Του Ιωάννη Παπαγιαννόπουλου, ιατρός γενικής ιατρικής, χημικός, εκπαιδευθείς στην κλινική βιοχημεία και ανοσολογία
Με την ξηρασία (πλήρης αποχή φαγητού και νερού) ο οργανισμός περνάει σε μία «φάση διακοπών», όπου το πεπτικό σύστημα και συγκεκριμένα οι ενδοκρινείς αδένες υπολειτουργούν ξεκουράζονται και το σώμα προετοιμάζεται για την επόμενη αναβολική φάση. O σύγχρονος τρόπος ζωής χαρακτηρίζεται από την υπερπροσφορά αγαθών, την ένταση, το στρες και την κόπωση. Ο άνθρωπος –μεταξύ των άλλων παραβάσεων, οι οποίες είναι επιζήμιες για την υγεία του– τρέφεται με λάθος τροφές, σε λάθος χρόνο και με λάθος τρόπο.
Advertisment
Οι παραβάσεις που έχουν σχέση με το φαγητό, αλλά και αυτές που έχουν σχέση με την υπερκατανάλωση φαρμάκων (αντιβιοτικών, αντιπυρετικών, κορτιζονούχων, ανστισταμινικών κ.α.) δημιουργούν πολλά προβλήματα στον οργανισμό, επιβαρύνοντας κυρίως την σωματική, αλλά και την ψυχική μας υγεία. Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει ήδη αρχίσει να αντιλαμβάνεται την μεγάλη σημασία της σωστής διατροφής για την διατήρηση της υγείας του. Η εγκράτεια και η νηστεία ως μέθοδος θεραπείας για σωματικές ασθένειες είναι γνωστή από αρχαιοτάτων χρόνων.
Πολλά η λίγα υγρά;
Είναι ευρέως διαδεδομένη η άποψη ότι είναι ωφέλιμο και υγιεινό να πίνει κανείς πολλά υγρά, ιδιαίτερα νερό, τονίζοντας τα οφέλη της πολυποσίας. Οι υποστηρικτές της θεωρίας αυτής ισχυρίζονται ότι με την πολυποσία καθαρίζουν τα νεφρά, αποτοξινώνεται το σώμα, φεύγει η κυτταρίτιδα, μειώνεται ο όγκος της κοιλιάς, βελτιώνεται η λειτουργία του εντέρου, θεραπεύεται η σπαστική κολίτιδα, θεραπεύονται πολλές αρρώστιες και βελτιώνεται ο μεταβολισμός.
Αυτή η άποψη έρχεται σε αντίθεση με την ελληνική παράδοση, έτσι όπως την γνωρίζουμε από τα αρχαιοελληνικά και τα βυζαντινά κείμενα. Σ’ αυτά συνιστάται η εγκράτεια όχι μόνο στο φαγητό, αλλά και στο νερό. Για παράδειγμα, μπορούμε να αναφέρουμε τον Ιπποκράτη(βλ. αναφορά 1 στο τέλος του κειμένου), ο οποίος συνιστά, όταν είναι κανείς υγιής, μετριασμό του νερού και όταν είναι άρρωστος, ξηρασία. Επίσης τον Αγ. Ιωάννη της Κλίμακος(αναφορά 2), ο οποίος συνιστά την στέρηση νερού και την δίψα σαν μία άριστη μορφή άσκησης, και τον Αγ. Ισαάκ τον Σύρο(αναφορά 3), ο οποίος αναφέρει την πολυποσία ως αιτία των αισχρών λογισμών.
Advertisment
Θα έπρεπε, λοιπόν, να αναλογιστούμε ποιά από τις δυο απόψεις είναι η ορθή. Η πρώτη, η οποία έχει επικρατήσει περίπου από το 1960 και έπειτα, η η δεύτερη, η οποία ισχύει για πάνω από 2.500 χρόνια περίπου (από το 500 π.Χ.); Από την συμπεριφορά των ζώων, γνωρίζουμε ότι, όταν αρρωσταίνουν η τραυματίζονται, κάνουν αυτομάτως αποχή από φαγητό και νερό, αναπαύονται και μ’ αυτόν τον τρόπο –ακολουθώντας το ένστικτό τους– θεραπεύονται. Σε μία πρόσφατη ανασκόπηση, η οποία δημοσιεύεται στο περιοδικό της Αμερικανικής Νεφρολογικής Εταιρείας(υποσημείωση 4), αναφέρεται η έλλειψη επιστημονικής τεκμηρίωσης, η οποία να αποδεικνύει ότι η πολυποσία είναι ωφέλιμη. Σύμφωνα με το κείμενο της ανασκόπησης, δεν υπάρχει καμία επιστημονική μελέτη και απόδειξη ότι τα νεφρά καθαρίζουν, ούτε ότι το σώμα αποτοξινώνεται με την πολυποσία.
Στο πλαίσιο της θεραπείας ασθενειών προσπαθήσαμε την τελευταία δεκαπενταετία να διερευνήσουμε κι εμείς τις παραμέτρους και τις επιδράσεις της ολιγοποσίας και της ξηρασίας στον ανθρώπινο οργανισμό. Οι παρατηρήσεις σε πολλούς ασθενείς μας έδειξαν ότι η πολυποσία καθυστερεί την ανάρρωση σε λοιμώδη νοσήματα, αυξάνει τις αλλεργίες, δεν καλυτερεύει την λειτουργία των νεφρών, σε περίπτωση δε κολικών νεφρού αυξάνει τους πόνους, χειροτερεύει εξαιρετικά την σπαστική κολίτιδα, αυξάνει το βάρος του σώματος, χειροτερεύει την αναπνοή και την λειτουργία της καρδιάς, λειτουργεί αποσταθεροποιητικά για το αυτόνομο νευρικό σύστημα και αυξάνει την κυτταρίτιδα.
Μία πρόσφατη μελέτη
Σε, εν εξελίξει, μελέτη που άρχισε τον Δεκέμβριο του 2007, με 11 εθελοντές, οι οποίοι υπεβλήθησαν σε πενθήμερη έως επταήμερη ξηρασία, διερευνήσαμε πλήθος παραμέτρων (όπως σωματομετρικών, αιματολογικών, βιοχημικών, νεφρολογικών, ορμονολογικών και ανοσολογικών) κατά την διάρκεια της ξηρασίας.
Οι εθελοντές, που παρακολουθήσαμε στην παραπάνω μελέτη, βρίσκονταν σε καλή φυσική κατάσταση μέχρι το τέλος της μελέτης, πλην μίας μικρής κόπωσης. Η ψυχολογική τους κατάσταση χαρακτηρίστηκε άριστη. Ας σημειωθεί ότι η ξηρασία φαίνεται να έχει ισχυρή αντικαταθλιπτική δράση. Το βάρος τους μειωνόταν κατά περίπου 1,5 κιλό την ημέρα, όλες τις ημέρες. Οι περίμετροι σώματος βελτιώνονταν κατά περίπου 1-1,5 εκατοστό η κάθε μία, καθημερινά. Σε όλους τους ασθενείς παρατηρήθηκε σημαντική βελτίωση της αναπνοής, όπως αξιολογήθηκε από τις μεταβολές των περιμέτρων του θώρακα και από τον προσδιορισμό του κορεσμού του οξυγόνου του αίματος.
Η κατάσταση του εντέρου βελτιωνόταν αισθητά, όπως διαπιστωνόταν με την ελάττωση των περιμέτρων της κοιλίας, αλλά και από την υποκειμενική αίσθηση των εθελοντών. Επίσης και η περίμετρος των γοφών μειωνόταν με ρυθμό περίπου 1 cm την ημέρα, το οποίο μεταφράζεται σε ταχύτατη βελτίωση της κυτταρίτιδας. Στην εν λόγω μελέτη διαπιστώθηκε αμελητέα απώλεια μυϊκής μάζας, όπως αυτή εκτιμήθηκε με τον προσδιορισμό των μυϊκών ενζύμων CPK και SGOT. Επίσης σε όλη την διάρκεια της μελέτης η αρτηριακή πίεση και οι σφυγμοί παρέμεναν σχετικά αμετάβλητοι.
Σε ο,τι αφορά την λειτουργία των νεφρών, η οποία εκτιμάται κυρίως με την κρεατινίνη, την κάθαρση κρεατινίνης και τους ηλεκτρολύτες (K. Na, Cl), φαίνεται ότι όχι μόνο δεν επηρεάζεται αρνητικά, αλλά βελτιώνεται σε μεγάλο βαθμό. Οι τιμές της ουρίας αυξάνονταν σταδιακά σε περιορισμένο βαθμό κατά την πενθήμερη ξηρασία. Δεδομένου ότι η ουσία αυτή δεν είναι μία επιβλαβής τοξίνη, η μεταβολή αυτή δεν αξιολογείται αρνητικά. Οι τιμές των ορμονών έδειξαν ότι ο οργανισμός περνάει με την ξηρασία σε μία διαφορετική φάση λειτουργίας, όπου άλλες ορμόνες αυξάνονται και άλλες μειώνονται, προκειμένου αφενός μεν να εξασφαλιστεί ενέργεια εκ των έσω και αφετέρου δια της ανάπαυσης να θεραπευτούν οι υπερλειτουργούντες ενδοκρινείς αδένες.
Έτσι μειώνονται η ινσουλίνη, Τ3, Τ4 και ΤSH αυξάνονται η γλυκαγόνη, η κορτιζόλη και η αυξητική ορμόνη. Αυτές οι παρατηρήσεις δείχνουν ότι ο οργανισμός περνάει με την ξηρασία σε μία «φάση διακοπών», όπου οι ενδοκρινείς αδένες ξεκουράζονται-υπολειτουργούν και το σώμα προετοιμάζεται για την επόμενη αναβολική φάση (κτίσιμο νέων ιστών). Τα ηπατικά ένζυμα (SGPT, γ-GT) παραμένουν σταθερά, γεγονός που σημαίνει ότι το ήπαρ δεν επιβαρύνεται, ενώ ο αιματοκρίτης και η αιμοσφαιρίνη του αίματος αυξάνονται.
Επίσης μελετήσαμε μερικές ανοσολογικές παραμέτρους, ενδεικτικές της ικανότητας του αμυντικού σύστηματος του οργανισμού να αντεπεξέλθει σε ποικίλες απειλές. Για παράδειγμα, βρέθηκε ότι τα περιφερικά λεμφοκύτταρα του αίματος είχαν αυξημένη ικανότητα πολλαπλασιασμού. Αυτό μπορεί να μεταφραστεί σαν αυξημένη ετοιμότητα του ανοσολογικού συστήματος να αντιμετωπίσει εσωτερικούς εχθρούς (αυτοάνοσα νοσήματα) η εξωτερικούς εχθρούς (λοιμώξεις). Αυτές οι παρατηρήσεις υποδεικνύουν μία πιθανή ενίσχυση της ικανότητας αυτοθεραπείας του οργανισμού.
Αντιμετώπιση ασθενειών
Η κλινική εμπειρία μας των τελευταίων δεκαπέντε ετών δείχνει ότι ένα πλήθος ασθενειών θεραπεύονται με την ξηρασία, ούτως ώστε η χρήση των φαρμάκων να περιορίζεται στο 5% περίπου της σήμερα εφαρμοζόμενης. Παρακάτω αναφέρουμε μερικές ασθένειες, στις οποίες η ξηρασία (βλ. πίνακα 1) έχει άμεσα και θεαματικά αποτελέσματα (αναφορές 5-6):
ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΟΙ ΟΠΟΙΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΞΗΡΑΣΙΑ
Σπαστική κολίτιδα
Αλλεργική ρινίτιδα
Παχυσαρκία και κυτταρίτιδα
Υπέρταση
Υπερχοληστεριναιμία, υπερουρικαιμία και υπερτριγλυκεριδαιμία
Ιώσεις διάφορες
Αμυγδαλίτιδα, βρογχίτιδα, γαστρεντερίτιδα, ουρολοιμώξεις, κολπίτιδα
Ιγμορίτιδα, φαρυγγίτιδα, οξείες αρθρίτιδες, οξείες οσφυοϊσχιαλγίες, έρπης απλούς και έρπης ζωστήρ, οξεία ουλίτιδα
Πνευμονία σε ποσοστό περίπου 95 % (χωρίς λήψη αντιβιοτικών)
Προεγχειρητική-διεγχειρητική και μετεγχειρητική αγωγή
Στηθάγχη, ισχαιμία του μυοκαρδίου και εγκεφαλική ισχαιμία
Έλκος στομάχου, 12δακτυλου, γαστρίτιδα, οισοφαγίτιδα και ΓΟΠ (Γαστροοισοφαγική Παλινδρόμηση)
Σακχαρώδης διαβήτης τύπου Β (ενηλίκων)
Οιδήματα κάτω άκρων
ΧΑΠ (Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια)
Ρευματοειδής αρθρίτιδα (σε ποσοστό 90%)
Κρεατάκια και μέση εκκριτική ωτίτιδα σε παιδιά
Δυσανεξία τροφίμων (αλλεργία τροφής).
Πρέπει να διευκρινίσουμε ότι η ξηρασία είναι ένα από τα στάδια της νηστειοθεραπείας(αναφορές 5-6), η οποία περιλαμβάνει και άλλες ηπιότερες μορφές διατροφικής θεραπείας (βλ. πίνακα 2), όπως νηστεία με χυμούς, νηστεία με νερό, νηστεία με μικρά η μέτρια γεύματα και εναλλαγή ξηρασίας με κανονικά γεύματα. Έτσι, η νηστειοθεραπεία έχει πολλές δυνατότητες, διότι μπορεί να δημιουργήσει ποικιλία προγραμμάτων θεραπείας αναλόγως του είδους της ασθένειας, της ιδιοσυγκρασίας του ασθενούς, της επαγγελματικής του δραστηριότητας, της ηλικίας, του φύλου, της βαρύτητας της ασθένειας και της προσωπικής του προτίμησης.
Για παράδειγμα, μία θεραπεία για οξεία νόσο6 όπως αμυγδαλίτιδα, βρογχίτιδα, ουρολοίμωξη περιλαμβάνει τρεις μέρες ξηρασία αρχικά και μετά δύο μέρες με χυμούς (3 φορές x 250 ml την ημέρα, χωρίς επί πλέον νερό). Το ίδιο ισχύει για ιώσεις, η κρίσεις οσφυοϊσχιαλγίας.
Ένα πρόγραμμα (αναφορά 6) για θεραπεία χρόνιων ασθενειών –όπως αλλεργικής ρινίτιδας η σπαστικής κολίτιδας η σακχαρώδους διαβήτη τύπου Β, ΧΑΠ– θα μπορούσε να είναι αυτό που βλέπετε παρακάτω.
ΣΤΑΔΙΑ ΝΗΣΤΕΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΧΡΟΝΙΑΣ ΝΟΣΟΥ
Προστάδιο 1: Μέτρια γεύματα – ολιγοποσία (7 ημέρες)
Στάδιο Α: Ξηρασία (3-4 ημέρες)
Στάδιο Β2: 3 x 250 ml χυμό χωρίς νερό (2 ημέρες)
Στάδιο Γ1 η Γ2 : Μικρά γεύματα – λίγα υγρά (7 ημέρες)
Στάδιο Δ1 η Δ2 : Μέτρια γεύματα – λίγα υγρά (7 ημέρες)
Στάδιο Ε: Κανονικά γεύματα μέρα παρά μέρα, σε εναλλαγή με ξηρασία
Στάδιο ΣΤ: Κανονικά γεύματα κάθε μέρα.
Νηστεία και ξηρασία
Με βάση την κλινική εμπειρία μας έχουμε διαπιστώσει ότι η ξηρασία σε σύγκριση με την νηστεία που περιλαμβάνει πόση νερού έχει μεγάλη υπεροχή. Στην μεν πρώτη περίπτωση έχουμε ταχύτατη θεραπεία με πολύ υψηλά ποσοστά επιτυχίας, ενώ στην νηστεία με πόση νερού έχουμε πολύ βραδύτερα αποτελέσματα (5-πλάσιο με 10-πλάσιο του χρόνου) και πολύ χαμηλότερα ποσοστά επιτυχίας. Δεν υπάρχουν επιστημονικές μελέτες και αποδείξεις ότι τα νεφρά καθαρίζουν, ούτε ότι το σώμα αποτοξινώνεται με την πολυποσία. Αντίθετα καθυστερεί η ανάρρωση σε λοιμώδη νοσήματα, αυξάνουν οι αλλεργίες και σε περίπτωση κωλικών νεφρού αυξάνουν οι πόνοι.
Από ιατρικής απόψεως είναι αξιοπρόσεκτο ότι στην εκκλησιαστική νηστεία δεν υπάρχουν νηστείες με νερό, αλλά μόνο ξηρασίες, π.χ. το 3ημερο της Σαρακοστής. Οι Τετάρτες και οι Παρασκευές στην κανονική τους μορφή είναι ξηρασία, πλην της πόσης και βρώσης την 9η βυζαντινή ώρα, όπως συνηθίζεται στο μοναστηριακό τυπικό. Αν ψάξουμε να βρούμε νηστείες με μόνο πόση νερού χωρίς φαγητό, δεν θα βρούμε.
Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι η Εκκλησία στην παράδοσή της διέσωσε την πλέον δυναμική, ακίνδυνη και πλέον άνετη (με ελάχιστες ενοχλήσεις) θεραπευτική μέθοδο που έχει τις ρίζες της στα βάθη των αιώνων και φαίνεται να επιβεβαιώνεται από μοντέρνες μελέτες. Τόσο τα αποτελέσματα της μελέτης με τους εθελοντές, όσο και η μέχρι τώρα κλινική μας εμπειρία δείχνουν ότι η ξηρασία όχι μόνο δεν είναι επικίνδυνη τακτική, αλλά αποτελεί μία πολυδύναμη θεραπεία.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
1. Ιπποκράτους, Περί διαίτης οξέων Παράγρ. 11 («Ου μούνον σιτίων αλλά και ποτών… Επεί την γε αφαίρεσιν όλως αφελείν πολλαχού λυσιτελέει, όκου διαρκέειν μέλλει ο κάμνων, μέχρις αν της νούσου η ακμή πεπανθή» – Μετάφραση: Όχι μόνο σε σχέση με τα φαγητά, αλλά και με τα υγρά. Διότι πολλές φορές είναι αποτελεσματικό να γίνεται πλήρης διακοπή των τροφών και των υγρών όσο πάσχει ο ασθενής και μέχρι να υποχωρήσει η παρόξυνση της αρρώστιας).
2. Αγ. Ιωάννη Σιναΐτου – Κλίμαξ• Κεφ. ΙΕ , παράγρ. 56 (Εν τω καιρώ εκείνω σημ: του πειρασμού- καλόν ημίν βοήθημα σάκκος, σποδός, στάσις πάννυχος, επιθυμία άρτου, γλώσσα φλεγομένη και μετρίως δροσιζομένη, σορών οίκησις, ταπείνωσις καρδίας – Μετάφραση: Στον καιρό του πειρασμού κατάλληλη για μας βοήθεια είναι: το ευτελές ένδυμα, ο ευτελής οίκος, η ολονύκτιος ορθοστασία, η στέρηση τροφής, η φλόγωσις της γλώσσας από την δίψα, η ελάχιστη πόσις ύδατος, η εντρύφηση στον θάνατο και η ταπείνωσις της καρδίας).
3. Αγ. Ισαάκ του Σύρου, Ασκητικά, Λόγος Κϛ , παράγρ. 4 («Η τρυφή του σώματος εν απαλότητι και υγρότητι, της νεότητος τα πάθη εν τη ψυχή οξέως κτάσθαι παρασκευάζει και περικυκλεί αυτήν ο θάνατος και εμπίπτει ούτος υπό την κρίσιν του Θεού» – Μετάφραση: Οι απολαύσεις του σώματος που περιλαμβάνουν πλούσιο φαγητό και αφθονία υγρών, προετοιμάζουν την ψυχή για ν’ αποκτήσει ταχύτατα πορνικούς λογισμούς και έτσι την περικυκλώνει ο θάνατος και ο άνθρωπος πέφτει στην δίκαιη κρίση του Θεού).
4. Dan Negolanu & Stanley Goldfarb, Editorial,. Journal of American Society of Nephrology, 19:000-000, 2008.
5. Παπαγιαννόπουλου I., «Παραβάσεις και νηστειοθεραπεία», Αθήνα 2004.
6. Παπαγιαννόπουλου I., «Συνταγές για ελαφρά γεύματα και φυσικές θεραπείες ασθενειών» Αθήνα 2007.
