Κι αν η ανθρώπινη συνειδητότητα δεν είναι to κυρίαρχο στοιχείο όπως υποστηρίζει ο Δαρβινισμός; Αν είμαστε όλοι πιόνια στο δαιμόνιο σχέδιο του καλαμποκιού να κατακτήσει τον κόσμο; Ο συγγραφέας Μάικλ Πόλαν μας καλεί να δούμε τον κόσμο με τα μάτια των φυτών.
Advertisment
Μπορείτε να διαβάσετε παρακάτω ολόκληρη την ομιλία του
Μαϊκλ Πόλαν: Βλέποντας με τα μάτια των φυτών
Είναι μια απλή ιδέα για τη φύση. Και θέλω να μιλήσω για τη φύση γιατί δεν μας απασχόλησε πολύ τις προηγούμενες ημέρες. Θα μιλήσω για το χώμα, τις μέλισσες, τα φυτά και τα ζώα. Και θα σας πω για ένα απλό εργαλείο που ανακάλυψα. Παρόλο που δεν είναι παρά μια μεταφορά, ένα σχήμα λόγου και όχι τεχνολογικό προϊόν. πιστεύω ότι μπορεί να αλλάξει τη σχέση μας με τον φυσικό κόσμο και τα είδη από τα οποία εξαρτώμαστε. Και το εργαλείο αυτό είναι, πολύ απλά, όπως είπε ο Κρις, να δούμε τον εαυτό μας και τον κόσμο με τα μάτια των φυτών ή των ζώων. Η ιδέα δεν ανήκει σε μένα, την έχουν προτείνει κι άλλοι, αλλά θέλησα να της δώσω κάποιες προεκτάσεις.
0:57 Θα σας πω πώς μου ήρθε. Όπως και τις άλλες ιδέες και τα εργαλεία μου τη βρήκα κι αυτή στον κήπο μου. Μου αρέσει πολύ η κηπουρική. Μια μέρα, πριν από εφτά χρόνια, φύτευα πατάτες. Ήταν η πρώτη εβδομάδα του Μαΐου. Ήμουν στη Νέα Αγγλία, οι μηλιές ήταν ολάνθιστες. Σαν άσπρα σύννεφα στον ουρανό. Εγώ φύτευα τις πατάτες μου, τις έκοβα κομμάτια και τις φύτευα. Και οι μέλισσες είχαν πιάσει δουλειά σ’ ένα δέντρο. Αγριομέλισσες, που το έκαναν να βουίζει ολόκληρο.
Advertisment
1:29 Αυτό που μου αρέσει στην κηπουρική είναι ότι δεν απαιτεί να είσαι συγκεντρωμένος. Δεν πρόκειται να τραυματιστείς, όπως με την ξυλουργική. Οπότε έχεις τη δυνατότητα να σκέφτεσαι. Και αυτό που αναρωτήθηκα εκείνο το απόγευμα στον κήπο μου, καθώς δούλευα πλάι στην μέλισσα, ήταν: Τι κοινό είχαμε; Πόσο όμοιος και πόσο διαφορετικός ήταν ο ρόλος μας στον κήπο; Και συνειδητοποίησα ότι είχαμε πολλά κοινά. Συμβάλλαμε και οι δύο στη διασπορά των γονιδίων ενός συγκεκριμένου είδους και όχι ενός άλλου. Και πιθανώς και οι δυο μας, αν μπορούμε να πούμε τι σκεφτόταν η μέλισσα, να πιστεύαμε ότι εμείς είχαμε το πάνω χέρι. Εγώ είχα αποφασίσει ποια ποικιλία πατάτας θα φύτευα. Είχα διαλέξει μια Γιούκον Γκόλντ ή μια Γέλοου Φιν κτλ. Είχα παραγγείλει τα γονίδια από έναν κατάλογο σπόρων, τους είχα φέρει εδώ και τους φύτευα. Και η μέλισσα, το δίχως άλλο, πίστευε ότι είχε αποφασίσει αυτόβουλα ότι: «Θα πάω σ’ αυτό το δέντρο, σ’ αυτό το λουλούδι, θα πάρω το νέκταρ και τα φύγω».
2:36 Η ίδια η δομή της γλώσσας μας αφήνει να εννοηθεί ότι τόσο η μέλισσα, όσο κι εγώ, είμαστε κυρίαρχοι στη φύση. Εγώ φυτεύω τις πατάτες, εγώ ξεχορταριάζω τον κήπο, εγώ εξημερώνω το είδος. Όμως εκείνη την ημέρα, σκέφτηκα, «Κι αν η φράση αυτή δεν είναι παρά μια μεταφορά που μας κολακεύει;» Διότι η μέλισσα νομίζει ότι κάνει εκείνη κουμάντο. Όμως εμείς ξέρουμε ότι δεν είναι έτσι. Ξέρουμε ότι η πραγματικότητα μεταξύ μέλισσας και λουλουδιού είναι ότι το λουλούδι χειρίζεται τη μέλισσα για τους σκοπούς του. Το «χειρίζεται» το χρησιμοποιώ με την έννοια του Δαρβίνου. Δηλαδή το λουλούδι έχει αναπτύξει κάποια χαρακτηριστικά -όπως χρώμα, άρωμα, γεύση, σχέδιο- που προσελκύουν τη μέλισσα. Την έχει ξεγελάσει, ώστε να πάρει το νέκταρ του και μαζί μ’ αυτό λίγη γύρη, την οποία θα μεταφέρει στο επόμενο λουλούδι. Άρα δεν έχει η μέλισσα το πάνω χέρι. Τότε κατάλαβα ότι το ίδιο ίσχυε και για μένα.
3:36 Με είχε τραβήξει μια συγκεκριμένη πατάτα και όχι μια άλλη ώστε να τη φυτέψω, να διαδώσω τα γονίδιά της, να της δώσω μεγαλύτερο φυσικό περιβάλλον. Και τότε σκέφτηκα, πώς θα ήταν, τι θα συνέβαινε αν βλέπαμε τον εαυτό μας με τα μάτια των ειδών που ενεργούν πάνω μας; Ξαφνικά είδα τη γεωργία όχι σαν τεχνολογική εφεύρεση του ανθρώπου αλλά σαν μια συνεξελικτική διαδικασία κατά την οποία κάποια δαιμόνια είδη, κυρίως εδώδιμα χορτάρια, μας εκμεταλλεύτηκαν και μας έβαλαν να αποψιλώσουμε τον πλανήτη. Γιατί και τα χορτάρια ανταγωνίζονται μεταξύ τους, σωστά; Ξαφνικά όλα απέκτησαν νέα όψη. Και το κούρεμα της χλόης μεταμορφώθηκε σε μια τελείως διαφορετική εμπειρία.
4:18 Ανέκαθεν πίστευα, και το είχα αναφέρει στο πρώτο μου βιβλίο… το οποίο αφορούσε την κηπουρική… ότι το γκαζόν ήταν φύση καταδυναστευμένη από τον πολιτισμό. Ότι ήταν ένα τοπίο απολυταρχικό. Κουρεύοντας το γκαζόν καταδυναστεύαμε το είδος καθώς δεν του επιτρέπαμε να παράγει σπόρους, να πεθάνει, να αναπαραχθεί. Αυτό ήταν το γκαζόν. Όμως τότε συνειδητοποίησα ότι αυτό ακριβώς θέλει το χορτάρι. Με είχε πιάσει κορόιδο το γκαζόν, ο σκοπός του οποίου είναι να βγάλει απ’ το παιχνίδι τα δέντρα, τα οποία συναγωνίζεται για το φως του ήλιου. Βάζοντάς μας να το κουρεύουμε, εξασφαλίζει ότι δεν θα ξαναφυτρώσουν δέντρα, το οποίο στη Νέα Αγγλία συμβαίνει σε χρόνο μηδέν.
5:00 Άρχισα, λοιπόν, να εξετάζω τα πράγματα από αυτή την οπτική και έγραψα το βιβλίο «Η βοτανική της επιθυμίας». Κατάλαβα ότι όπως βλέποντας ένα λουλούδι συνάγουμε συμπεράσματα για τις προτιμήσεις και τις επιθυμίες των μελισσών, π.χ. ότι τους αρέσουν οι γλυκές γεύσεις, συγκεκριμένα χρώματα, η συμμετρία, τι θα μπορούσαμε να μάθουμε για τον εαυτό μας κάνοντας το ίδιο; Ίσως ότι μια ορισμένη ποικιλία πατάτας, ένα ορισμένο ναρκωτικό, ένα υβρίδιο ινδικής κάνναβης έχει να πει κάτι για μας. Δεν θα είχε ενδιαφέρον να δούμε τον κόσμο μας έτσι;
5:37 Τώρα, η αξία κάθε ιδέας -είπα ότι ήταν σχήμα λόγου- κρίνεται απ’ το αποτέλεσμα της εφαρμογής της. Και όταν μιλάμε για τη φύση, που είναι και το θέμα μου ως συγγραφέα, περνάει το τεστ του Άλντο Λέοπολντ; Μας κάνει καλύτερους πολίτες της βιοτικής κοινότητας; Μας ωθεί στην υποστήριξη και την διαιώνιση της βιοκοινότητας, αντί για την καταστροφή της; Πιστεύω πως ναι. Ας δούμε τι κερδίζουμε βλέποντας έτσι τον κόσμο, εκτός από διασκεδαστικές παρατηρήσεις για τις ανθρώπινες επιθυμίες.
6:13 Από διανοητικής άποψης, το να παρατηρούμε τον κόσμο από τη σκοπιά άλλων ειδών… μας βοηθά να αντιμετωπίσουμε αυτό το παράδοξο, που είναι -και αυτό αφορά την ιστορία του πνεύματος- ότι πριν 150 χρόνια είχαμε την επανάσταση του Δαρβίνου… Ο Μίνι-Μι… είχαμε μια πνευματική επανάσταση, όπου χάρη στον Δαρβίνο καταλάβαμε ότι είμαστε ένα είδος ανάμεσα σε χιλιάδες. Υποκείμεθα στην ίδια εξελικτική διαδικασία, όπως όλοι. Δρούμε και δεχόμαστε επιδράσεις. Είμαστε μέρος της ίδιας της ζωής. Το παράδοξο είναι ότι δεν το έχουμε καταλάβει εδώ και 150 χρόνια. Κανείς μας δεν το πιστεύει πραγματικά. Είμαστε ακόμη καρτεσιανοί – παιδιά του Καρτέσιου. Πιστεύουμε ότι η υποκειμενικότητα, η συνειδητότητα μας διαχωρίζουν απ’ τους άλλους. Ότι ο κόσμος χωρίζεται σε υποκείμενα και αντικείμενα. Πως απ’ τη μια έχουμε τη φύση κι απ’ την άλλη τον πολιτισμό. Όμως όταν αρχίσουμε να βλέπουμε τα πράγματα με τα μάτια των φυτών και των ζώων καταλαβαίνουμε ότι, στην πραγματικότητα, η αυταπάτη είναι αυτή: η ιδέα ότι η φύση και ο πολιτισμός είναι αντίθετα. Η ιδέα ότι η συνειδητότητα είναι το παν. Και επίσης πετυχαίνουμε κάτι άλλο, εξίσου σημαντικό.
7:37 Το να βλέπουμε τον κόσμο από την σκοπιά άλλων ειδών μας γιατρεύει από τον αυτοθαυμασμό μας. Καταλαβαίνουμε ότι η συνειδητότητα στην οποία δίνουμε τόση αξία θεωρώντας την κορωνίδα… το ανώτατο επίτευγμα της φύσης… δεν είναι παρά ένα εργαλείο για να τα βγάλουμε πέρα σ’ αυτό τον κόσμο. Είναι φυσικό να θεωρούμε πως είναι το καλύτερο εργαλείο. Αλλά, όπως είπε κι ένας κωμικός, «Ποιος μου λέει ότι η συνειδητότητα είναι τόσο φοβερή και σπουδαία; Η συνειδητότητα φυσικά.» Όταν εξετάζουμε τα φυτά, βλέπουμε ότι υπάρχουν κι άλλα εργαλεία, εξίσου ενδιαφέροντα.
8:18 Θα σας δώσω δύο παραδείγματα, πάλι από τον κήπο. Τα φασόλια Λίμας. Ξέρετε τι κάνει η φασολιά όταν δέχεται επίθεση από ακάρεα; Εκλύει μια πτητική χημική ουσία που προσελκύει ένα άλλο είδος ακάρεου που επιτίθεται στο πρώτο προστατεύοντας έτσι τη φασολιά. Όπως εμείς έχουμε τη συνειδητότητα, τα εργαλεία, τη γλώσσα, έτσι και τα φυτά έχουν τη βιοχημεία. Και την έχουν τελειοποιήσει σε βαθμό που δεν μπορούμε καν να φανταστούμε. Είναι πράγματι αξιοθαύμαστο το πόσο περίπλοκα, πόσο προηγμένα είναι. Αυτό είναι το σκάνδαλο με το Πρόγραμμα του Ανθρώπινου Γονιδιώματος. Στην αρχή νομίζαμε ότι θα βρούμε 40 με 50.000 ανθρώπινα γονίδια. Βρήκαμε μόλις 23.000. Για να έχουμε μέτρο σύγκρισης, το ρύζι έχει 35.000 γονίδια. Ποιο είδος είναι πιο προηγμένο; Είμαστε όλοι εξίσου προηγμένοι. Εξελισσόμαστε παράλληλα όλα αυτά τα χρόνια, ακολουθώντας όμως διαφορετικά μονοπάτια. Έτσι, γλιτώνουμε από τον αυτοθαυμασμό και νιώθουμε την ουσία της ιδέας του Δαρβίνου. Κι αυτό που θέλω, ως συγγραφέας και ως παραμυθάς, είναι να κάνω τους ανθρώπους να νιώσουν αυτά που ξέρουμε και να πω ιστορίες… που μας κάνουν να σκεφτόμαστε οικολογικά.
9:43 Η άλλη χρήση της ιδέας μου είναι πρακτική. Θα σας πάω σε ένα αγρόκτημα. Χρησιμοποίησα την ιδέα μου για να καταλάβω πώς λειτουργεί το σύστημα της τροφής και κατάλαβα ότι μας έχει πιάσει όλους κορόιδο το καλαμπόκι. Η ομιλία που ακούσατε προηγουμένως για την αιθανόλη… είναι για μένα ο τελικός θρίαμβος του αραβοσίτου επί της λογικής. (γέλια) Είναι μέρος (χειροκροτήματα) του σχεδίου του καλαμποκιού να κατακτήσει τον κόσμο. (γέλια) Και θα το δείτε ότι οι καλλιέργειες καλαμποκιού θα πολλαπλασιαστούν σε σχέση με πέρυσι. Το φυσικό του περιβάλλον θα επεκταθεί γιατί αποφασίσαμε ότι η αιθανόλη μάς είναι χρήσιμη.
10:23 Αυτό με βοήθησε να καταλάβω τη βιομηχανική γεωργία, που φυσικά είναι καρτεσιανό σύστημα. Βασίζεται στην ιδέα ότι υποτάσσουμε άλλα είδη στη θέλησή μας. Εμείς κάνουμε κουμάντο, εμείς φτιάχνουμε εργοστάσια, έχουμε τεχνογνωσία και τη χρησιμοποιούμε για να παράγουμε τροφή ή καύσιμα ή ό,τι άλλο θέλουμε. Θα σας πάω σε ένα αλλιώτικο αγρόκτημα,
10:43 στην κοιλάδα Σέναντο της Βιρτζίνια. Έψαχνα για ένα αγρόκτημα που εφάρμοζε την ιδέα μου να βλέπουμε τον κόσμο με τα μάτια άλλων ειδών. Και το βρήκα. Ανήκει στον Τζόελ Σάλατιν. Έμεινα μια εβδομάδα μαζί του ως μαθητευόμενος. Και έφυγα με ένα μήνυμα τόσο αισιόδοξο για τη σχέση μας με τη φύση που όμοιό του δεν έχω συναντήσει στα 25 χρόνια που γράφω. Το μήνυμα είναι το εξής. Το αγρόκτημα λέγεται Πόλιφεϊς. Έχει έξι είδη ζώων, καθώς και μερικά φυτά και τα πάντα βασίζονται σε ένα σύνθετο συμβιωτικό σύστημα.
11:18 Είναι η λεγόμενη μόνιμη καλλιέργεια, για όσους γνωρίζουν. Έτσι οι αγελάδες, οι χοίροι, τα πρόβατα, οι γαλοπούλες… τι άλλο έχει; Και τα έξι είδη -τα κουνέλια- παρέχουν οικολογικές υπηρεσίες το ένα στο άλλο. Π.χ. η κοπριά του ενός είναι η τροφή του άλλου, το ένα καθαρίζει τα παράσιτα του άλλου. Είναι σαν περίτεχνος χορός αλλά θα εστιάσω σε ένα μικρό κομμάτι του. Κι αυτό είναι η σχέση ανάμεσα στις αγελάδες και στις κότες του. Θα σας δείξω τι κερδίζουμε ακολουθώντας αυτή τη μέθοδο. Το οποίο δεν αφορά μόνο την παραγωγή τροφής. Είναι μια διαφορετική αντίληψη της φύσης κι ένας τρόπος να απαλλαγούμε από τη καρτεσιανή θεώρηση μηδενικού αθροίσματος που λέει ότι είτε θα κερδίσει η φύση είτε εμείς και ότι πρέπει να υπονομεύσουμε τη φύση, για να πάρουμε όσα θέλουμε.
12:12 Τη μια μέρα, πηγαίνει τις αγελάδες σε μια μάντρα. Το μόνο τεχνολογικό προϊόν είναι ένας φτηνός ηλεκτρικός φράχτης που παίρνει ρεύμα από μια μπαταρία αυτοκινήτου. Μέχρι κι εγώ τον κουβαλάω και τον στήνω σε 15 λεπτά. Βάζει τις αγελάδες να βοσκήσουν μία μέρα. Μετά τις πάει αλλού. Αυτές τρώνε τα πάντα – κάνουν εντατική βόσκηση. Περιμένει τρεις μέρες. Μετά φέρνει το κινητό κοτέτσι. Αυτό είναι μια αρκετά ασταθής κατασκευή που μοιάζει με τροχόσπιτο φτιαγμένο με σανίδες, αλλά στεγάζει 350 κοτόπουλα. Το φέρνει στη μάντρα τρεις μέρες αργότερα, κατεβάζει τη σανίδα, και ξαφνικά ξεχύνονται 350 κότες… που κακαρίζουν και κουτσομπολεύουν. Και μπαίνουν αμέσως στη σειρά για την κοπριά των αγελάδων.
12:59 Τότε κάνουν κάτι πολύ ενδιαφέρον. Σκαλίζουν την κοπριά για να βρουν κάμπιες, τις προνύμφες των μυγών. Ο Σάλατιν περίμενε τρεις ημέρες επειδή ξέρει ότι οι προνύμφες εκκολάπτονται την τέταρτη ή την πέμπτη ημέρα. Άρα, αν τις αφήσει, θα γεμίσει μύγες. Όμως περιμένει μέχρι να γίνουν παχιές, ζουμερές και νόστιμες γιατί οι προνύμφες είναι η αγαπημένη πηγή πρωτεΐνης για την κότα.
13:25 Οπότε οι κότες κάνουν αυτές τις κινήσεις, σαν μπρέικ-ντανς, και σκαλίζουν την κοπριά για να βρουν τις προνύμφες, ενώ παράλληλα απλώνουν την κοπριά. Πολύ χρήσιμο. Αυτή είναι η δεύτερη υπηρεσία που προσφέρουν. Η τρίτη είναι ότι, όσο μένουν στη μάντρα, όπως είναι αναμενόμενο, αφοδεύουν σαν τρελές και τα αζωτούχα κόπρανά τους λιπαίνουν το χωράφι. Ύστερα πηγαίνουν αλλού, και μέσα σε λίγες εβδομάδες το χωράφι έχει γεμίσει χορτάρι. Σε 4-5 εβδομάδες, μπορεί να επαναλάβει τη διαδικασία. Μπορεί να φέρει αγελάδες για να κουρέψουν το γρασίδι ή να φέρει ένα άλλο είδος π.χ. πρόβατα ή να φτιάξει άχυρο για το χειμώνα.
14:10 Θέλω να δείτε προσεκτικά τι έχει συμβεί εδώ. Το σύστημα είναι τρομερά αποδοτικό. Αρκεί να πω ότι έχει 400 στρέμματα και παράγει 18 τόνους βοδινό, 13 τόνους χοιρινό, 300.000 αβγά, 20.000 κότες για κρέας, 1000 γαλοπούλες, 1000 κουνέλια. Μιλάμε για μια τεράστια ποσότητα τροφής.
14:27 Συχνά ακούμε: «Μπορεί να μας θρέψει η βιολογική γεωργία;» Μα δείτε πόση τροφή παράγεται από 400 στρέμματα όταν δίνουμε στα είδη αυτό που ζητούν. Όταν τα αφήνουμε να πραγματώσουν τις επιθυμίες τους, τις ιδιαιτερότητες της φυσιολογίας τους. Όταν τα λαμβάνουμε κι αυτά υπόψη.
14:43 Αλλά ας το δούμε τώρα από την οπτική του χορταριού. Τι συμβαίνει στο χορτάρι; Όταν ένα μηρυκαστικό βόσκει, κόβει τόσο περίπου. Αμέσως γίνεται κάτι πολύ ενδιαφέρον. Όλοι οι κηπουροί ξέρουν ότι υπάρχει η λεγόμενη αναλογία ρίζας και βλαστού. Τα φυτά θέλουν να υπάρχει μια σχετική ισορροπία ανάμεσα στη μάζα της ρίζας και στη μάζα των φύλλων τους. Όταν χάνουν πολύ φύλλωμα, αποβάλλουν κάποιες ρίζες τους. Τις καυτηριάζουν, τρόπον τινά, και οι ρίζες πεθαίνουν. Τότε πιάνουν δουλειά τα είδη που ζουν στο χώμα. Βασικά μασουλάνε τις ρίζες, τις αποσυνθέτουν. Μιλάω για τα σκουλήκια, τους μύκητες, τα βακτήρια – και αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να δημιουργηθεί νέο χώμα. Έτσι φτιάχνεται το χώμα. από κάτω προς τα πάνω. Έτσι φτιάχτηκαν τα λιβάδια, από τη σχέση ανάμεσα στον βίσωνα και το γρασίδι.
15:36 Όταν το συνειδητοποίησα αυτό… Αν ρωτήσετε τον Σάλατιν τι δουλειά κάνει, θα σας πει ότι δεν εκτρέφει ούτε κοτόπουλα ούτε πρόβατα, ούτε αγελάδες, αλλά γρασίδι. Γιατί το γρασίδι είναι ο ακρογωνιαίος λίθος αυτού του συστήματος. Αν το καλοσκεφτούμε, όλα αυτά έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την τραγική εικόνα που έχουμε για τη φύση, η οποία είναι ότι η φύση πρέπει να ελαττωθεί, προκειμένου να πάρουμε αυτά που θέλουμε. Περισσότερα για μας, λιγότερα για τη φύση. Ενώ εδώ, ένα αγρόκτημα παράγει τόση τροφή, και στο τέλος έχει περισσότερο έδαφος, μεγαλύτερη γονιμότητα και μεγαλύτερη βιοποικιλότητα.
16:21 Είναι αφάνταστα ελπιδοφόρο. Πολλοί αγρότες ακολουθούν το ίδιο σύστημα. Είναι ένα βήμα παραπέρα από τη βιολογική γεωργία που είναι κι αυτή ένα λίγο-πολύ καρτεσιανό σύστημα. Άρα μαθαίνουμε ότι αν λάβουμε υπόψη τα άλλα είδη και το έδαφος, τότε με μια απλή αλλαγή οπτικής, γιατί το μόνο τεχνολογικό προϊόν που χρειαζόμαστε είναι φράχτες, που είναι τόσο φτηνοί, που τους στέλνουμε στην Αφρική σε χρόνο μηδέν… με αυτά μόνο, μπορούμε να πάρουμε όση τροφή χρειαζόμαστε από τη γη και παράλληλα να τη θεραπεύσουμε.
17:03 Έτσι θα δώσουμε νέα ζωή στον κόσμο μας. Να τι είναι τόσο συναρπαστικό μ’ αυτή την οπτική. Όταν νιώσουμε πραγματικά την ουσία των ιδεών του Δαρβίνου, αυτά που μπορούμε να πετύχουμε οπλισμένοι μόνο με αυτές τις ιδέες… μας γεμίζουν ελπίδα.
17:18 Σας ευχαριστώ πολύ.
