Οι Φιλόσοφοι όλων των εποχών διακήρυσσαν ότι η συνείδηση είναι πάνω από όλα τα πράγματα, ότι μπορεί να δημιουργήσει ή να μεταβάλλει την ύλη και ότι αυτή είναι η πηγή τόσο του εξωτερικού κόσμου, όσο και του υποκειμενικού, προσωπικού εγώ.
Όπως όμως γνωρίζουμε όλοι, η ιδέα η συνείδηση επηρεάζει την ύλη ήταν έως τώρα απαράδεκτη για τους επιστήμονες και ιδιαίτερα για τους φυσικούς.
Advertisment
Με τη μηχανιστική και εμπειρική προσέγγισή της, η επιστήμη αγωνίζεται να εξορκίσει το φάντασμα της συνείδησης από κάθε εξίσωση των νόμων της φυσικής. Ωστόσο στα πλαίσια της κβαντικής φυσικής όλα αλλάζουν. O Eυγένιος Bίγκνερ, που έχει πάρει βραβείο Νομπέλ στη φυσική, προτείνει μια επανεξέταση της σχέσης ανάμεσα στη συνείδηση και στην αντικειμενική πραγματικότητα. Μιλάει για μια νέα σχέση ανάμεσα στον παρατηρητή και στο παρατηρούμενο και δέχεται ότι υπάρχουν δυο πραγματικότητες: η υποκειμενική και η αντικειμενική.
Ένας άλλος φυσικός, ο Tζον Xουήλερ του Πανεπιστημίου Πρίνστον, προχωράει ένα βήμα πιο πέρα και λέει ότι είναι καλύτερα αντί της λέξης “παρατηρητής” να χρησιμοποιούμε τον όρο “συμμέτοχος”. Και αναρωτιέται: «Μήπως το σύμπαν, κατά μια έννοια, ήλθε σε ύπαρξη με τη συμμετοχή εκείνων που συμμετείχαν;»
Ποιοι όμως μπορεί να είναι “εκείνοι”; Φυσικά κάποια όντα που θα κατείχαν συνείδηση. Ήταν όμως πολλά, ή μήπως ένα; Γιατί όπως λέει ο αστρονόμος T ζέημς Tζην: «Το σύμπαν μοιάζει σαν μια τεράστια σκέψη μάλλον, παρά σαν μια μεγάλη μηχανή. Αρχίζουμε να υποψιαζόμαστε ότι ο Νους είναι ο δημιουργός και κυβερνήτης όλου του υλικού κόσμου».
Οι θεωρητικοί φυσικοί αντιλαμβάνονται σήμερα ότι για δεκαετίες οι επιστήμονες επηρέαζαν με τη συνείδησή τους τα πειράματα που εκτελούσαν, τουλάχιστον αυτά που γίνονταν με τα έσχατα σωματίδια ύλης. «Ακόμη και τα ηλεκτρόνια έρχονται σε ύπαρξη μέσω της παρατήρησης», βεβαιώνει ο Φρεντ Άλαν Γουλφ, καθηγητής φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Σαν Ντιέγκο.
Advertisment
O Γουλφ θεωρείται σήμερα σαν το “μαύρο πρόβατο” της επιστημονικής κοινότητας. Και αυτό είναι φυσικό, αφού δηλώνει απερίφραστα: «Το καθετί στο σύμπαν είναι συνειδητό· το μέλλον μπορεί να επηρεάσει τις παρελθοντικές σας αναμνήσεις· δημιουργείτε ό,τι παρατηρείτε από την κβαντική ομίχλη πιθανοτήτων· κάθε απόφαση που παίρνετε δημιουργεί πολλαπλά σύμπαντα κατοικούμενα από τους πολλαπλούς άλλους εαυτούς σας, που ο καθένας τους ζητάει –από τη δική σας σκοπιά– μια απορριφθείσα ευκαιρία!»
Όταν δεν βράζει η “σούπα”
Οι επιστήμονες τείνουν να επανακαθορίσουν τη στάση τους στην έρευνα για μια αληθινή πραγματικότητα. Βάση κάθε έρευνας είναι η παρατήρηση. Αλλά αν η παρατήρηση επηρεάζει το παρατηρούμενο, πώς θα κριθεί το αποτέλεσμα ενός πειράματος; Αυτό που από καιρό υποψιάζονταν μερικοί θεωρητικοί, επιβεβαιώθηκε ήδη πειραματικά.
Το 1989 έγινε ένα πείραμα στο National Institute of Standards and Technology του Κολοράντο, όπου πέντε χιλιάδες άτομα βηρυλλίου, περιορισμένα μέσα σε ένα μαγνητικό πεδίο (δηλ. σ’ έναν επιταχυντή), εκτέθηκαν σε ραδιοκύματα. Με άλλα λόγια, οι φυσικοί είχαν μια “σούπα” που περίμεναν να βράσει. Και τι έγινε; Τα αποτελέσματα ήταν ευθέως ανάλογα με τη συχνότητα των παρατηρήσεων. Με μια μόνο παρατήρηση (μέσω μιας ακτίνας λέιζερ) σε 1/4 του δευτερολέπτου, τα περισσότερα άτομα είχαν διεγερθεί. Με δυο παρατηρήσεις στο ίδιο διάστημα, διεγέρθηκαν μόνο τα μισά και με τέσσερις παρατηρήσεις στο ίδιο χρονικό διάστημα (στο 1/4 του δευτερολέπτου) δεν διεγέρθηκε κανένα· η “σούπα” δεν έβρασε. Οι επιστήμονες, με τις συχνές παρατηρήσεις τους, επηρέασαν το αποτέλεσμα· είναι σαν να τα υπνώτισαν και τα πάγωσαν.
Φυσικά, η επίδραση του παρατηρητή δεν ισχύει στο επίπεδο της καθημερινής πραγματικότητας. Για παράδειγμα, βλέπετε από μακριά ένα αυτοκίνητο που τρέχει και ένα παιδί που πετάγεται ξαφνικά μπροστά του. Όσο ισχυρή κι αν είναι η πρόθεσή σας, δεν μπορείτε να βοηθήσετε για να αποφευχθεί το μοιραίο κτύπημα· δεν μπορείτε να κάνετε τίποτε για να αλλάξετε την πορεία των συμβάντων.
Στην καθημερινή πραγματικότητα, όπου όλα υπολογίζονται με μέτρα και σταθμά, ο νόμος αιτίας-αποτελέσματος της κλασικής, νευτώνειας φυσικής, είναι αυτός που καθορίζει τα συμβάντα. Θα μπορούσατε ίσως να επέμβετε, αλλά όχι τόσο αιφνίδια. Χρειάζεστε χρόνο.
Ανάμεσα στην πρόθεση και στην πράξη μεσολαβούν η σκέψη, ο σχεδιασμός, η έντονη επιθυμία, η ενεργοποίηση της απόφασης και, τέλος, η εμμονή σε ό,τι έχει αποφασιστεί. Υπάρχουν επίσης τα εμπόδια που θέτει ο υποκειμενικός κόσμος του ανθρώπου, όπως απωθημένα, προτιμήσεις, αναμνήσεις, τραυματικές εμπειρίες κτλ. Αν ανάμεσα στον παρατηρητή και στην πράξη του δεν υπήρχαν όλοι αυτοί οι παράγοντες, τότε θα μπορούσατε θεωρητικά να αλλάξετε άμεσα ένα συμβάν την ίδια στιγμή που γίνεται.
Στον πηγαιμό για την Ιθάκη
Αν πρακτικά δεν μπορούμε να αλλάξουμε τα πράγματα, σε τι μας βοηθάει η κβαντική φυσική; Σε πολλά. Πρώτον, είναι μια πηγή έμπνευσης για να κάνουμε εύστοχες συγκρίσεις και παρομοιώσεις. Ακριβώς όπως η κβαντική “σούπα” δεν βράζει όταν παρατηρείται στενά, εξαιτίας της προσοχής που εστιάζεται στη διαδικασία μάλλον παρά στο αποτέλεσμα, έτσι και τα έργα της καθημερινής ζωής είναι πιο επιτυχημένα όταν εστιαζόμαστε στη διαδικασία και όχι στο προσδοκώμενο τέλος· στο ταξίδι και όχι στην Ιθάκη, όπως θα έλεγε ο Καβάφης. Δρώντας με αυτό τον τρόπο, μιμούμεθα τη λειτουργία βαθύτερων δυνάμεων της δημιουργίας και έχουμε έτσι μεγαλύτερη πιθανότητα επιτυχίας.
Δεύτερον, αφού η ασθένεια και η υγεία προσδιορίζονται από το σχηματισμό ατόμων, μορίων και κυττάρων που συγκροτούν τα όργανά μας, η ικανότητα της συνείδησης να μεταβάλλει τα άτομα, σημαίνει ότι οι σκέψεις μας μπορούν να θεραπεύσουν το σώμα. «Χωρίς τη φαντασία, είναι αδύνατον να θεραπευτεί το σώμα», υπογραμμίζει πάλι ο Φρεντ Γουλφ στο βιβλίο του Σε αναζήτηση του Αετού. Και αυτό γιατί έχουμε όλοι μας μια έμφυτη εικόνα του σώματος που «θυμάται ακριβώς πού πρέπει να πάνε τα μόρια, για να θεραπεύσουν την πληγή ή για να διορθώσουν ένα σπασμένο κόκαλο».
Πράγματι, όπως είναι γνωστό, το αιθερικό σώμα του ανθρώπου είναι διπλό. Το ένα μέρος είναι εύπλαστο και επηρεάζεται άμεσα από το νου και τη συνείδηση, ενώ το άλλο είναι απλό αντίγραφο του πρώτου, “κολλημένο” στο φυσικό σώμα. Αν το πρώτο αιθερικό υποστεί αλλαγές, μετά από ένα διάστημα αλλάζει και το δεύτερο, επηρεάζοντας έτσι το φυσικό σώμα.
O Φρεντ Άλαν Γουλφ πιστεύει ότι η κβαντική φυσική μπορεί να μας βοηθήσει να απαλλαγούμε από την απλοϊκή ιδέα ότι είμαστε απλώς κομμάτια ζωντανού κρέατος, αισθανόμενα τεμάχια που πλανιούνται σαν έρμαια σε ένα τεράστιο νεκρό σύμπαν. O διάσημος χημικός Oυίλιαμ Kρουκς υποστήριζε ότι «τα μόρια διαθέτουν μια διαρκή ψυχή» και ότι «κάθε άτομο έχει αισθαντικότητα και κινητικότητα», ενώ ο Ιρλανδός φυσικός Τζον Tύνταλ εξηγούσε: «Τα άτομα φαίνεται να διαπνέονται από επιθυμία για ζωή». «Αλλά και τα ηλεκτρόνια», προσθέτει ο Φρεντ Γουλφ, «υφίστανται σε δυο κόσμους: αποτελούν μέρος του φυσικού πεδίου και ταυτόχρονα είναι στοιχεία του νοητικού κόσμου».
Το εκπληκτικό συμπέρασμα που βγαίνει από όλα αυτά είναι ότι τα ηλεκτρόνια είναι συνειδητά και τη στιγμή του πειράματος ο νους των επιστημόνων συνδέεται με τον στοιχειώδη νου των ηλεκτρονίων. Από την άποψη αυτή η “επίδραση του παρατηρητή” μπορεί να θεωρηθεί ως σύνδεση του παρατηρητή με το παρατηρούμενο: έχουμε απλώς έναν και μοναδικό Νου σε λειτουργία!
Αυτή η ιδέα δεν είναι και τόσο καινούρια. Ήδη από τον 19ο αιώνα, ο Τόμας Έντισον (1847-1931) διακήρυσσε: «Κατά τη γνώμη μου κάθε άτομο κυριαρχείται από ένα ορισμένο ποσό πρωτόγονης νοημοσύνης. Παρατηρήστε τους χιλιάδες τρόπους με τους οποίους τα άτομα του υδρογόνου συνδυάζονται με τα άτομα άλλων στοιχείων για να σχηματίσουν τις πιο διαφορετικές ουσίες. Μήπως θέλετε να πείτε, ότι αυτό γίνεται χωρίς καμιά νοημοσύνη;»
Σύμφωνα με τον Φρεντ Γουλφ, οι έσχατες αλήθειες παραμένουν ασύλληπτες, όχι επειδή δεν μπορούμε να εμβαθύνουμε αρκετά, αλλά επειδή η αβεβαιότητα υφίσταται στην καρδιά της πραγματικότητας. «Δεν ξέρουμε τι ακριβώς συμβαίνει στο σύμπαν», λέει ο Γουλφ. «Δηλαδή πόσο από αυτό είναι πραγματικό και πόσο είναι πλάνη».
Το βέβαιο είναι ότι οι παρατηρήσεις μας επηρεάζουν αυτό που βλέπουμε – και αυτό συμβαίνει τόσο στην καθημερινή ζωή μας, όσο και στους μακρινούς κόσμους. Έτσι, ο κόσμος είναι πραγματικός και απατηλός ταυτόχρονα.
Του Ανδρέα Τσάκαλη
https://www.blackstate.gr
