Του Χρήστου Παπανίκα – life coach
Κατανοώντας τον Νόμο
Ο νόμος του ελέγχου δηλώνει ότι αισθανόμαστε καλά με τον εαυτό μας στο βαθμό που αισθανόμαστε ότι έχουμε τον έλεγχο στην ζωή μας. Όταν σωματικά, νοητικά και συναισθηματικά ελέγχουμε τις αλλαγές που έρχονται ή δημιουργούμε στην ζωή μας, τότε αυτό οδηγεί σε υψηλότερα επίπεδα επίτευξης συναισθηματικής ικανοποίησης και πληρότητας. Μη ελεγχόμενες αλλαγές, οδηγούν σε στρες, άγχος και πολλές φορές σε μιζέρια. Καταστάσεις που δείχνουν ότι το μυαλό μας χρειάζεται περισσότερη πειθαρχία και αποτελεσματικές δομές διαχείρισης καταστάσεων.
Advertisment
Ο Νόμος του Ελέγχου Καθορίζει…
Το μέγεθος του ψυχολογικού ελέγχου που αισθανόμαστε ότι έχουμε στην ζωή μας, καθορίζει τις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους, πως αισθανόμαστε σε καθημερινή βάση, πως διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα μας κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες και τι είδους συναισθήματα τείνουμε να βιώνουμε πιο συχνά. Ο πυρήνας του κατά πόσο αισθανόμαστε ότι έχουμε τον έλεγχο έχει ρίζες βαθιά στην επιστήμη. Όταν βιώνουμε γεγονότα τα οποία είναι απρόβλεπτα, ο εγκέφαλος μας προσπαθεί να συλλέξει και να συνδυάσει αυτά τα “τυχαία” συμβάντα ώστε να δώσει απάντηση στην απλή και ίσως πιο σημαντική ερώτηση: Γιατί;
Το ότι αισθανόμαστε έλλειψη ελέγχου, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην πίεση που έχουμε πολλές φορές να δώσουμε νόημα σε απρόβλεπτα γεγονότα. Είναι στην φύση να αναζητούμε ένα λόγο για τα πάντα γύρω μας. Μάλιστα, αυτός ο τρόπος σκέψης, όχι μόνο αλλάζει δραματικά τα δεδομένα αλλά είναι και μια απ’ τις αιτίες της εξέλιξης μας ως ανθρώπινο είδος. Πιστεύουμε ότιπρέπει να υπάρχει μια εξήγηση. Ακόμα αυτή η γνώση παρέχει και μια σημαντική προέκταση: Αναζητούμε συνεχώς αυτό που ονομάζεται agency (υπηρεσία, αντιπροσωπεία). Τι σημαίνει αυτό;
Ένας αντιπρόσωπος, στην επιστήμη της ψυχολογίας, είναι το άτομο ή πράγμα που προκαλεί κάτι να συμβεί. Ψάχνουμε συνεχώς για agents – προσωπικούς και μη – ακόμα και όταν αυτοί δεν υπάρχουν. Η προσπάθεια για ν’ ανακτήσουμε τον έλεγχο στην ζωή μας είναι συνεχής και αυτόματη. Η ίδια μας η φύση μας σπρώχνει προς αυτή την κατεύθυνση.
Advertisment
Ο φιλόσοφος Daniel Dennett ονομάζει αυτή την διαδικασία intentionalstance: απευθυνόμαστε σε καταστάσεις, ανθρώπους ή πράγματα ως το διάμεσο για να καταλάβουμε τι πραγματικά συμβαίνει. Το ζήτημα βέβαια είναι ότι προσπαθούμε να βρούμε το γιατί ακόμα και όταν αυτό δεν υπάρχει!
Οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν συχνά τον όρο ψευδαίσθηση ελέγχου για να περιγράψουν τι συμβαίνει όταν τοποθετούμε τον εαυτό μας στον ρόλο του αντιπροσώπου σε μια κατάσταση που δεν χρειάζεται να έχει! Τείνουμε να υιοθετούμε αυτό το ρόλο όταν τα πράγματα δεν πηγαίνουν όπως θα θέλαμε, πέφτοντας σε ένα κυκεώνα νοητικών κύκλων με ένα απλό μοτίβο: ‘’Αν είχα κάνει το Χ, αυτό δεν θα συνέβαινε’’.
Σε πολλές περιπτώσεις, προσπαθούμε να έχουμε τον έλεγχο σε καταστάσεις που πραγματικά δεν χρειάζεται, ακόμα και αν γνωρίζουμε ότι αυτή η κατάσταση έχει περάσει στο παρελθόν. Αυτό μειώνει δραματικά την ικανότητα μας προχωρήσουμε σε λύσεις ή ν’ ανακάμψουμε συναισθηματικά.
Τα Επίπεδα Ελέγχου
Όταν χρειάζεται να πάρουμε τον έλεγχο της ζωής μας και καταστάσεων, υπάρχουν δύο σημαντικά και βασικά επίπεδα ελέγχου:
Υψηλό Επίπεδο Ελέγχου
Κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες το υψηλό αίσθημα ελέγχου, οδηγεί στην εμπειρία θετικών συναισθημάτων και ότι ο έλεγχος της ζωής βρίσκεται στα χέρια μας. Έχουμε βαθιά ριζωμένη την πεποίθηση ότι μπορούμε να φέρουμε κάτω απ’ τον έλεγχο μας καταστάσεις που μπορεί να είναι απρόβλεπτες.
Χαμηλό Επίπεδο Ελέγχου
Έχοντας το αίσθημα ότι υπάρχει ικανότητα χαμηλού ελέγχου, οδηγούμαστε σε αρνητικά συναισθήματα και μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η ζωή μας βρίσκεται κάτω απ΄το έλεγχο εξωτερικών καταστάσεων και ανθρώπων.
Τύποι Έλλειψης Ελέγχου
Όταν μαθαίνουμε να παίρνουμε αποτελεσματικά έλεγχο στις διαδικασίες αλλαγής των καταστάσεων της ζωής μας, αυτό οδηγεί στην μείωση των επιπέδων του στρες, και κυρίως στην αύξηση της απόδοσης μας. Όταν αισθανόμαστε ότι δεν έχουμε τον έλεγχο σε καταστάσεις, ανθρώπους και συναισθήματα, τείνουμε να περιοριζόμαστε με διάφορους τρόπους. Κάποιοι απ’ τους σημαντικότερους είναι:
Υψηλά Επίπεδα Αναβλητικότητας
Όταν αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε ότι δεν έχουμε τον έλεγχο σε μια κατάσταση, το σώμα μας μπαίνει σε μια φυσική διαδικασία πανικού, την οποία την μεταφράζει ως ένα είδος παρόρμησης που τείνει να μας απομακρύνει από την συγκεκριμένη κατάσταση.
Θετικά και Αρνητικά Συναισθήματα
Η αίσθηση της έλλειψης ελέγχου μπορεί ακόμα να οδηγήσει σε συναισθήματα όπως μπέρδεμα(έλλειψη ποιοτικών επιλογών), απογοήτευση, θυμό ή ενοχή προς τον ίδιο μας τον εαυτό. Δυστυχώς ο πιο σκληρός κριτής είναι ο εαυτός μας. Όποτε βιώνουμε αυτά τα συναισθήματα, απλά σημαίνει ότι κάθε στιγμή πιστεύουμε ότι πρέπει να συμβεί κάτι εξωτερικό για να διορθωθούν οι καταστάσεις. Ο βαθμός των θετικών προσδοκιών πέφτει και βυθιζόμαστε συνεχώς σε σκέψεις που απλά χειροτερεύουν την κατάσταση.
Μη Αποτελεσματικές Επιλογές και Αποφάσεις
Οι επιλογές και αποφάσεις που παίρνουμε συνεχώς είναι αποτέλεσμα της νοητικής κατάστασης που βρισκόμαστε κάθε στιγμή. Όταν υπάρχει έλλειψη στο αίσθημα του ελέγχου, τότε βιώνουμε δισταγμό, αναποφασιστικότητα και φόβο.
Όταν Διατηρούμε τον Έλεγχο
Όταν το αίσθημα του ελέγχου είναι ισχυρό, τότε κερδίζουμε με πολλούς και ποικίλους τρόπους:
Παραγωγικά Συναισθήματα
Το αίσθημα του ελέγχου μας προσφέρει εσωτερική ικανοποίηση και κυρίως σιγουριά. Αισθανόμαστε ότι πατάμε καλά στα πόδια μας και ότι στηριζόμαστε σε ισχυρά θεμέλια ικανά να μας στηρίξουν όταν χρειαστεί.
Διαύγεια Σκέψης
Όταν έχουμε τον έλεγχο, και το ξέρουμε, τότε είμαστε να σκεφτούμε καθαρά και κάνουμε επιλογές που βρίσκονται κοντά στην λύση και όχι στην αποφυγή αυτού.
Υψηλά Επίπεδα Κινήτρου
Οι αναλύσεις πάνω στις ψυχολογικές έρευνες πάνω στο κίνητρο αντιστοιχούν σε χιλιάδες σελίδες. Αν για παράδειγμα θέλουμε να διεκδικήσουμε μια δουλειά και ξέρουμε ότι έχουμε τις ικανότητες να κερδίσουμε την θέση, τότε είναι λογικό επακόλουθο να αισθανόμαστε το κίνητρο να κυνηγήσουμε όσες περισσότερες συνεντεύξεις γίνεται.
Αυτο – ανάλυση και Αλλαγή
Σε αυτό το μέρος θα αναλύσουμε διάφορες στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν, μέσω κάποιων ερωτήσεων, ν’ αποκτήσουμε μια εις βάθος κατανόηση των πληροφοριών και πηγών που έχουμε για να ανακτήσουμε και πάλι τον έλεγχο εκεί που χρειάζεται περισσότερο.
‘’Υπάρχουν τομείς στην ζωή μου που θα ήθελα να είμαι περισσότερο επιδραστικός και όχι αντιδραστικός;’’
‘’Η έλλειψη ελέγχου που αισθάνομαι σε αυτούς τους τομείς, οφείλεται αποκλειστικά σε εξωτερικούς παράγοντες;’’
‘’Ο τρόπος που αντιμετωπίζω αυτές τις καταστάσεις, πρακτικά και συναισθηματικά, με αφήνει ικανοποιημένο;’’
‘’Αν ήξερα ότι έχω 100% τον έλεγχο αυτών τον καταστάσεων, πως θα βοηθούσε και τι θα έκανα διαφορετικά;’’
Στρατηγικές Αλλαγής – Ανάλυση των Ιδιοτήτων του Ποιοτικού Ελέγχου
Συνειδητή Επίγνωση του Παρόντος
Οποιαδήποτε στιγμή αισθάνεσαι ότι χάνεις τον έλεγχο, είτε μιας κατάστασης ή των συναισθημάτων που εμπλέκονται σ’ αυτήν, είναι εξαιρετικά σημαντικό να εστιάζεις την προσοχή σου στο παρόν. Φυσικά, όλη αυτή η διαδικασία δεν είναι καθόλου απλή και μάλιστα η επιστημονική της ανάλυση δεν έχει ζωή ούτε μια δεκαετία!
Όταν δεν είμαστε στο παρόν, ο εγκέφαλος βρίσκεται στην διαδικασία της περιπλάνησης. Το εντυπωσιακό είναι πως σε αυτή τη νοητική διαδικασία βρισκόμαστε στο 30 – 50% των ωρών που είμαστε ξύπνιοι. Ένα συγκεκριμένο δίκτυο νευρώνων το οποίο αντιστοιχεί σε τρία διαφορετικά τμήματα του εγκεφάλου, ενεργοποιείται όταν ο εγκέφαλος μας μπαίνει στον αυτόματο. Όταν δεν είμαστε συγκεντρωμένοι σε κάτι ικανό να μας κρατήσει το ενδιαφέρον, αυτό το δίκτυο ενεργοποιείται.
Το συγκεκριμένο δίκτυο, το οποίο ονομάζεται defaultnetwork, δραστηριοποιείται όταν βρισκόμαστε σε καταστάσεις στρες ή χαοτικά, για την αντίληψη μας, περιβάλλοντα. Σύμφωνα με τον ψυχολόγο του Harvard, DanielT. Gilbert, είμαστε λιγότεροι ευτυχισμένοι όταν βρισκόμαστε κάτω από τον έλεγχο αυτού του δικτύου.
Με το να συγκεντρωνόμαστε στο παρόν, έχει από μόνο του την ικανότητα να μειώνει αισθητά τα συναισθηματικά rollercosters του εγκεφάλου μας!
Προνοητικότητα
Προνοητικότητα είναι η ικανότητα να βλέπουμε πέρα απ’ την στιγμή, σε μέλλον στο οποίο είναι σχηματισμένο με συνειδητό έλεγχο. Δηλαδή, δημιουργούμε ένα μελλοντικό πλαίσιο στο οποίο υπάρχουν μόνο λύσεις ή ευκαιρίες και προσπαθούμε να χρησιμοποιήσουμε τις πληροφορίες του παρόντος ώστε να επωφεληθούμε και να υλοποιήσουμε αυτές τις λύσεις.
Δημιουργία Παραγωγικών Χρονικών Πλαισίων
Το να μπορούμε να ελέγχουμε το πως και που θα ξοδέψουμε τον χρόνο μας, μπορεί μερικές φορές να μην είναι εύκολο, όμως είναι ένα ουσιαστικό βήμα για ανάκτηση ελέγχου. Έχω ξαναγράψει ότι σημασία δεν έχει μόνο η καταγραφή των δραστηριοτήτων αλλά και το χρονικό διάστημα που θα διαρκέσουν. Όταν δεν έχουμε να επεξεργαστούμε το πως θα αξιοποιήσουμε την επόμενη ώρα, είμαστε πιο χαλαροί και συγκεντρωμένοι.
