δεύτερη φορά” (Ηράκλειτος).

Ο φαύλος κύκλος της εμπλοκής αλλά και σειρά άλλων προτεραιοτήτων και / ή συνδέσεων συνιστούν τον καθορισμό του πρωτογενούς συστήματος της οικογένειας ως “Κοινότητας Πεπρωμένου”. Μέσα σε αυτή την “πρωτο-κοινότητα”, ο άνθρωπος χρειάζεται να συνειδητοποιήσει την άρρηκτη σύνδεσή του με τα άλλα μέλη του συ- στήματος όπου ανήκει, να αποδεχτεί την Ροή, να σεβαστεί ό,τι έχει προηγηθεί, να νοιώσει ευγνωμοσύνη για το δώρο της ζωής και να επιδοθεί στο δικό του έργο, να δημιουργήσει τη δική του προσωπικότητα, το δικό του νέο σύστημα και, τελικά, να αναζητήσει την ολοκλήρωση.

Ελληνικό Ινστιτούτο Συστημικής Αναπαράστασης

Το “Ελληνικό παράδειγμα”

Η πρόταση θεραπευτών της συστημικής και οικογενειακής θεραπείας για επαναχρησιμοποίηση της Φιλοσοφίας ως θεραπευτικής μεθόδου, δεν ακολουθεί τις επιταγές μιας μόδας της εποχής μας για αξιοποίηση κάποιων φιλοσόφων στην μυθιστορηματική δομή αφηγήσεων της δυναμικής μιας ομαδικής ψυχοθεραπείας.

Η επιτυχία αυτών των μυθοπλαστικών προσπαθειών συγχώνευσης της φιλοσοφίας με την ψυχιατρική και τη λογοτεχνία μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική και χρήσιμη για την εκλαΐκευση κάποιων κεντρικών θεμάτων της ψυχολογίας.

Πολύ πιο δύσκολη είναι η προσπάθεια συστημικής επανανάγνωσης και αξιοποίησης για τις ανάγκες της οικογενειακής συστημικής θεραπείας κάποιων αρχετυπικών συμβόλων από την αρχαιοελληνική φιλοσοφία, μυθολογία ή τις τραγωδίες. Η παρακολούθηση, εκ μέρους μου, σεμιναρίων «οικογενειακών αναπαραστάσεων» και οι πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις, επί σειράν ετών, για θέματα που σχετίζονται με την ανθρώπινη φύση, τις ανθρώπινες σχέσεις μέσα στην οικογένεια και το γένος, για τις «κρυμμένες τάξεις», τις εμπλοκές και την προσπάθεια απελευθέρωσης του ατόμου από τα δεσμά της «μοίρας» του, μέσω της αυτοσυνείδησης και αυτοπραγμάτωσης, μου κέντρισαν το ενδιαφέρον και ισχυροποίησαν απλά την βεβαιότητά μου για την ανάγκη συνεργασίας και αλληλοβοήθειας, στη θεωρία και την πράξη, της ψυχολογίας και της φιλοσοφίας.

Ολόκληρη η ιστορία της φιλοσοφίας, από τις απαρχές της μέχρι τη σύγχρονη Φιλοσοφική Ανθρωπολογία, είναι γεμάτη από παραδείγματα και προσπάθειες προσδιορισμού της βαθύτερης φύσης του ανθρώπου, των ορίων και των δυνατοτήτων αυτοπραγμάτωσης και νοηματοδότησης της ζωής του. Το πέρασμα από το μύθο στο λόγο, από τον Όμηρο και τον Ησίοδο, στους Προσωκρατικούς γίγαντες, στον Πλάτωνα και στον Αριστοτέλη, συνοδεύεται από το μοτίβο του προσδιορισμού και της υπέρβασης των ορίων της ανθρώπινης θνητότητας και της υπέρβασης της ατομικής και πεπερασμένης ανθρώπινης ύπαρξης με δυνάμεις υπέρτερες, διαχρονικές, που τον συνδέουν με το γένος του και με την οντική ολότητα, της οποίας αποτελεί μικρογραφία.

Θέμα της συνεργασίας μου με τον επιστημονικό χώρο της Συστημικής Αναπαράστασης θα είναι η αναζήτηση αυτού του νοήματος και της δυνατότητας εφαρμογής και χρησιμοποίησης των μυθολογικών και φιλοσοφικών αρχετύπων στη σύγχρονη Ψυχοθεραπεία και Φιλοσοφική Ανθρωπολογία, που αποτελεί, κατά την γνώμη μου, ένα συναρπαστικό και πολλά υποσχόμενο πεδίο συνάντησης και έρευνας για φιλοσόφους και ψυχολόγους.

Ευθύμης Παπαδημητρίου

Καθηγητής στο τμήμα Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Πώς λειτουργεί η Συνείδηση στην Εργασία και τις Επιχειρήσεις

Ακούγεται αρκετά παράξενο κι ίσως «πολύ εναλλακτικό» να διαβάζουμε για ατομική και συλλογική συνείδηση στο χώρο της εργασίας και στις επιχειρήσεις. Όμως, η απόδοση στην εργασία μας, η θέση μας μέσα στην επιχείρηση, η σχέση μας με τους πελάτες μας, η σχέση με τους συναδέλφους μας, συνδέεται σε μεγάλο βαθμό, αλλά και εξαρτάται, από ένα αόρατο δίκτυο επικοινωνίας. Στο αόρατο αυτό  «Intranet», τα μηνύματα στέλνονται μέσω των βασικών συναισθημάτων και δημιουργούν, μαζί με τις πράξεις εντός του συστήματος εργασίας, το περίφημο «κλίμα» της εταιρείας ή της σχέσης μεταξύ δύο εργαζομένων. Αυτά τα προσωπικά συναισθήματα διαμορφώνουν δυναμικά ένα πλέγμα «πληροφοριών» που αφορά όχι μόνο αυτούς που σήμερα παρέχουν την εργασία τους ή συνεργάζονται με τη δεδομένη επιχείρηση, αλλά και τους επόμενους που θα ακολουθήσουν στην ίδια θέση.

Πολλοί  δεν λαμβάνουν πλέον σοβαρά, ολοένα και περισσότερο στην εποχή μας, τον ανθρώπινο παράγοντα και τους νόμους (φανερούς και κρυφούς) που διέπουν την ανθρώπινη συμπεριφορά στην επιτυχία των επιχειρήσεων;

Δεν είναι ουτοπικό στις μέρες μας να πιστεύουμε ότι η κερδοφορία της επιχείρησής μας και η σχέση μας με τους πελάτες μας είναι θέμα αριθμών και οργανωτικού συστήματος μόνον; Χρειάζεται να θυμηθούμε πως η τιμή είναι ο τελευταίος, κυριολεκτικά, λόγος για τον οποίον ο πελάτης δεν αγοράζει τελικά, αν και στη συζήτηση που προηγείται (ή καμιά φορά και έπεται) μπορεί να φαίνεται ως ο πιο σημαντικός παράγοντας;

Ο Γερμανός φιλόσοφος, παιδαγωγός και θεραπευτής Bert Hellinger, πατέρας της φερώνυμης μεθόδου Συστημικής Ανάπτυξης & Θεραπείας “Systemic Constellation Work”, είναι αυτός που εμβάθυνε στο πώς λειτουργεί η Συνείδηση στα ανθρώπινα συστήματα και ακόμη περισσότερο, πώς η ατομική συνείδηση και η συλλογική συνείδηση εμπλέκονται μεταξύ τους. Στο άρθρο αυτό, διερευνούμε το πόλο της ατομικής και συλλογικής συνείδησης, όπως έχει παρουσιασθεί και διερευνηθεί από τη Μέθοδο Hellinger, θεωρώντας ότι είναι σημαντική γνώση για να προσδιορίσουμε τη θέση μας μέσα στην εταιρεία ή μέσα στη συνεργασία μας με άλλους ή μέσα στο κοινό έργο, όχι μόνο με κριτήρια στόχου και αρμοδιοτήτων, αλλά και σχεσιακά, συστημικά, ως θέση αλληλεξαρτώμενη και αλληλέγγυα.

Η Ατομική Συνείδηση είναι το «εργαλείο» που διαθέτουμε για να μας συνδέει με την ομάδα μας, με την οικογένειά μας, την κοινότητα στην οποία ανήκουμε, με τον τόπο καταγωγής μας, την κουλτούρα, τη γλώσσα και τη φυλή μας. Επίσης, μας συνδέει με την εργασία μας, την επιστημονική ή επαγγελματική ειδίκευση που ασκούμε, με τους συναδέλφους και με τον οργανισμό στον οποίον συμμετέχουμε.

Η ατομική συνείδηση λειτουργεί σαν ένα είδος «οργάνου ισορροπίας», το οποίο ενυπάρχει στη συνειδητότητά μας και μας οδηγεί σε συγκεκριμένες αντιδράσεις απέναντι στις καταστάσεις που αντιμετωπίζουμε, μέσα από τα αισθήματα «ενοχής» ή «αθωότητας» που έχουμε για τις πράξεις ή τις παραλείψεις μας.

Η Ατομική Συνείδηση λειτουργεί άμεσα και μας δίνει πληροφορίες σε τουλάχιστον τρία βασικά θέματα:

Δεσμός & Ανήκειν:

«ανήκω ακόμη ή όχι στην ομάδα;»

Ισορροπία του Δίνω & Παίρνω:

«οφείλω σε κάποιον ή μου οφείλουν;»

Τάξη & Θέση:

«βρίσκομαι στη σωστή/νομότυπη θέση στο σύστημα;»

Συλλογική Συνείδηση

Η Συλλογική Συνείδηση λειτουργεί μη-συνειδητά προς εξυπηρέτηση της επιχείρησης συνολικά και στοχεύει στη διασφάλιση της προόδου του ανθρώπινου συστήματος στο σύνολό του. Και τότε, το σύστημα σαν ενιαίο σύνολο προηγείται του μεμονωμένου ατόμου. Αποτελεί ένα πολύ καλό βοήθημα για τον καθένα μας, αν έλθουν στο φως αυτοί οι μηχανισμοί με τους οποίους επηρεάζει και επιδρά στα άτομα η συλλογική συνείδηση της επιχείρησης. Συχνά, παρουσιάζονται εκπλήξεις – και για τους ενδιαφερόμενους διανοίγοντας νέες οπτικές.

Στη Συλλογική Συνείδηση, οι αρχές του Δεσμού & Ανήκειν, της Ισορροπίας του Δίνω & Παίρνω και της Τάξης & Θέσης επίσης λειτουργούν, αλλά με διαφορετικό τρόπο απ’ ότι στην Ατομική Συνείδηση.

Το τραγικό σχετικά με τη λειτουργία της Ατομικής και της Συλλογικής Συνείδησης είναι ότι μπορούν να λειτουργήσουν η μία εναντίον της άλλης. Έτσι, κάποιος μπορεί να πράξει κάτι με καλή Ατομική Συνείδηση, ενώ κάποιος άλλος θα χρειασθεί να κακουχήσει γι’ αυτό, συνεπεία ισχύος της Συλλογικής Συνείδησης.

Η Λύση στο Πρόβλημα

Η επίγνωση της λειτουργίας των Συνειδήσεων στους οργανισμούς και τις επιχειρήσεις, αν και βρισκόμαστε από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 στην αρχική φάση παρατήρησης και καταγραφής, αποτελεί παράγοντα ολιστικής προσέγγισης προς επίλυση του θέματος.

Παρατηρώντας τους ανθρώπους, τις εργασιακές καταστάσεις και τους οργανισμούς συνολικά, υπό συστημική οπτική, παρέχονται οι δυνατότητες να κοιτάξουμε μέσα από τα γεγονότα και να δούμε τι συνέβη στο βάθος. Η παρατήρηση από μόνη της διανοίγει νέες πιθανότητες και χώρο για νέες κινήσεις. Η Συστημική Οργανωσιακή Αναπαράσταση (ΣΟΑ) βοηθά να έλθουν στο φως οι λειτουργίες των Συνειδήσεων. Αλλά αποτελεί μόνο μία μέθοδο, σαν τη χρήση μιας ακτινογραφίας. Είναι πολύ πιο σημαντικό να έχουμε επαφή με την ερώτηση:

«Τι πιθανόν συνέβη στο βάθος, στον αληθινό οργανισμό;»,

«Ποιο μακρινό γεγονός είχε τέτοια επίδραση εδώ;»,

«Ποιος ή τι έχει αποκλεισθεί;»,

«Τι έχει συμβεί και προκάλεσε τέτοιο βάρος σε τόσους ανθρώπους;».

Η Συστημική Στάση & Οπτική, η Συστημική Συμβουλευτική και η Συστημική Αναπαράσταση καθιστούν δυνατόν να συμπεριληφθούν αποκλεισμένα άτομα και πάλι στο εργασιακό σύστημα, να αντικρύσουμε καθαρά τη συστημική «ενοχή» που πρέπει να αναληφθεί και πιθανώς να μπορούμε να κάνουμε κάτι για αυτήν – ίσως μόνο στο συμβολικό πεδίο.

Μπορεί να είναι χρήσιμο κι επιβοηθητικό να αποκαταστήσουμε την Τάξη & Θέση για να επέλθει ηρεμία. Και σε κάθε περίπτωση, είναι δυνατόν να αναπτυχθεί ουσιαστική επίγνωση για τις συνθήκες υπό τις οποίες μπορούν οι άνθρωποι και ο οργανισμός να εξελιχθούν.

Νίκος Μιχαήλ Βαγιακάκος

εκπαιδευτής ανθρώπινου δυναμικού και Σύμβουλος Συστημικής Ανάπτυξης και NLP

Συστημική Συμβουλευτική & Ανάπτυξη

Καινοτομικό πεδίο μάθησης – Υποστήριξης – Ενδυνάμωσης

Mία καινοτομική πλατφόρμα μάθησης κι υποστήριξης καθενός από εμάς που πορευόμαστε ήδη στο προσωπικό μας μονοπάτι ανάπτυξης για ευρύτερη επίγνωση κι εμπειρία της προσωπικής μας αλήθειας. Ανεξάρτητα από τη φιλοσοφική ή θρησκευτική στάση του καθενός, ανεξάρτητα από προσωπικά πιστεύω και λογικές, εμπειρικές πεποιθήσεις, υπάρχουν οι «Νόμοι της Ζωής», ισχύουν τα «Φαινόμενα της Ζωής», επικρατεί το «Παρόν της Ζωής».

Είναι προφανές, λοιπόν, πως η «Ζωή» έχει το δικό της «αλφάβητο», μια γλώσσα υπεράνω του δικού μας προσωπικού λεξιλογίου και μια σύνταξη προτάσεων που μαρτυρά ένα «Νου» υπεράνω της μικροσκοπικής μας σύλληψης – κάτι σαν Εγκέφαλος που απηχεί τις σκέψεις όλων μας, που μας ενώνει στην εμπειρία της διαίσθησης και που συλλογίζεται με μια δικαιοσύνη, την οποία εμείς ακόμη δεν τηρούμε. Το «αλφάβητο της ζωής» είναι βαθειά εντυπωμένο στη κυτταρική μας γνώση. Εκεί που «γνωρίζουμε πολλά, αλλά δεν γνωρίζουμε το πώς τα γνωρίζουμε…», εκεί που βρίσκονται αποθηκευμένα – και σε συνεχή εξέλιξη συνάμα – όλοι οι κανόνες κι οι λέξεις κι οι προτάσεις κι ολόκληρο το λεξικό της απόλυτα δικής μας κι ουσιαστικής συνομιλίας με τη Ζωή.

Το «αλφάβητο της ζωής» επομένως μας αφορά όλους ως ανθρώπινο σύνολο, ανεξάρτητα εθνικότητας, φυλής ή γένους. Ταυτόχρονα όμως, η Ζωή μεταχειρίζεται και μία ιδιαίτερη «γλώσσα» που απηχεί το κάθε ιδιαίτερο ανθρώπινο σύστημα, με το οποίο συνομιλεί. Αυτή η «ιδιαίτερη γλώσσα» συνδέεται με τα μορφοποιητικά στοιχεία του συγκεκριμένου ανθρώπινου συστήματος και τη συλλογική του συνείδηση, όπως αυτά έχουν διαμορφωθεί απαρχής του. Για παράδειγ- μα, το Σύστημα των Ελλήνων, ως ευρύτερο ανθρώπινο σύστημα, διακρίνεται για τη δική του παράδοση, τις απώτερες αξίες στις οποίες πιστεύει, έχει τα προτερήματά του, τις αδυναμίες του, μία συλλογική συνείδηση υψηλής επίγνωσης, πνευματική ρώμη, και τη δική του Μεγάλη Ψυχή, το «δαιμόνιο» και τους «θεούς του Ολύμπου», την Ψυχή εκείνη με την οποία κάθε μέλος του Συστήματος των Ελλήνων είναι συνδεδεμένος με το Λώρο της συνέχειας, της διατήρησης, της επιβίωσης, της εξέλιξης.

Να λοιπόν τώρα, που η ευκαιρία να ανελκύ- σουμε τη «Γλώσσα της Ζωής» από τη βαθειά και μυστική της φωλιά, μέσα μας, μας παρουσιάζεται ολοζώντανη! Μας τη δίδουν Άνθρωποι Μεγάλοι, κατά την τιμή που η ίδια η Ζωή τους απένειμε, και συνάμα Άνθρωποι Μικροί, κατά την ταπεινότητά τους να υπηρετήσουν τη δική μας εξέλιξη, οι οποίοι μας παραδίδουν το Έργο τους: την αποκρυπτογράφηση του «Συστημικού Αλφάβητου της Ζωής»… Άνθρωποι σαν τους επιφανείς κεντρο-ευρωπαίους επιστήμονες, από τη Φυσική, τα Μαθηματικά, τη Βιολογία, τη Φιλοσοφία, τη Γλωσσολογία, την Κοινωνική Ανθρωπολογία, την Κυβερνητική και τις Νοητικές Επιστήμες, οι οποίοι από τις αρχές του 20ου αιώνα διερεύνησαν τη Συστημική Διάσταση της Ζωής και η οποία τελικά, επτά δεκαετίες αργότερα, θεμελιώθηκε στη μέχρι σήμερα γνωστή Θεωρία των Έμβιων Συστημάτων.

Στη μελέτη και διερεύνηση των ανθρωπίνων συστημάτων (Οικογένεια, Κοινότητα, Οργάνωση, Επιχείρηση, Πολιτικοί σχηματισμοί, Χώρα, Εθνότητα, Φυλή, Κόσμος), την πλέον καινοτομική και σύγχρονη εξέλιξή της αποτελεί η Μέθοδος της Συστημικής Αναπαράστασης που θεμελιώθηκε από το Γερμανό Bert Hellinger (1925- ), Θεολόγο, Φιλόσοφο, Παιδαγωγό και Θεραπευτή. Αυτή αντλεί τη δύναμή της και την πρωτόγνωρη αποτελεσματικότητά της από τη χρήση της Αναπαραστατικής διαδικασίας επί των σχέσεων μεταξύ των μελών του συγκεκριμένου ανθρώπινου συστήματος που εξετάζεται.

Η Συστημική Hellinger αντλεί τις τεχνικές της από πολλές θεραπευτικές προσεγγίσεις, αλλά είναι πιστή μόνο σε μία αποστολή: να διευκολύνει την συναλλαγή μας με το «Παρόν της Ζωής», να «συνομιλήσουμε» με τη συλλογική, την ευρύτερη «Ψυχή της Ζωής», να συνδεθούμε με την προσωπική μας δύναμη προς επίλυση των αιτημάτων μας από τη Ζωή.

Θα αναφερθούμε στο «Συστημικό Αλφάβητο» που χρησιμοποιεί η Ζωή κι ο Άνθρωπος, από πάντα και για πάντα. Σας προσκαλώ να αφεθείτε στην ιδιαίτερη γραμματική της «νέας» αυτής επικοινωνίας με τα πεδία της πραγματικής μας ζωής, το πεδίο του συλλογικού μη-συνειδητού, το πεδίο της πνευματικής συν-δημιουργίας, το πεδίο της μορφογεννητικής σπείρας της προσωπικής μας ανάπτυξης. Κι αν μέσα από τις γραμμές του Συνόλου, διαισθανθείτε ότι σας πλησιάζει η εμπειρία του «αχα! και της αυτο-ανακάλυψης, παρακαλώ μη σταματήσετε. Προχωρήστε πιο πέρα, πιο ψηλά, πιο σθεναρά! Γιατί το μονοπάτι της ανάπτυξής μας είναι αειφόρο: τα δώρα του κρύβονται στο χρόνο τον «πάντα ρεί» και τον τόπο τον «αεί».

Άλφα είναι:

Αγάπης Τάξεις.

Υπάρχουν συγκεκριμένοι συστημικοί νόμοι που λειτουργούν στο επίπεδο της οικογένειας.

I. «Κάθε μέλος της οικογένειας, είτε γεννημένο σ’ αυτήν είτε συνδεδεμένο κατά κάποιον τρόπο διά μοίρας, όλοι έχουν το ίδιο δικαίωμα να ανήκουν σ’ αυτήν πλήρως, ούτε λιγότερο ούτε περισσότερο».

Γι’ αυτό, αν κάποιο μέλος έχει εξαιρεθεί ή ξεχαστεί, η οικογενειακή ψυχή προσπαθεί να αποκαταστήσει την ολοκλήρωση της οικογένειας, εξαναγκάζοντας ένα μεταγενέστερο μέλος να επαναλάβει τη ζωή ή τη μοίρα αυτού που ξεχάστηκε. Για παράδειγμα, για ένα παιδί γεννημένο νεκρό, το οποίο δεν απέκτησε ούτε όνομα καν, ένα μεταγενέστερο παιδί θα πρέπει να αναλάβει τη μοίρα του, με το να αρρωστήσει βαριά ή ακόμη και να πεθάνει. Στην ανώτερη αυτή τάξη είναι πολύ σημαντικό όλοι να γίνουν σεβαστοί και να συμπεριληφθούν.

II. «Στην οικογένεια υπάρχει η ανάγκη να εξισορροπούνται το όφελος και η απώλεια».

Αν κάποιο μέλος είναι άρρωστο, τότε κάποιος άλλος πρέπει να βοηθήσει. Αν αυτό δεν γίνει, τότε η μοίρα του λιγότερο τυχερού θα πρέπει να επαναληφθεί. Στην οικογενειακή αναπαράσταση κοιτάζουμε για την ισορροπία σ’ ένα ανώτερο επίπεδο. Αν κάποιο μέλος αναγνωρίσει την καλή του υγεία και τιμήσει τους άλλους που είναι λιγότερο ευνοημένοι, τότε μπορούν να κρατήσουν την καλή τους υγεία αν φροντίσουν τους άλλους, τους αρρώστους.

III. «Οι γηραιότεροι προηγούνται έναντι αυτών που έχουν γεννηθεί αργότερα».

Ο πρώτος που γεννιέται προηγείται. Αυτό σημαίνει, ότι αυτοί που γεννιώνται μετά δεν έχουν το δικαίωμα να παρεμβαίνουν στη ζωή των μεγαλύτερων. Ένα παιδί δεν πρέπει να εξιλεώνεται με το να υποφέρει ή να παίρνει εκδίκηση. Κανένα μέλος μεταγενέστερης γενιάς δεν μπορεί με επιτυχία να διεκπεραιώσει θέματα που ανήκουν σε προγενέστερους. Συχνά, νεότεροι το κάνουν αυτό και σαν συνέπεια έχουμε δυστυχία και πόνο. Στην ανώτερη τάξη αγάπης, οι νεότεροι μπορούν να εκφράσουν τη λύπη και τη συμπάθειά τους προς τα θύματα και να πράξουν κάτι προς τιμή τους και να αποδεχθούν τις ευχές τους, αλλά μόνο αυτά.

Αγάπη Τυφλή:

Ο Hellinger μιλά για την τυφλή αγάπη. Αυτού του είδους η αγάπη συνενώνει ακόμη και μέλη οικογένειας που δεν έχουν συναντηθεί ποτέ. Ο πατέρας που ποτέ δεν έχει δει το παιδί. Η γιαγιά που πέθανε γεννώντας τη μητέρα του παιδιού. Ο θείος που ήταν κλειδωμένος σε νευρολογική κλινική και πέθανε. Αυτή είναι η αγάπη της οικογένειας που εδρεύει πολύ βαθειά, εκεί όπου δεν υπάρχει συνειδητή αγάπη ή εκεί που υπάρχει πολλή απόρριψη. Αλλά η ασυνείδητη αγάπη βρίσκει το δρόμο της, με κάθε μέσο ζητά να εκφραστεί με τρόπο ασυνείδητο, αρχαϊκό, μυθικό. Είναι αυτό που εκφράζεται μέσω του παιδιού, όταν αυτό λέγει:

«Σε βλέπω που υποφέρεις. Έτσι, επειδή σου είμαι πιστό θα υποφέρω κι εγώ μαζί σου» , ή: «Βλέπω ότι η ζωή είναι σκληρή για σένα. Δεν ξέρω τη λύση. Έτσι θα σταθώ πλάι σου και θα κάνω ό,τι εσύ κάνεις» ή:

«Βλέπω ότι δεν θέλεις να ζήσεις. Θα φύγω εγώ στη θέση σου για να μείνεις εσύ» ή: «Δεν μου επιτρέπεται να σε αγαπώ. Αλλά θα σου δείξω την αφοσίωσή μου με το να γίνω σαν κι εσένα».

Αυτή η τυφλή αγάπη είναι στην ουσία η εμπλοκή της αφοσίωσης. Επιφέρει μεγάλο πόνο στο παιδί, δεν θεραπεύει τον απόντα και δεν δημιουργεί καμιά επικοινωνία, ουδεμία επαφή μεταξύ τους. Δεν διευκολύνει και πάλι τη ροή της αγάπης, παρόλο που ασυνείδητα αυτός είναι ο σκοπός. Υπάρχει έλλειμμα ειρήνης και καλοζωίας στην οικογένεια, μέχρις ότου αποκατασταθεί η ροή της αγάπης στη ζωτική της αποστολή. Κι αυτή η αποκατάσταση αποτελεί αναγκαιότητα για την οικογενειακή ψυχή.

Η αναπαράσταση του συστήματος και της δυναμικής του μας παρέχει την εικόνα του τι πρέπει να γίνει και πώς.

Αθωότητα & Ενοχή:

«Η Αθωότητα», λέει ο Hellinger, «κοιτάζει τη μικρότερη αλήθεια και είναι δυνατόν να εμφανίζεται μέσα από τη ματιά του παιδιού».

Για την υψηλότερη αλήθεια κάποια ενοχή είναι αδύνατο να αποφευχθεί. Η Αθωότητα είναι αυτό για το οποίο ελπίζει το παιδί. Μεγαλώνοντας όμως, δεν μπορούμε να αποφύγουμε κάποιο βαθμό ενοχής και τα συναισθήματα ενοχής που παράγονται. Αλήθεια: Στην εργασία αυτή, της Συστημικής Συμβουλευτικής και στη μέθοδο της Συστημικής Αναπαράστασης, αναζητούμε μία ανώτερη αλήθεια, αυτή που μπορεί να μεταλλάξει τις συγκρουόμενες εξωτερικές θέσεις κι αυτή που μας δείχνει το βαθύτερο επίπεδο αφοσίωσης. Αυτή είναι η αλήθεια της οικογενειακής ψυχής.

Αυτή η εργασία μπορεί μόνο να γίνει με την άδεια του ενδιαφερομένου («πελάτη») και μερικές φορές με την άδεια του οικογενειακού του συστήματος. Μία αλήθεια μικρότερης αξίας μπορεί ν’ αποτελεί η προσωπική ή η οικογενειακή ενοχή. Εδώ, η μεγαλύτερη αλήθεια πρέπει να αντιμετωπίσει τη μικρότερη αλήθεια. Για να βρούμε θεραπεία, πρέπει να είμαστε πρόθυμοι να αφήσουμε τη μικρότερη αλήθεια και να συνενωθούμε με τη μεγαλύτερη αλήθεια. Μία μικρή αλήθεια είναι αυτή που δεν είναι αρκετά μεγάλη για να θεραπεύσει το πρόβλημα, είναι μόνο μεγάλη για να διατηρεί το πρόβλημα.

Συχνά, ακούμε ανθρώπους να λέγουν: «γνωρίζω ποιο είναι το πρόβλημα, αλλά αυτό δεν το αλλάζει»… Αυτή είναι η μικρότερη αλήθεια, η αλήθεια της προσωπικότητας, με όλες τις εκλογικεύσεις και τις διαστρεβλώσεις της.

Η βαθύτερη αλήθεια μας δείχνει τις πτυχές της ψυχής μας. Μας δείχνει, ότι πράξαμε ό,τι πράξαμε σύμφωνα με την αντίληψή μας για αγάπη κι αφοσίωση. Όταν καταφέρουμε να δούμε καθαρά την αλήθεια αυτή, δεν έχουμε πολύ δρόμο ακόμη για την αλήθεια που θα μας απελευθερώσει: μέσω της αγάπης και με αγάπη, προς όλους τους εμπλεκομένους.

Αναπαραστάσεις:

Υπάρχουν μερικοί βασικοί τύποι αναπαραστάσεων, κατά τη χρήση τους στη Συστημική Συμβουλευτική, αλλά οποιοσδήποτε από αυτούς μπορεί να μεταβληθεί σε άλλο τύπο. Ο συντονιστής πρώτα δημιουργεί ουσιαστική επαφή με το άτομο που θέτει το ζήτημά του και στη συνέχεια επιλέγει ποια πρόσωπα θα εκπροσωπηθούν πρώτα.

Αυτά, μπορεί να είναι μόνο δύο, π.χ. ένας γονιός και το παιδί, ή τα πρόσωπα-κλειδιά της οικογένειας καταγωγής ή της παρούσας. Καθώς η αναπαράσταση εξελίσσεται, γίνεται φανερό ποιο άλλο πρόσωπο πρέπει να εκπροσωπηθεί.

Μερικές αναπαραστάσεις αναπτύσσονται ως εκπροσωπήσεις αντιμαχόμενων ομάδων, ομάδες δραστών και θυμάτων. Ο Hellinger επιμένει ότι κάθε εργασία (συστημικής αναπαράστασης) αρχίζει με ένα άτομο και το θέμα του, ή κάποια μέλη οικογένειας ή σύντροφοι που έρχονται μαζί φέρνοντας κοινό θέμα. Ο Hellinger λέει, ότι η εργασία πρέπει να κοιτά και ν’ ασχολείται με την ουσία, με πραγματικούς ανθρώπους. Οι εκπρόσωποι στην αναπαράσταση εκπροσωπούν αληθινούς ανθρώπους, ζώντες ή μη.

Απόσταση:

Στη Συστημική Συμβουλευτική και στις αναπαραστάσεις, οι επίπονες εμπλοκές μας με την οικογένεια επιλύονται μέσω της αποκατάστασης της Αγάπης και της Αξιοπρέπειας και δίνοντας στον καθένα μία καλή και σωστή θέση. Αυτές τις λύσεις είναι δύσκολο μερικές φορές να τις αποδεχτούμε αρχικά, καθώς αισθανόμαστε ότι δημιουργούν περισσότερες αποστάσεις. Αυτό συμβαίνει, καθώς οι επίπονες ταυτίσεις μας με άλλους επιλύονται. Ταυτόχρονα, αυξάνεται η ατομικότητά μας κι επιτρέπεται στην Αγάπη να ρεύσει ελεύθερα.

Τώρα, έχουμε μία μεγαλύτερη απόσταση που βασίζεται στο καλό όλων. Η ενοχή έχει απομακρυνθεί κι η αγάπη είναι ελεύθερη.

Νίκος Μιχαήλ Βαγιακάκος

Συστημική Συμβουλευτική, NLP Coaching & Mentoring, και Υπηρεσίες Εκπαίδευσης προς ιδιώτες και επιχειρήσεις

Όλα τα παραπάνω κείμενα αποτελούν αποσπάσματα από το περιοδικό Holistic Life και δημοσιεύονται με την άδεια της ETRA PUBLISHING

Λάβετε καθημερινά τα άρθρα μας στο e-mail σας

Σχετικά θέματα

Δωρεάν κρυοσυντήρηση ωαρίων γυναικών με καρκίνο πριν από την θεραπεία τους
Νοσοκομείο Μυτιλήνης: Για πρώτη φορά ειδική επέμβαση σε άτομο με αυτισμό
«Period Poverty»: Δωρεάν προϊόντα για την έμμηνο ρύση στα ελληνικά σχολεία
Ένας στους τέσσερις Έλληνες δεν έκανε χρήση υπηρεσιών υγείας, το 2023, λόγω του κόστους

Πρόσφατα Άρθρα

Εναλλακτική Δράση