Του ΓΙΑΝΝΗ ΤΟΥΝΤΑ, αν. καθηγητή Κοινωνικής Ιατρικής, Κέντρο Μελετών Υπηρεσιών Υγείας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, προέδρου ΕΟΦ
Η πνευματικότητα αποτελεί μια θετική ανθρώπινη αξία.
Advertisment
Μια οντολογική και υπαρξιακή διάσταση του ανθρώπου, που απορρέει από την ανάγκη για ολοκλήρωση και αναζήτηση νοήματος και σκοπού της ανθρώπινης ύπαρξης. Η αναζήτηση αυτή αποτυπώθηκε γραπτά σε όλους τους μεγάλους πολιτισμούς της αρχαιότητας, αλλά είναι σίγουρο ότι προϋπήρχε του γραπτού λόγου ως μία αέναη ανάγκη του ανθρώπου να θέτει και να απαντά σε υπαρξιακά και ηθικά ερωτήματα.
Η πνευματικότητα εκφράζεται εξατομικευμένα, ως δυναμική και εξελισσόμενη διαδικασία, η οποία μεταβάλλει σταδιακά την προσωπικότητα σε όλες τις φάσεις και τις εκφάνσεις της ζωής. Η πνευματικότητα συνδέει μέσω της εσωτερικής εμπειρίας το υπερβατικό με την πραγματικότητα σε ένα υψηλότερο επίπεδο συνείδησης, παρέχοντας έτσι στο άτομο τη δυνατότητα να σχετίζεται με τους άλλους και με το περιβάλλον του με πειστικούς και αξιακούς δεσμούς.
Η πνευματικότητα δεν ταυτίζεται με τη θρησκευτικότητα. Η πνευματικότητα είναι εγγενής διαλογισμική εμπειρία, ενώ η θρησκευτικότητα απορρέει κυρίως από την πίστη. Πολλοί βέβαια θεωρούν τη θρησκευτικότητα βασική μορφή πνευματικότητας. Ανεξάρτητα όμως από το πώς σχετίζονται μεταξύ τους, τόσο η πνευματικότητα όσο και η θρησκευτικότητα φαίνεται να επιδρούν στην υγεία.
Advertisment
Η πνευματική υγεία, που ορισμένοι την εκλαμβάνουν και ως φιλοσοφημένη στάση ζωής, αποτελεί συντελεστή της συνολικής υγείας, γιατί επιδρά θετικά στη σωματική, ψυχική και κοινωνική ευεξία, δηλαδή στο ήμισυ του ορισμού για την υγεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Ταυτόχρονα, είναι ένα μέσο που βοηθά στην κατανόηση και διαχείριση της ανθρώπινης ύπαρξης σε όλες τις φάσεις και τους τομείς της ζωής, περιλαμβανομένης της διαχείρισης του στρες, της αρρώστιας και του ίδιου του θανάτου. Επιπλέον, η πνευματική υγεία αποτελεί θεραπευτικό παράγοντα στην προσπάθεια για ανάρρωση.
Σημαντικές μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι μέσω της πνευματικής δραστηριότητας και του διαλογισμού μειώνεται το στρες. Συμμετοχή σε ομάδες πνευματικής αλληλοϋποστήριξης βοηθά τους καρκινοπαθείς να αντιμετωπίζουν καλύτερα την απειλή του θανάτου. Ακόμα όμως πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι με τις παρεμβάσεις αυτές μειώνεται η επίπτωση των καρδιαγγειακών νόσων και των καρκίνων, μειώνεται η χοληστερίνη, η αρτηριακή πίεση και η παχυσαρκία. Μειώνεται, επίσης, ο πόνος, το άγχος και η κατάθλιψη, ενώ ενισχύεται το ανοσοποιητικό σύστημα, βελτιώνεται η διάθεση και η ψυχική ευεξία. Θετικές επιδράσεις παρατηρούνται και σε συμπεριφορές που επιδρούν στην υγεία, όπως είναι η διατροφή, η άσκηση, η κοινωνικότητα, η θεραπευτική συμμόρφωση και η χρήση των υπηρεσιών υγείας.
Εκτός όμως όλων αυτών των θετικών επιδράσεων στην υγεία, η πνευματικότητα προσδίδει μεγαλύτερο και βαθύτερο νόημα στη ζωή, διευρύνει την αυτοσυνείδηση και την ενατένιση της ευρύτερης πραγματικότητας.
Αλλά και σε ό,τι αφορά τη θρησκευτικότητα, ορισμένες μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι ασθενείς με έντονη θρησκευτική πίστη ζουν περισσότερο, ανεξάρτητα του θρησκευτικού δόγματος που ασπάζονται. Εχει δε υποστηριχθεί ότι κατά την προσευχή παράγονται ενδορφίνες, γνωστές και ως ορμόνες της ευτυχίας, που μπλοκάρουν το αίσθημα του πόνου προκαλώντας αίσθημα ηρεμίας και στωικότητας.
Παρά το γεγονός ότι οι διαπιστώσεις αυτές για τη θρησκευτικότητα αμφισβητούνται από άλλους ερευνητές, ίσως θα πρέπει να προβληματιστούμε κατά πόσο ο κλασικός ορισμός της υγείας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας θα έπρεπε να συμπεριλάβει και την πνευματική ευεξία μαζί με τη σωματική, ψυχική, κοινωνική ευεξία. Θα έπρεπε, επίσης, εκπαιδευμένοι επαγγελματίες υγείας να παρέχουν προγράμματα πνευματικής υποστήριξης για την αντιμετώπιση οξέων και χρόνιων νοσημάτων, για τη διαχείριση του πόνου και του άγχους και της αγωνίας του θανάτου, στο πλαίσιο ολοκληρωμένων προγραμμάτων Προαγωγής Υγείας που βασίζονται σε μία ολιστική αντίληψη για την υγεία, όπως συχνά συμβαίνει στο εξωτερικό στις μονάδες τελικού σταδίου.
