Έχετε αισθανθεί ποτέ ότι κάποιος δεν σας λέει την αλήθεια αλλά δεν μπορείτε να «στηρίξετε» αυτή την αίσθηση με λογικά επιχειρήματα; Αντί να απορρίψετε την ιδέα σας ως παράλογη, ίσως θα ήταν καλύτερο να την εμπιστευθείτε. Μελέτη που έγινε στις Ηνωμένες Πολιτείες διαπίστωσε πως τελικά το ένστικτό μας είναι πολύ καλύτερο στο να αναγνωρίσει πότε κάποιος μας λέει ψέματα από ό,τι η συνειδητή σκέψη και η λογική μας. Υποσυνείδητα, λένε οι επιστήμονες, οι άνθρωποι είναι τελικά εξαιρετικοί «ανιχνευτές ψεύδους».
Τυχαίες επιδόσεις σε συνειδητό επίπεδο
Advertisment
Δεκάδες μελέτες έχουν δείξει ως τώρα ότι οι άνθρωποι δεν είναι και τόσο καλοί στο να εντοπίσουν έναν ψεύτη – αντιθέτως, κατορθώνουν συνήθως να αναγνωρίσουν πότε κάποιος λέει ψέματα σε επίπεδα τα οποία μπορούν να αποδοθούν απλώς στην τύχη. «Αν σας δώσω δέκα βίντεο στα οποία πέντε άτομα λένε ψέματα και πέντε όπου λένε την αλήθεια μπορώ να προβλέψω ότι τόσο εσείς όσο και οποιοσδήποτε άλλος άνθρωπος θα έχει σωστές επιδόσεις κατά περίπου 50%» δήλωσε μιλώντας στον δικτυακό τόπο επιστημονικών ειδήσεων LiveScience η Λεάνε τεν Μπρίνκε, κοινωνική ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ και εκ των συγγραφέων της νέας μελέτης που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Psychological Science». «Αυτό σημαίνει ακρίβεια τόση όση το να παίξει κανείς “κορόνα-γράμματα”».
Οι τόσο φτωχές επιδόσεις στην ανίχνευση του ψεύδους δεν έχουν εξελικτικό «νόημα» σύμφωνα με τους επιστήμονες: το να ξεχωρίζουμε την αλήθεια από το ψέμα είναι μια ικανότητα σημαντική για την επιβίωσή μας, οπότε δεν ακούγεται και τόσο λογικό να τη διαθέτουμε σε τόσο μικρό βαθμό. Για τον λόγο αυτόν η κυρία Τεν Μπρίνκε και οι συνεργάτες της σχεδίασαν ένα πείραμα προκειμένου να διερευνήσουν μήπως τελικά η ικανότητα αυτή λειτουργεί καλύτερα στο ασυνείδητό μας.
Το ασυνείδητο καλύτερος κριτής
Advertisment
Οι επιστήμονες «στρατολόγησαν» φοιτητές τους οποίους χώρισαν σε δύο ομάδες ζητώντας τους να μπουν και να «ψαχουλέψουν» ένα άδειο δωμάτιο. Οι εθελοντές της πρώτης ομάδας θα έβρισκαν 100 δολάρια μέσα σε κάποιο βιβλίο, τα οποία και θα έπρεπε να πάρουν λέγοντας όταν κάποιος τους ρωτούσε ότι δεν είχαν ιδέα σχετικά με τα χρήματα. Οι εθελοντές της δεύτερης ομάδας δεν είχαν ανάλογες οδηγίες. Μετά τη σκηνοθετημένη «κλοπή» ένας ερευνητής «ανέκρινε» όλους τους εθελοντές και οι συνομιλίες βιντεοσκοπήθηκαν.
Στη συνέχεια οι ερευνητές έδειξαν τις βιντεοσκοπημένες «ανακρίσεις» σε 72 άλλους φοιτητές ζητώντας τους να εντοπίσουν ποιοι έλεγαν ψέματα και ποιοι αλήθεια. Οπως σε όλες τις ανάλογες μελέτες που έχουν γίνει στο παρελθόν, αυτοί εντόπισαν τους ψεύτες μόνο στο 43% των περιπτώσεων και εκείνους που έλεγαν την αλήθεια μόνο στο 48%. Παράλληλα όμως οι ειδικοί έκαναν και άλλα τεστ προκειμένου να μετρήσουν τις υποσυνείδητες αντιδράσεις των εθελοντών μέσω των έμμεσων, «αυτόματων» συνειρμών.
Σε αυτά τα τεστ οι επιδόσεις αποκαλύφθηκαν εξαιρετικά καλύτερα, καθώς όλοι οι συμμετέχοντες είχαν περισσότερες πιθανότητες να συνδέσουν εκείνους που έλεγαν ψέματα με λέξεις όπως «αναληθής», «ανέντιμος» ή «απατηλός» και εκείνους που έλεγαν την αλήθεια με χαρακτηρισμούς όπως «έντιμος» ή «έγκυρος». Ενα δεύτερο πείραμα επιβεβαίωσε ότι τελικά οι ασυνείδητες εντυπώσεις των εθελοντών σχετικά με την αλήθεια και το ψέμα ήταν πολύ πιο ακριβείς από τις συνειδητές κρίσεις τους.
Η γενική εντύπωση το καλύτερο «σημάδι»
Οι ειδικοί θεωρούν πως το γεγονός ότι σε συνειδητό επίπεδο οι ψεύτες μπορούν εύκολα να μας ξεγελάσουν ενδεχομένως να είναι αποτέλεσμα της προσπάθειάς μας να ανιχνεύσουμε το ψέμα με βάση λανθασμένα στερεότυπα. Υπάρχει για παράδειγμα μια ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι όσοι λένε ψέματα αποφεύγουν να κοιτάξουν τον συνομιλητή τους στα μάτια ή κάνουν νευρικές κινήσεις, όμως επιστημονικές μελέτες έχουν αποδείξει ότι τα «σημάδια» αυτά είναι συνήθως απατηλά. «Το ασυνείδητό μας όμως ίσως εντοπίζει τα σωστά δείγματα, τα οποία πράγματι υπάρχουν» τόνισε η κυρία Τεν Μπρίνκε.
Όπως ανέφερε η ψυχολόγος, οι εθελοντές που είπαν ψέματα δήλωσαν ότι ένιωσαν περισσότερο στρεσαρισμένοι και φοβισμένοι κατά τη διάρκεια της βιντεοσκόπησης ενώ μιλούσαν πιο γρήγορα και ήταν λιγότερο συνεργάσιμοι, οπότε ενδεχομένως ο εγκέφαλός μας να είναι σε θέση να «συλλαμβάνει» αυτές ή άλλου είδους μικρές διαφορές, τις οποίες και αξιολογεί συνολικά ως δείγματα απάτης.
Στο κάτω-κάτω, επεσήμανε, αν το δούμε εξελικτικά, ενδεχομένως να μην είναι απαραίτητο να εντοπίζουμε ξεκάθαρα το ψέμα – μια αόριστη εντύπωση που μας προδιαθέτει δυσάρεστα σε σχέση με κάποιο πρόσωπο ίσως να είναι αρκετή ώστε να μας κάνει να είμαστε επιφυλακτικοί απέναντί του ή και να το αποφύγουμε. «Δεν είναι ανάγκη να γίνεται συναγερμός με καμπανάκια που χτυπάνε στο κεφάλι μας λέγοντάς μας “μην τον εμπιστεύεσαι”» υπογράμμισε η κυρία Τεν Μπρίνκε.
Δημοσιεύτηκε στο Helios Plus στις 28 Μαρτίου 2014
