Γράφει ο Ηλιας Μαγκλινης
Είμαι όλα όσα έχω ξεχάσει. Αυτή τη φράση επαναλαμβάνει κάθε τόσο ο κύριος Γκρι σε μία ακόμη προσπάθεια να μου διαλύσει το νευρικό σύστημα. Διαφωνούμε από παλιά πάνω σε αυτό το ζήτημα. Θέλω να πω, πάντοτε πίστευα ότι είμαστε όλα όσα θυμόμαστε. Ο κύριος Γκρι διαφωνεί – εν μέρει έστω: πέρα από τις μνήμες μας, λέει, εκείνο που μας κρατάει στέρεους, που μας κάνει να συνεχίζουμε, ο λόγος που δεν οδηγούμαστε στην τρέλα είναι η λήθη, όχι η μνήμη.
Advertisment
«Θυμάσαι το διήγημα του Μπόρχες, το “Φούνες, ο μνήμων”;» Το θυμόμουν: η ιστορία ενός απίθανου τύπου που θυμόταν τα πάντα – στην κυριολεξία: ακόμα και τα σχήματα των νεφών στον ουρανό από την κάθε ημέρα της ζωής του. Παράνοια. «Φαντάσου να μην ξεχνούσαμε τίποτα», επιμένει ο κύριος Γκρι. «Η λήθη μάς προστατεύει από την τρέλα. Αυτή η φυσική επιλογή του εγκεφάλου. Στην πραγματικότητα, λίγα νησιά μνήμης είναι όλη κι όλη η ζωή σου. Κι ευτυχώς».
Ο κύριος Γκρι θυμάται ένα παλιό επεισόδιο του «Σταρ Τρεκ», στο οποίο οι δυσάρεστες μνήμες του κάπτεν Κερκ σβήνονται χάρη σε μια ειδική συσκευή. Δεν είναι σίγουρος ωστόσο ότι θα ήθελε να υπήρχε μία μηχανή ή ένα χάπι το οποίο να σβήνει από το «σκληρό» της μνήμης του καθενός μας κάποια δυσάρεστη ανάμνηση. Γιατί όχι όμως; Για παράδειγμα, μια γυναίκα που υπέστη βιασμό και υποφέρει από μετατραυματικό σύνδρομο, δεν θα ήταν θετικό αν σβηνόταν αυτή η εφιαλτική ανάμνηση; Τι έχει δηλαδή να της προσφέρει μια τόσο φρικτή ανάμνηση; Γιατί ένας άνθρωπος να ξαναζεί στο φαντασιακό ένα τόσο δυσάρεστο βίωμα; Η ψυχανάλυση έχει βέβαια τις αποκρίσεις της. Οτι, χοντρικά, το υποσυνείδητο, επαναφέροντας το τραύμα, προσπαθεί να το επουλώσει κ.ο.κ.
«Οχι άλλη ψυχολογία», λέει ο κύριος Γκρι και ξαφνικά χασμουριέται. Ισως διότι η νέα του μανία είναι η νευροηθική: κρατάει σημειώσεις παρακολουθώντας διαλέξεις στο coursera και αναρωτιέται: Πόσο ηθικό είναι να προχωρήσουν οι επιστημονικές έρευνες, π.χ., για την ανακάλυψη του χαπιού που σβήνει τη μνήμη; Αμερικανική επιτροπή ειδικών (που συστήθηκε επί κυβερνήσεως Μπους) αποφάνθηκε αρνητικά: Η λύπη, η ενοχή, η μετάνοια έχουν μιαν αξία στη ζωή μας. Δεν μπορούμε πάντοτε να είμαστε χαρούμενοι. Δεν είναι υγιές – όπως δεν είναι υγιές να είναι κάποιος διαρκώς λυπημένος. Το χειρότερο, είπαν οι Αμερικανοί (οι μετρ του πρόζακ, κατά τα άλλα, ενός χαπιού όχι λήθης αλλά χημικής «ευτυχίας»), είναι ότι η διαγραφή ενός βιώματος που ακόμη μας προκαλεί εφιάλτες, ενδεχομένως να μας καταστήσει ανίκανους να συναισθανόμαστε τον πόνο των άλλων. Και αυτό θα ήταν μια σοβαρότατη αναπηρία.
Advertisment
Αναρωτιέμαι· μια και ο κύριος Γκρι μιλάει για τον «πόνο των άλλων», τι σημασία έχουν αυτές οι φιλοσοφίες σήμερα, σε μια κοινωνία που δοκιμάζεται από την ανεργία, την ανέχεια, την έλλειψη προοπτικής; «Η ζωή συνεχίζεται και μετά την κρίση», λέει ήρεμα ο κύριος Γκρι. «Η ζωή συνεχίστηκε και ύστερα από δύο παγκόσμιους πολέμους, ύστερα από γενοκτονίες και φυσικές καταστροφές». Κάνει μια παύση. Κι έπειτα, λέει: «Για σκέψου όμως: αν, βγαίνοντας κάποτε από αυτή την κρίση, παίρναμε όλοι ένα χάπι λησμονιάς και δεν θυμόμασταν ούτε τους αυτόχειρες ούτε τα μνημόνια, τους άστεγους, τον εξευτελισμό διεθνώς και τις χρυσές αυγές – αν από την αφασία της προ κρίσης εποχής, ξυπνούσαμε σε μια κατάσταση όπου δεν θα υπήρχε καμία δυσάρεστη ανάμνηση; Θα επιστρέφαμε στα ίδια άραγε; Ή θα λυτρωνόμασταν με ένα απόλυτο restart; Μήπως να διαγράψουμε ακόμα και τον Εμφύλιο και τη χούντα; Τι πλάσματα θα ήμασταν άραγε τότε;».
Συχνά ο κύριος Γκρι παραδοξολογεί φέρνοντάς με στα όριά μου. «Δεν χρειαζόμαστε το χάπι», λέει μετά. «Μονάχα θραύσματα θυμόμαστε από τον Εμφύλιο ή από έναν ανολοκλήρωτο έρωτα. Είναι αυτή η λεπτή, φυσική ισορροπία ανάμεσα στη μνήμη και τη λήθη. Και όσο κι αν μας κυνηγούν φαντάσματα, ατομικά ή συλλογικά, προχωράμε μπροστά. Είμαστε πολύ καλοί στο να ξεχνάμε», συνεχίζει ο κύριος Γκρι. «Γίνομαι όλο και καλύτερος σε αυτό», καταλήγει. «Ολο και πιο ανθρώπινος».
