Πρώτη φορά άκουσα τον όρο placebo σχετικά με τη (μη) επίδραση των ομοιοπαθητικών φαρμάκων. Στη συνέχεια, άκουγα τον όρο συχνά και πάντα αναφορικά με την επίδραση που έχει στο άτομο, οποιαδήποτε μέθοδος, τεχνική ή αγωγή υγείας, περιλαμβάνει ή όχι, την χορήγηση θεραπευτικών σκευασμάτων και δεν συγκαταλέγεται στο πλαίσιο έρευνας και εφαρμογής της κλασσικής δυτικής ιατρικής.
Η λέξη placebo έχει λατινική ρίζα και αναφέρεται στη βίβλο σχετικά με την τελετή της κήδευσης, ως: «θα ευχαριστήσω», ενώ η λέξη nocebo, επίσης αναφέρεται ως: «θα βλάψω».
Advertisment
Στα ελληνικά ερμηνεύεται ως: φαρμακείκελον, ψευδοφάρμακο, κάτι που μοιάζει με φάρμακο, θρησκευτικά ως: εσπερινό μνημόσυνο και μεταφορικά ως: ψευτοπαρηγοριά, καθησυχαστικά λόγια…
Από τα τέλη του 18ου αιώνα, στο New Medical Dictionary, ορίζεται το placebo σαν μια κοινή μέθοδος ή φάρμακο, ενώ, από τις αρχές του 20ου αιώνα, με τον T. C. Graves, που εισάγει τον όρο «placebo effect», δηλαδή επίδραση του placebo, ξεκινάει ψιθυριστά μια συζήτηση σχετικά με αυτό…
Placebo και nocebo λοιπόν, δύο όροι που στον χώρο της ιατρικής και της θεραπείας, αποκτούν τη σημασία ενός ουσιαστικά αδρανούς θεραπευτικού παρασκευάσματος, που δίνεται στον πάσχοντα ή στον κατά φαντασία πάσχοντα, ελλείψει άλλου (δραστικού), ή προκειμένου να «ευχαριστηθεί και να παρηγορηθεί», ή για να συμμετάσχει σε μια έρευνα για ένα νέο φάρμακο… Έτσι, έχουμε την ανταπόκριση placebo όταν ο πάσχων παρουσιάσει θετική αντίδραση σ’ αυτή την αδρανή ουσία που αναφέρεται και ως sugar pill, άκακη ζαχαρίτσα δηλαδή, και την ανταπόκριση nocebo, όταν ο πάσχων παρουσιάσει επιδείνωση των συμπτωμάτων του. Βέβαια, στη χρήση του placebo δεν έχει αναμιχθεί μόνο ο ιατρικός κόσμος αλλά και ο νομικός, αφού, μέσα σ’ έναν αιώνα ψιθύρων που κατά καιρούς φωνάζουν, χρειάστηκε να τεθούν κάποια δέοντα στο ερευνητικό πλαίσιο της ασφαλούς χρήσης του. Συγκεκριμένα, ο γνωστός Αμερικάνος νομικός Shapiro, το 1968, δηλώνει πως δεν μπορεί να θεωρείται το placebo μια αδρανής, αδιάφορη και αβλαβής ουσία, όπως και καμία άλλη άλλωστε, αφού, οτιδήποτε μπαίνει στον οργανισμό, (με οποιαδήποτε από τις παρεμβατικές μεθόδους: πεπτική οδός, ένεση ή χειρουργείο), επιδρά σ’ αυτόν με κάποιο τρόπο και σε κάποιο βαθμό. Λέει ακόμη ο Shapiro: Αν ένα placebo συνταγογραφείται από έναν γιατρό με στόχο να βοηθήσει τον πάσχοντα, τότε είναι ένα συγκεκριμένο φάρμακο και κατά συνέπεια κάθε άλλο παρά μια αδρανής ουσία είναι, όπως θεωρείται το placebo. Σ’ αυτή λοιπόν τη συζήτηση που ευτυχώς ακόμη διαρκεί, αν και ψιθυριστά, οι προεξέχουσες κορυφές ενδιαφέροντος για το placebo και τον τρόπο που επιδρά (placebo effect) ή ανταποκρίνεται (placebo reaction) σ’ αυτό το άτομο μέσα από συστηματοποιημένη ή όχι έρευνα, είναι ότι:
Advertisment
– Το placebo επιδρά στο άτομο γιατί είναι ατομικά επικεντρωμένο σ’ αυτό και δεν είναι η χορηγούμενη ουσία που παράγει το αποτέλεσμα.
– Το placebo επιδρά μέσα από το κύρος και την εξουσία που έχει αυτός που το χορηγεί στον πάσχοντα, δηλαδή ο γιατρός. Αν αυτός ο παράγων απουσιάζει, τότε μειώνεται η δύναμη της επίδρασής του.
– Το placebo βοηθά τον πάσχοντα να θεραπεύσει τον εαυτό του, όσο και άλλοι παράμετροι, όπως η διατροφή, το κλίμα, ο θεραπευτής, η εμπιστοσύνη στην αγωγή, κ.ά.
– Οποιαδήποτε θεραπευτική αγωγή ή φάρμακο χορηγείται με καλή πρόθεση, μπορεί να ονομαστεί placebo.
– Η αντίδραση του πάσχοντος στο placebo έχει και διαγνωστική λειτουργία, διότι θέτει σε αναρώτηση ή και αποκαλύπτει το κατά πόσο η ασθένεια είναι σωματική, ή έχει ψυχογενή προέλευση.
– Το 1975, με την ανακάλυψη των ενδορφινών, των φυσικών ενδογενών οπιούχων του οργανισμού, επισημαίνεται ότι το placebo μπορεί να συμβάλλει στην απελευθέρωσή τους ή να αλληλεπιδρά θετικά μαζί με αυτές.
– Μια επίδραση placebo είναι μια σύνθεση ψυχοβιολογικών φαινομένων, που εξαρτώνται από την ψυχολογική δομή του ατόμου, που συνδέεται με μια ευρεία γκάμα νευροφυσιολογικών μηχανισμών, που διαφέρουν κατά συνθήκη και περίσταση.
– Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι η ανταπόκριση στο placebo ενεργοποιείται από ασυνείδητες εγκεφαλικές λειτουργίες.
– Η επίδραση του placebo μπορεί να γίνει κατανοητή καλύτερα, σαν μια επίδραση της σχέσης μεταξύ θεράποντος και πάσχοντος, παρά σαν την καθαυτή επίδραση μιας αδρανούς ουσίας.
– Το 1949 ο Wolf αναφέρει… «οι επιδράσεις των φαρμάκων ήταν σε κάποιες περιπτώσεις πιο δυνατές από την φαρμακολογική τους δράση που συνήθως αποδίδεται στον δραστικό παράγοντα»…«οι μηχανισμοί του σώματος είναι ικανοί να ανταποκρίνονται όχι μόνο σε άμεσα φυσιολογική και χημική τόνωση, αλλά ακόμη σε συμβολική, όπως, λέξεις και γεγονότα που για κάποιο λόγο είναι σημαίνοντα για το άτομο», με την ελπίδα ότι «στο μέλλον, τα φάρμακα να εκτιμώνται όχι μόνο ανάλογα με την φαρμακολογική τους δράση, αλλά επίσης, με τις ψυχοδυναμικές τους επιδράσεις κατά την εφαρμογή τους και κατά τις συνθήκες χορήγησής τους.»
– Από τον Findley το 1953… «Αν το placebo δεν χρησιμοποιείται σαν ένα όργανο εξαπάτησης, αλλά σαν μία τεχνική για να συνάξει τον συναισθηματικό δεσμό που πρέπει να συνδέει τον γιατρό με τον ασθενή προκειμένου να πραγματωθεί επιτυχώς οποιοδήποτε είδος θεραπείας…είναι το πιο σημαντικό όπλο που έχει ο γιατρός…κυρίως γιατί, ανάλογα με το πόσο αυτός ο δεσμός μεταξύ γιατρού-ασθενή είναι σφικτός, η ανάγκη του ασθενή για φάρμακα ελαττώνεται…»
– Και από τον Leslie το 1954… «Επειδή η ιατρική μερίμνησε τόσο πολύ για την επιστημονική της ανάπτυξη, δόθηκε τόσο μικρή προσοχή στο να προωθηθεί η ιατρική τέχνη, στην οποία, ανήκει η θεραπεία με placebo, και κατά συνέπεια η γνώση της χρήσης του placebo δεν έχει προοδεύσει επαρκώς.»
Οι 24 πολύ ενδιαφέρουσες σελίδες που βρήκα στον δικτυακό χώρο της Wikipedia-the free encyclopedia, για το placebo, από τις οποίες μετέφρασα τα παραπάνω, κατά λέξη ή νοηματικά, επιλεκτικά αλλά όχι κατευθυνόμενα, με οδήγησαν σε σκέψεις όπως:
– Στην επιστημονική έρευνα πάνω στο φαινόμενο placebo, τα ίδια τα αδιέξοδα και οι αντιφάσεις είναι εκείνα που τελικά αποδεικνύουν ότι στον άνθρωπο ενυπάρχει η ικανότητα αυτοΐασης, η οποία οπωσδήποτε ποικίλει κατ’ άτομο και κατά περίπτωση. Είτε βαπτιστεί «αυθυποβολή», είτε «το μυστήριο της ζωής», το αποτέλεσμα είναι η δυνατότητα μιας θεραπείας κατ’ ελάχιστο παρεμβατικής… Ίσως η έρευνα γύρω από τo DNA να προσεγγίσει εποικοδομητικά αυτό το πεδίο, που δεν είναι άλλο από εκείνο της προληπτικής ιατρικής.
– Είναι φανερή μέσα από την έρευνα για το placebo, η ανάγκη της θεραπευτικής εξατομίκευσης, προκειμένου να επιτυγχάνεται το μέγιστο θεραπευτικό αποτέλεσμα και να προοδεύει η ιατρική, συγχρόνως ως επιστήμη και τέχνη.
– Στην εποχή όπου η μαζική εφαρμογή της ιατρικής παρασύρει σε εξαφάνιση τη σχέση του «θεράποντα ιατρού» με τον ασθενή, όπως τόσο εύστοχα αυτές οι λέξεις ορίζουν το σημαίνον αυτής της ιδιότητας, φαίνεται ωστόσο θεμελιώδες, η σχέση αυτή, να αξιοποιείται και να ενισχύεται προς χάρη της θεραπείας.
– Οπωσδήποτε η δυτική σκέψη αποζητούσε πάντα επιστημονικά μοντέλα που να την στηρίζουν στιβαρά, πόσο μάλλον, όταν πρόκειται για την ιατρική επιστήμη που επιπλέον σήμερα, εμπλέκεται άμεσα στην δομή της παγκόσμιας οικονομίας. Όμως, η ιατρική κοινότητα σκοντάφτει παραδόξως συχνά πάνω σε φαινόμενα όπως η «placebo reaction», ή τα αποτελέσματα ολιστικών αγωγών υγείας. Και ενώ η αναγκαιότητα της αξιολόγησης και της ένταξής τους στο θεραπευτικό φάσμα μοιάζει αναπότρεπτη, η επιστημονική εμμονή δυσκολεύεται προς το παρόν να τα συμπεριλάβει στην έρευνα και την εφαρμογή της. Στο παρόν το παρόν, στο μέλλον…
Μαρία Γρυλλάκη – Εναλλακτική Θεραπεύτρια
ETRA PUBLISHING ©2007
