Στην παρούσα ομιλία η Susan Blackmore παρουσιάζει μερικές πρωτοποριακές, όσο και προκλητικές ιδέες της σε σχέση με τα μιμίδια και τα λεγόμενα τιμίδια, και καταλήγει σε τρομακτικά σενάρια για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους, τα οποία δεν μπορεί κανείς ν’ αγνοήσει. Σίγουρα μια ομιλία που ανοίγει νέους ορίζοντες στη σκέψη, που γεμίζει το θεατή με προβληματισμούς με τους οποίους μάλλον δεν έχει έρθει ξανά σε επαφή. Για περισσότερες πληροφορίες επί της θεωρίας του Εγωιστικού Γονιδίου και των Μιμιδίων, καθώς και ανάλυση της ομιλίας, σας παραπέμπω σε άρθρο μου που ακολουθεί αμέσως παρακάτω.
Advertisment
Το 1976, ο Ritchard Dawkins εξέδωσε το βιβλίο του “Το εγωιστικό γονίδιο”, στο οποίο ανέπτυσσε μια εναλλακτική θέαση της Δαρβινικής Εξελικτικής Θεωρίας, η οποία έμελλε να επηρεάσει ισχυρά την αντίληψη των βιολόγων περί της ιδέας της Εξέλιξης και της Φυσικής Επιλογής, η οποία κατά τη Susan Blackmore αποτελεί ίσως τη λαμπρότερη ιδέα όλων των εποχών.
Σύμφωνα με τη θεωρία του Εγωιστικού Γονιδίου, η Φυσική Επιλογή διεξάγεται σε επίπεδο γονιδίων, τα οποία είναι φορείς πληροφορίας κι έχουν την τάση να αναπαράγονται “εγωιστικά” (στην πραγματικότητα τυφλά, αδιαφορώντας δηλαδή για τις συνέπειες της αντιγραφής τους).
Την πληροφορία η οποία έχει την τάση να αντιγράφεται εγωιστικά και ν’ ανταγωνίζεται με άλλες για τη διάδοσή της, μέσα σε κάποιου είδους “αρχέγονη σούπα”, ο Dawkins ονομάζει “Αντιγραφέα”. Έτσι, οι οργανισμοί επάνω στη γη, δεν είναι τίποτε άλλο, παρά οχήματα τα οποία οι Αντιγραφείς ανέπτυξαν ώστε να διευκολύνουν τη διαιώνισή τους, αποκαλούμενοι ως “Μηχανές Γονιδίων” και αποτελεί παγκόσμια αρχή ότι “η ζωή παντού εξελίσσεται μέσω της διαφορικής επιβίωσης αντιγραφόμενων οντοτήτων”.
Advertisment
Ο Dawkins, θέλοντας να ξεφύγει από την καθαρά βιολογική θεώρηση του φαινομένου των Αντιγραφέων και σε μια προσπάθεια εφαρμογής της ιδέας του Παγκόσμιου Δαρβινισμού, εξέτασε την ύπαρξη και άλλων τύπων Αντιγραφέων στον πλανήτη μας, οι οποίοι δεν έχουν ως φορέα τους το DNA, αλλά υπακούν στους ίδιους νόμους και αρχές με τα γονίδια.
Συνέλαβε λοιπόν τη θεωρία των μιμιδίων (memes) την οποία παρουσίασε συνοπτικά σε ένα από τα κεφάλαια του βιβλίου του. Φυσικά, η πατρότητα του όρου του ανήκει. Έτσι, μιμίδιο είναι μια μορφή πληροφορίας, η οποία διαδίδεται όχι γενετικά αλλά με όχημα τον ανθρώπινο πολιτισμό, πρόκειται δηλαδή για μονάδα πολιτιστικής μεταβίβασης. Δεν είναι ακριβώς ισοδύναμο με την ιδέα, αφού μια ιδέα μπορεί ν’ αποτελεί μιμίδιο, όμως στα μιμίδια μπορούν να συγκαταλέγονται μόδες, συμπεριφορές, ανέκδοτα κι ιστορίες, γνωστές μελωδίες, σλόγκαν, κοινοτοπίες, κλπ.
Οποιοδήποτε είδος πληροφορίας που έχει τη δυνατότητα να μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, από εγκέφαλο σε εγκέφαλο, μέσω μίμησης, θα μπορούσε να ανήκει στα μιμίδια και η αντιγραφή της γίνεται με καθαρά εγωιστικό τρόπο, αδιαφορώντας για τις συνέπειες.
Έτσι για παράδειγμα, ο Ritchard Dawkins θεωρεί ότι οι λόγοι για την επιτυχία διαφόρων μιμιδίων στη “Μιμιδιακή Δεξαμενή” -το νοητό δηλαδή χώρο που αποτελείται από το σύνολο της χωρητικότητας (της ικανότητας για αποθήκευση πληροφορίας) όλων των ανθρώπινων εγκεφάλων- δεν θα πρέπει ν’ αναζητούνται στα “βιολογικά πλεονεκτήματα”, που αυτά ως συμπεριφορές ή ιδέες μπορούν να προσφέρουν για την επιβίωση των γονιδίων, αλλά στις ιδιαίτερές τους ιδιότητες, όπως η σταθερότητα και η διεισδυτικότητα στο πολιτισμικό περιβάλλον ή η ψυχολογική έλξη, οι οποίες εξυπηρετούσαν τα ίδια τα μιμίδια στον ανταγωνισμό τους με άλλα μιμίδια.
Η εξαιρετική σύλληψη της έννοιας του Μιμιδίου, η οποία ειρωνικά αποτελεί κι αυτή ένα μιμίδιο, είχε τεράστια απήχηση στον επιστημονικό κόσμο, με αποτέλεσμα στα χρόνια που ακολούθησαν να αναπτυχθεί ο επιστημονικός κλάδος της Μημιτικής Μηχανικής (Memetics).
Η Susan Blackmore στην παρούσα ομιλία της, προχωρά ένα βήμα παρακάτω από τον Dawkins, με τον ιδιαίτερα προκλητικό ισχυρισμό ότι η ανάπτυξη μεγάλου εγκεφάλου, η οποία είναι η κυριότερη μορφή εξέλιξης του ανθρώπινου είδους που είχαμε έως τώρα την ευκαιρία να διαπιστώσουμε, δεν οφείλεται σε γενετικά αίτια, δηλαδή στον ανταγωνισμό των γονιδίων για καλύτερη επιβίωσή τους.
Θεωρεί αντίθετα ότι ο προσανατολισμός προς μικρούς κι ευέλικτους εγκεφάλους θα ήταν μάλλον προς το συμφέρον των γονιδίων. Κατά τη γνώμη της η έντονη ανάπτυξη του ανθρώπινου εγκεφάλου έχει καθοδηγηθεί από τα μιμίδια, προς επιβολή του δικού τους συμφέροντος. Φτάνει μάλιστα να εισηγηθεί ότι “η γλώσσα είναι ένα παράσιτο, στο οποίο έχουμε προσαρμοστεί, όχι κάτι που ήταν αρχικά φτιαγμένο για την επιβίωση των γονιδίων μας”.
Ακριβώς γι’ αυτούς τους λόγους, η ίδια θεωρεί ότι η εμφάνιση ενός καινούριου Αντιγραφέα στον πλανήτη, είναι μια διαδικασία ιδιαίτερα επικίνδυνη για τους φορείς των προηγούμενων Αντιγραφέων. Οι νέοι Αντιγραφείς θα προσπαθήσουν να κυριαρχήσουν, αδιαφορώντας για την τύχη των παλαιών Μηχανών Επιβίωσης των προκατόχων τους.
Σύμφωνα και με τον Ritchard Dawkins: “…τα μιμίδια θα πρέπει ν’ αντιμετωπίζονται ως ζωντανές δομές, όχι απλώς με τη μεταφορική αλλά και με την τεχνική έννοια. Όταν φυτεύεις ένα γόνιμο μιμίδιο στο νου μου, κυριολεκτικά παρασιτείς τον εγκέφαλό μου μετατρέποντάς τον σ’ ένα όχημα για τη διάδοση του μιμιδίου, κατά τον ίδιο τρόπο με τον οποίο ένας ιός παρασιτεί τον γενετικό μηχανισμό ενός κυττάρου ξενιστή. Αυτό δεν αποτελεί σχήμα λόγου…”.
Το ανθρώπινο είδος κατάφερε να ξεπεράσει τον κίνδυνο κατά την εμφάνιση του δεύτερου Αντιγραφέα, των μιμιδίων και, όπως προαναφέραμε, να προσαρμοστεί σ’ αυτά, παρά το γεγονός ότι κάποια από τα πλέον κυρίαρχα μιμίδια στην μιμιδιακή μας δεξαμενη, όπως το πανίσχυρο μιμίδιο του Θεού, δεν έχουν πάντοτε ευνοϊκές συνέπειες ως προς την επιβίωση και την ευημερία ή την αναπαραγωγή των ανθρώπων και συνακολούθως των γονιδίων τους.
Αυτή άλλωστε είναι και η βασική έννοια της εγωιστικής αντιγραφής και της διάδοσης μέσω ανταγωνιστικής επιλογής. Σύμφωνα με την ομιλήτρια, “Όπως τα περισσότερα παράσιτα, μπορεί κι αυτό να ξεκινήσει ως κάτι επικίνδυνο, όμως σταδιακά συνεξελίσσεται και προσαρμόζεται, καταλήγοντας σε μια συμβιωτική σχέση [του ξενιστή] μ’ αυτό το νέο παράσιτο”. Ωστόσο, υποθέτει ότι όλοι οι υπόλοιποι εκπρόσωποι του εξελικτικού κλάδου που κατέληξε στην δημιουργία του Homo sapiens έχουν εξαφανιστεί πιθανώς εξαιτίας των μιμιδίων, αφού οι κοντινοί μας νοήμονες συγγενείς δεν κατάφεραν να συμπροσαρμοστούν με τη μολυσματικότητά τους.
Όμως η Blackmore δεν σταματά εκεί. Προχωρά στον ακόμη πιο προκλητικό ισχυρισμό, ότι στις μέρες μας έχουμε γίνει μάρτυρες της γέννησης ενός τρίτου Αντιγραφέα στον πλανήτη μας, των λεγόμενων Temes ή Τιμιδίων! Σύμφωνα με την ομιλήτρια, ως Τιμίδια θα πρέπει να ονομαστούν όλα τα τεχνολογικά μιμίδια, τα οποία έχουν τον δικό τους ιδιαίτερο τρόπο ν’ αντιγράφονται εγωιστικά. Ο Dawkins έγραφε στο βιβλίο του ότι τα μιμίδια ως αντιγραφείς βρίσκονται στην παιδική τους ηλικία. Θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι τα τιμίδια δεν είναι ο τρίτος αντιγραφέας, αλλά ότι πρόκειται για την ενηλικίωση του δεύτερου.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η ομιλήτρια: “Τα τιμίδια πιέζουν τα μυαλά μας να γίνουν περισσότερο μηχανές τιμιδίων. Τα παιδιά μας μεγαλώνοντας, πολύ γρήγορα μαθαίνουν να διαβάζουν, να χρησιμοποιούν μηχανήματα. Σύντομα θα έχουμε όλων των ειδών τα εμφυτεύματα, φάρμακα που θα μας αναγκάζουν να μένουμε συνέχεια ξύπνιοι. Θα πιστεύουμε πως εμείς τα επιλέγουμε, αλλά τα τιμίδια μας βάζουν να τα κάνουμε αυτά”.
Έτσι, το ανθρώπινο είδος βρίσκεται για άλλη μια φορά σε κίνδυνο. “Γιατί; Επειδή τα τιμίδια είναι εγωιστικοί αντιγραφείς και δεν νοιάζονται για μας, για τον πλανήτη μας ή για οτιδήποτε άλλο. Είναι απλά πληροφορίες – γιατί να ενδιαφέρονται άλλωστε; Μας χρησιμοποιούν για ν’ απομυζήσουν τις πηγές του πλανήτη ώστε να παράγουν περισσότερους υπολογιστές, και πιο πολλά από τα υπέροχα πράγματα που ακούμε εδώ στο TED. Μη σκέφτεστε “Ω, δημιουργήσαμε το διαδίκτυο για το δικό μας όφελος”.
Έτσι μας φαίνεται. Σκεφτείτε τα τιμίδια να εξαπλώνονται, επειδή έτσι πρέπει να κάνουν. Είμαστε παλιές μηχανές”. Έτσι λοιπόν, σύμφωνα με την άποψη της ομιλήτριας, εμείς εδώ που επικοινωνούμε μέσω διαδικτύου, είμαστε υπό την επιρροή των τιμιδίων και δρούμε για το δικό τους όφελος, ενώ νομίζουμε πως ενεργούμε για το δικό μας.
Ποια είναι τα πιθανά σενάρια που προκύπτουν από την εμφάνιση των τιμιδίων; Σύμφωνα με την ομιλήτρια είναι δύο και κατά τη γνώμη μου είναι αμφότερα εξίσου ανατριχιαστικά.
Η πρώτη επιλογή είναι η εξής: “Υπάρχουν ας πούμε δύο τρόποι να γλιτώσει κανείς. Ο ένας, που προφανώς συμβαίνει γύρω μας τώρα, είναι να μας μετατρέψουν τα τιμίδια σε μηχανές τους, μ’ αυτά τα εμφυτεύματα, με τα φάρμακα, έτσι ώστε να συγχωνευτούμε με την τεχνολογία. Και γιατί να το κάνουν αυτό; Διότι είμαστε αυτοαναπαραγώμενοι. Έχουμε μωρά κι έτσι είναι βολικό να φορτωθούν στη ράχη μας, επειδή δεν έχουμε φτάσει ακόμη σ’ αυτόν τον πλανήτη στο σημείο όπου είναι βιώσιμη η δεύτερη επιλογή”.
Η πρώτη αυτή επιλογή έχει δώσει τροφή για ένα είδος επιστημονικής φαντασίας το οποίο αναπτύχθηκε κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, του λεγόμενου Cyberpunk, του οποίου κλασικό παράδειγμα αποτελεί το βιβλίο του William Gibson “Νευρομάντης” (Neuromancer, 1984). Επίσης, όλες οι αναφορές σε Cyborgs έλκουν την καταγωγή τους απ’ αυτήν την ιδέα. Βλέπουμε λοιπόν ότι η Επιστημονική Φαντασία μόνο φανταστική δεν είναι, αφού η σκληρή επιστήμη την ακολουθεί από απόσταση λίγων δεκαετιών.
Η δεύτερη εκδοχή όμως, είναι ακόμη πιο τρομαχτική και πριν τη διαβάσει κανείς θα πρέπει να θυμηθεί αυτό που σημειώθηκε προηγουμένως: Η πρώτη εκδοχή είναι βολική για τα τιμίδια, μόνο και μόνο λόγω του γεγονότος ότι ΑΚΟΜΗ δεν έχουμε φτάσει στο σημείο εκείνο που θα είναι βιώσιμη η δεύτερη. Ποια είναι όμως αυτή;
“Μολονότι πλησιάζει, άκουσα σήμερα το πρωί, είναι εγγύτερα απ’ όσο νόμιζα. Το σημείο όπου οι μηχανές τιμιδίων θα μπορούν ν’ αντιγράφονται από μόνες τους. Μ’ αυτόν τον τρόπο, δεν θα παίζει ρόλο εάν το κλίμα του πλανήτη αποσταθεροποιηθεί τελείως, και δεν είναι πια βιώσιμο για τους ανθρώπους. Διότι εκείνες οι μηχανές τιμιδίων, δεν θα έχουν ανάγκη -δεν είναι μαλακά και υγρά πλάσματα, δεν αναπνέουν οξυγόνο, δεν απαιτούν θερμότητα. Θα μπορούσαν να συνεχίσουν και χωρίς εμάς. Αυτές είναι οι δύο πιθανότητες. Δεν νομίζω πως είμαστε τόσο κοντά στη δεύτερη. Καταφτάνει, όμως δεν φτάσαμε ακόμα εκεί”.
Τούτη η ανατριχιαστική δεύτερη εκδοχή, έχει δώσει τροφή στο βασικό concept του Matrix, όπως και του Εξολοθρευτή. Πρόκειται για προβολή του λεγόμενου Συνδρόμου του Φρανκενστάιν, του βαθύτερου φόβου δηλαδή, ότι το δημιούργημα θα εξολοθρεύσει το δημιουργό του.
Εδώ μαθαίνουμε ότι μια τέτοια έκβαση όχι μόνο είναι δυνατή αλλά και πολύ πιθανή για το κοντινό μέλλον. Μήπως αυτός είναι ο λόγος της συνεχιζόμενης οικολογικής καταστροφής η οποία, ενώ άπαντες συμφωνούν ότι είναι πέρα από κάθε λογική, εντούτοις συνεχίζεται ακάθεκτη; Θα μπορέσουμε άραγε να επιβιώσουμε ως είδος; Η μέχρι σήμερα εξελικτική μας ιστορία πάντως δεν είναι καθησυχαστική επ’ αυτού, αφού κάθε νέα μορφή πιο εξελιγμένης νοημοσύνης, φαίνεται να έχει εξολοθρεύσει την αμέσως προηγούμενη. Για παράδειγμα, έχουν βρεθεί Αυστραλοπίθηκοι, με τα κρανία τους τσακισμένα από πέτρες.
Η μόνη ακτίδα αισιοδοξίας μας έρχεται από τον Ritchard Dawkins, ο οποίος, στο τέλος του κεφαλαίου περί μιμιδίων, γράφει: “Χτιστήκαμε ως γονιδιακές μηχανές κι ανατραφήκαμε ως μιμιδιακές μηχανές, ωστόσο έχουμε τη δύναμη να στραφούμε ενάντια στους δημιουργούς μας. Εμείς μόνοι πάνω στη Γη, μπορούμε να επαναστατήσουμε ενάντια στην τυραννία των εγωιστικών αντιγραφέων”…
