Η υποθερμιδική δίαιτα και η σχέση της με τη γήρανση

Απόσπασμα από το βιβλίο του Θάνου Μπενέτου ” Το αλφαβητάρι του αιωνόβιου”, Εκδόσεις Πατάκη

«Αν έπρεπε να πάρουμε ένα προληπτικό μέτρο για να εξασφαλίσουμε την υγεία και την ευτυχία, θα ήταν να τρώμε λιγότερο». Λουίτζι Κορναρο

Advertisment

Γιατί ο αυστηρός περιορισμός θερμίδων δεν συνιστάται στους ηλικιωμένους

Ο Λουίτζι Κορνάρο, πλούσιος Ιταλός ευγενής, γεννήθηκε στη Βενετία το 1475 και πέθανε στην Πάδουα στα 98 ή στα 102: οι μαρτυρίες διαφέρουν, έτσι κι αλλιώς όμως πρόκει­ται για σπάνια ηλικία για τα δεδομένα της εποχής.

Στο βιβλίο-σταθμό που εξέδωσε με τίτλο “Della vita sobria” (Περί νηφάλιου βίου), εκθέτει το μυστικό της επιτυ­χίας του: όταν ήταν 35 ετών, ήταν τόσο φιλάσθενος που οι γιατροί αποφάνθηκαν ότι δεν θα περνούσε τα 40 αν δεν άλ­λαζε τον τρόπο ζωής του, μειώνοντας σημαντικά την ποσό­τητα της τροφής που λάμβανε. Η ποσότητα της τροφής θεω­ρούνταν η υπ’ αριθμόν ένα αιτία της φθοράς και της γήρανσης του σώματος.

Ο Κορνάρο ακολούθησε τις οδηγίες τρώγοντας 12 ουγγιές (περίπου 340 γραμμάρια) στερεά τροφή μαζί με 14 ουγγιές (περίπου 390 γραμμάρια) χυμό σταφύλι. Σύμφωνα με τον μύθο, σε ηλικία 85 ετών η αύξηση της λήψης τροφής έβλαψε την υγεία του, κι έτσι αποφάσισε να ακολουθήσει υποθερμιδική δίαιτα μέχρι το τέλος της ζωής του.

Advertisment

Δεκατρείς περίπου αιώνες πριν από τον Λουίτζι Κορνά­ρο, ο Κινέζος αλχημιστής Γκε Χονγκ ή Κο Χουνγκ ήταν ο πρώτος που έκανε λόγο για τη σωματική αθανα­σία μέσω της υποθερμιδικής δίαιτας: ο Γκε Χονγκ πέθανε σε ηλικία 60 ετών δεν τα πήγε άσχημα για την εποχή του.

Η ιδέα ότι η στέρηση τροφής παίζει πρωταρχικό ρόλο στη μακροζωία δεν ξεπεράστηκε με το πέρασμα του χρό­νου- αντιθέτως: οι πρόσφατες γνώσεις για τους μηχανι­σμούς της γήρανσης και τα αποτελέσματα των πειραματι­κών εργασιών σε διάφορα είδη έχουν ενισχύσει αυτή την ιδέα.

Δροσόφιλες, ποντίκια και πίθηκοι: όχι και τόσο παρόμοιες ιστορίες

Η υποθερμιδική δίαιτα αυξάνει το προσδόκιμο ζωής των εντόμων και καθυστερεί την εμφάνιση ορισμένων ασθε­νειών που σχετίζονται με τη γήρανση. Τα πειράματα που έγιναν στις δροσόφιλες στις οποίες η λήψη τροφής μειώθη­κε κατά 35% (συγκριτικά με τα συνηθισμένα επίπεδα στο εργαστήριο) έδειξαν αύξηση του προσδόκιμου, τόσο του μέγιστου όσο και του μέσου όρου. Επίσης, παρατηρήθηκε καθυστέρηση των εκδηλώσεων της γήρανσης.

Πάλι για τις δροσόφιλες, άλλοι ερευνητές έδειξαν ότι η υποθερμιδική δίαιτα, ακόμα κι όταν αρχίζει αργότερα, μπορεί να μειώσει τη θνησιμότητα. Και αντιθέτως, το πέ­ρασμα από μια υποθερμιδική σε μια «συνήθη» δίαιτα ακυ­ρώνει το πλεονέκτημα της υποθερμιδικής. Έτσι, η πιθανό­τητα θανάτου των δροσόφιλων εξαρτάται από την ηλικία τους και από την παρούσα δίαιτα, όχι όμως από την δίαιτα που έχει προηγηθεί. Αυτή η «αμνησία» εξηγήθηκε από την επίδραση της θερμιδικής ποσότητας στον κίνδυνο θνησιμό­τητας βραχυπρόθεσμα, χωρίς όμως ουσιαστική παρέμβαση της μείωσης αυτής της ποσότητας στον ρυθμό συσσώρευσης βλαβών σχετικών με τη γήρανση.

Σε παρόμοια αποτελέσματα κατέληξαν οι μελέτες με τρωκτικά: θερμιδική μείωση κατά 30% μπορεί να παρατεί­νει το προσδόκιμο ζωής τους κατά 20-50% ανάλογα με τη μελέτη. Εντούτοις, τα δεδομένα είναι ετερογενή σε ό.τι αφορά την αρχή της δίαιτας: στις περισσότερες μελέτες τα οφέλη παρατηρούνται μόνο όταν η δίαιτα αρχίζει από τη στιγμή της γέννησης, ενώ σε άλλες αναφέρονται θετικά αποτελέσματα ακόμα κι όταν αρχίζει αργότερα.

Μπορούμε πάντως να επιβεβαιώσουμε ότι στα τρωκτι­κά η μειωμένη λήψη τροφής καταλήγει στην παράταση της ζωής και στην καθυστέρηση της εμφάνισης ασθενειών σχε­τικών με τη γήρανση.

Όλα αυτά τα συμπεράσματα άνοιξαν τον δρόμο σε ερευ­νητικά προγράμματα ευρείας κλίμακας στις ΗΠΑ: μελετά­ται λοιπόν το αν η επίδραση της υποθερμιδικής δίαιτας που αναφέρεται στα έντομα και στα τρωκτικά παρατηρείται, στα εξελιγμένα θηλαστικά, με όποιο ενδιαφέρον μπορεί να συνεπάγεται κάτι τέτοιο για τον άνθρωπο.

Τα κύρια συμπεράσματα ύστερα από 20 χρόνια πειρα­μάτων στους πιθήκους αναφέρουν ότι η ολιγοθερμιδική δίαιτα ευνοεί ορισμένους παράγοντες επιβραδύνοντας τη γήρανση: χαμηλότερη θερμοκρασία του σώματος, χαμηλά επίπεδα IGF (Insulin-like Growth Factor, δηλ. ινσουλινοειδούς αυξητικού παράγοντα), υψηλά επίπεδα DHEA (δεϋδροεπιανδροστερόνης). Παρ’ όλα αυτά, δεν παρατηρήθηκε κανένα, κλινικό αποτέλεσμα και, συνολικά, τα συμπερά­σματα αυτού του πειράματος δεν θεωρήθηκαν πειστικά. Από την εποχή του Βορονόφ και των μεταμοσχεύσεων όρ­χεων πιθήκων μέχρι τα αμερικανικά πειράμα­τα υποθερμιδικής δίαιτας, μπορούμε να πούμε με βεβαιό­τητα ότι οι δύσμοιροι πίθηκοι είναι υπερβολικά κοντά στον άνθρωπο αλλά υπερβολικά μακριά από τον Θεό, για να πα­ραφράσουμε εδώ αυτό που λένε οι Μεξικανοί για τη γειτ­νίαση τους με τις ΗΠΑ.

Μια παραλλαγή του περιορισμού λήψης τροφής είναι η διακοπτόμενη ολιγοθερμιδική δίαιτα. Στα προγράμματα όπου διαστήματα με «επιθυμητή» λήψη τροφής διαδέχο­νται ολιγοθερμιδικές δίαιτες -χωρίς να μειώνεται συνολικά η ποσότητα θερμίδων- έχουμε πάλι θετικά αποτελέσματα (τουλάχιστον στα έντομα). Οι μηχανισμοί αυτοί της κατά διαστήματα δράσης δεν έχουν αποσαφηνιστεί ακόμη.

Σε ορισμένα έντομα, η δίαιτα ανά τρεις μέρες παρατεί­νει τη ζωή τους πάνω από 50%, μειώνοντας τους ρυθμούς της φθοράς του μυοσκελετικού συστήματος. Οι ερευνητές που εργάζονται σε αυτό τον τομέα πιστεύουν ότι η κατά διαστήματα ολιγοθερμιδική δίαιτα δρα κυρίως μέσω της ινσουλίνης και του IGF χαμηλώνοντας το επίπεδο της δρα­στηριότητάς της. Οι μελέτες που έχουν γίνει μέχρι τώρα δείχνουν ότι η διακοπτόμενη δίαιτα φαίνεται εξίσου απο­τελεσματική με την «κλασική» μείωση λήψης τροφής, πα­ρότι σε αυτή την περίπτωση η συνολική θερμιδική ποσότη­τα δεν είναι μικρότερη από τη διατροφή χωρίς περιορι­σμούς.

Αυτή η ενδιαφέρουσα παρατήρηση, θέτει το ζήτημα των μηχανισμών της ευεργετικής επίδρασης της ολιγοθερμιδικής δίαιτας και μπορεί να εξηγήσει το «ιατρικό» ενδιαφέρον μερικών θρησκευτι­κών συνηθειών όπως η νηστεία.

Δεν πρέπει να συγχέουμε την επιβεβλημένη αντιμετώπιση της παχυσαρκίας (ήδη από την παιδική ηλικία) με τις ολιγοθερμιδικές δίαιτες, που σημαίνουν μείωση λήψης τροφής κατά 30% σε σχέση με την απαραίτητη ποσότητα για τις μεταβολικές και ανοσολογικές μας ανάγκες.

Αλήθεια ή Μύθος;

ΜΥΘΟΣ. Είναι δύσκολο από ιατρική και ηθική άποψη να εφαρμοστεί δραστική μείωση λήψης τροφής. Σε προχωρημέ­νες ηλικίες η αθρεψία μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις. Γε­νικά, η ιδέα της «μείωσης λήψης τροφής» μπορεί να αποβεί επιζήμια.

Να μην ξεχνάμε: Οι ολιγοθερμιδικές δίαιτες έχουν θετικό αντίκτυπο στις μύγες, καλούτσικο στους ποντικούς και μέτριο στους πιθήκους. Η λογική υπαγορεύει ότι δεν θα κάνουν θαύ­ματα στους ανθρώπους.