Πριν καιρό διάβασα τυχαία μια συνέντευξη στη Lifo όπου μια διδάκτωρ αστροφυσικής, η κυρία Λύρατζη, προσπαθούσε να εξηγήσει με απλά λόγια μια συμπαντική αλήθεια που ανατρέπει όλα όσα πιστεύουμε σχετικά με τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Σύμφωνα με την ίδια:
«Στο Σύμπαν δεν υπάρχουν μορφές, σχήματα, χρώματα, όρια αντικειμένων, ήχοι, οσμές, γεύσεις, δηλαδή όλα αυτά που δημιουργούν την αισθητή πραγματικότητα, αλλά ένας ενιαίος και αδιάσπαστος ωκεανός ενέργειας. Η σύγχρονη Νευροφυσιολογία αποδεικνύει ότι κομμάτια αυτής της ενέργειας, μέσω των αισθητηρίων οργάνων μας, οδηγούνται σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου μας, όπου η φυσιολογία μας δημιουργεί τη λεγόμενη “υλική πραγματικότητα”. […] Κάθε τι που αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας δεν είναι το πραγματικό Σύμπαν, αλλά η προβολή του σε έναν ψεύτικο παραμορφωτικό τρισδιάστατο Ευκλείδειο “καθρέφτη” που κατασκευάζουν πλαστά οι αισθήσεις μας».
Advertisment
Εν ολίγοις, αυτό που (κατάλαβα ότι) είπε η κυρία Λύρατζη είναι ότι η πραγματικότητα την οποία αντιλαμβανόμαστε δεν είναι πραγματική, αλλά είναι μια ψευδαίσθηση την οποία δημιουργούν ο εγκέφαλος και οι αισθήσεις μας.
Τα πρώτα δευτερόλεπτα μετά την ανάγνωση αυτής της πληροφορίας με κατέκλυσε ένα συναίσθημα άρνησης που φαντάζομαι ότι θα μπορούσε να συγκριθεί με εκείνο των ανθρώπων της εποχής του Γαλιλαίου όταν άκουσαν ότι «Η Γη γυρίζει». Λογικό δεν είναι άλλωστε; Εσύ πόσο εύκολα μπορείς να αποδεχτείς πως η πραγματικότητα γύρω σου είναι εντελώς διαφορετική σε σχέση με αυτήν που αντιλαμβάνεσαι; Είναι σαν να σου λέει το Σύμπαν γελώντας: «Χα, χα! Δεν είμαι αυτό που νομίζεις!»
Στη συνέχεια, όμως, μετά το πρώτο σοκ, θα δεις ότι υπάρχει και η θετική πλευρά του νομίσματος. Αυτή η ανακάλυψη θα μπορούσε να σημαίνει ότι ο καθρέφτης που δεν σε δείχνει έτσι ακριβώς όπως θα ήθελες, κάνει λάθος. Γιατί στην πραγματική συμπαντική πραγματικότητα, την οποία οι αισθήσεις σου δεν μπορούν να αντιληφθούν, μπορεί να είσαι μια οπτική τελειότητα! Εντάξει, μετά από αυτήν τη σκέψη νιώθεις επιτέλους ότι μπορεί και να υπάρχει δικαιοσύνη στο Σύμπαν.
Advertisment
Όμως, δεν νομίζω ότι αυτή είναι η πρώτη φορά που αντιμετωπίζεις το ζήτημα της σχετικότητας της πραγματικότητας. Για την ακρίβεια, όλοι μας έχουμε έρθει σε επαφή με ερεθίσματα που μας κάνουν να αναρωτιόμαστε: «Τελικά τι είναι πραγματικό»; Κατ αρχήν, γύρω μας κυκλοφορούν εδώ και χρόνια ταινίες, όπως το Truman Show και το Matrix, οι οποίες παρουσιάζουν ανθρώπους που πιστεύουν ότι ζουν στον «πραγματικό κόσμο», αλλά αποδεικνύεται ότι η πραγματικότητα στην οποία ζουν είναι ένα ελεγχόμενο περιβάλλον, που έχει διαμορφωθεί από άλλους για να εξυπηρετηθούν συγκεκριμένοι σκοποί. Αν έχεις δει, λοιπόν, μια τέτοια ταινία, είναι πολύ πιθανό να έχεις ήδη προβληματιστεί σχετικά με το πόσο πραγματική είναι η πραγματικότητά σου.
Ωστόσο, η ύπαρξη διαφορετικών αντιλήψεων για το τι είναι πραγματικό δεν είναι μόνο ένα ευρηματικό κινηματογραφικό τέχνασμα, αλλά και μια κατάσταση που συναντάμε συχνά γύρω μας. Αν παρατηρήσεις τα μικρά παιδιά θα έχεις διαπιστώσει ότι πιστεύουν, μεταξύ άλλων, πως οι ήρωες των παραμυθιών και των κινουμένων σχεδίων είναι υπαρκτά πρόσωπα, πως υπάρχουν ζώα που μιλάνε και πως μερικά κέρματα του ενός ευρώ είναι θησαυρός!
Θα μου πεις τώρα ότι αυτές οι απόψεις οφείλονται στο, λόγω ηλικίας, χαμηλό επίπεδο γνωστικής ανάπτυξης. Εντάξει, αυτό ισχύει, αλλά επίσης ισχύει και το ότι αυτά τα παιδιά αποτελούν κάποια εκατομμύρια του παγκόσμιου πληθυσμού και η δική τους άποψη για τον κόσμο αποτελεί τη δική τους πραγματικότητα. Άρα, για ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων η δική σου, ενήλικη, πραγματικότητα είναι ακατανόητη και αδιάφορη.
Δική τους άποψη για το τι είναι πραγματικό έχουν και πολλές χιλιάδες άνθρωποι που πάσχουν από κάποιες ψυχικές διαταραχές οι οποίες έχουν ως σύμπτωμα το να ακούνε και να βλέπουν πράγματα που για εμάς τους υπόλοιπους δεν υφίστανται. Μπορεί τα όσα αντιλαμβάνονται να είναι αποτέλεσμα κάποιας ασθένειας, αλλά για όσο διάστημα νοσούν, αυτά αποτελούν την πραγματικότητά τους.
Υπάρχουν, βέβαια, και οι άνθρωποι που έχουν προβλήματα όρασης ή ακοής. Για αυτούς τα οπτικά και ακουστικά ερεθίσματα που δέχονται από τον γύρω κόσμο είναι είτε περιορισμένα, είτε ανύπαρκτα.
Συνεπώς, ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται τον κόσμο ο καθένας εξ’ αυτών διαφοροποιείται ανάλογα με τις δυνατότητες των αισθήσεων του. Όμως, αυτό που αντιλαμβάνεται αποτελεί την πραγματικότητά του, η οποία είναι, φυσικά, διαφορετική από την πραγματικότητα ενός απόλυτα λειτουργικού ανθρώπου.
Επίσης, το φύλο μας καθορίζει το πώς αντιλαμβανόμαστε πάρα πολλές πτυχές της καθημερινότητας. Για παράδειγμα, αν το σπίτι ενός ζευγαριού έχει να καθαριστεί μια εβδομάδα η γυναίκα είναι πιθανό να το θεωρεί βρώμικο, ενώ ο άντρας, μάλλον, το βλέπει καθαρό. Άρα, την ίδια υλική πραγματικότητα ο καθένας την αντιλαμβάνεται εντελώς διαφορετικά.
Ακόμα, όμως, και δύο άτομα με εντελώς ίδια βιολογικά χαρακτηριστικά (ηλικία, φύλο, νοητικές και σωματικές ικανότητες), μπορεί να έχουν διαφορετική άποψη για το τι είναι πραγματικό. Αν, για παράδειγμα, έχουν μια διαφωνία μεταξύ τους για ένα περιστατικό που συνέβη, είναι πιθανό ο καθένας να θυμάται τα γεγονότα διαφορετικά, ανάλογα με το πώς τα αντιλήφθηκε και ανάλογα με τη συναισθηματική κατάσταση στην οποία βρισκόταν. Όμως, ο καθένας μπορεί να πιστεύει πραγματικά ότι αυτό που θυμάται, είναι αυτό που όντως έγινε. Δηλαδή, αυτό που θυμάται είναι αυτό που θεωρεί πραγματικό.
Τέλος, οι προσωπικές μας απόψεις και ηθικές αρχές, καθώς και ο χαρακτήρας μας αποτελούν το φίλτρο μέσα από το οποίο κρίνουμε και ερμηνεύουμε ό,τι μας συμβαίνει. Επίσης, με βάση αυτά, επιλέγουμε τους φίλους μας, τις ασχολίες μας, τον τρόπο ζωής μας, τις πηγές ενημέρωσής μας και πολλά άλλα. Αν, για παράδειγμα, εσύ ενημερώνεσαι από την εφημερίδα Χ και ο γείτονάς σου από την εφημερίδα Ψ , ο κάθε ένας από εσάς θα έχει μια κάπως διαφορετική εικόνα για το τι γίνεται στον κόσμο, ανάλογα με το ΤΙ δημοσιεύει κάθε εφημερίδα και το ΠΩΣ το παρουσιάζει. Άρα, οι επιλογές σου διαμορφώνουν το άμεσο περιβάλλον σου και τα πράγματα με τα οποία έρχεσαι σε επαφή. Κατ’ επέκταση, λοιπόν, διαμορφώνουν και αυτό που πιστεύεις ότι είναι πραγματικό.
Αν το σκεφτείς περισσότερο, θα βρεις και εσύ πάρα πολλά παραδείγματα τα οποία αποδεικνύουν ότι το τι θεωρεί ο καθένας μας πραγματικό, είναι κάτι πολύ σχετικό. Στην ουσία, η πραγματικότητα για τον καθένα είναι αυτό που αντιλαμβάνεται από τον κόσμο γύρω του, καθώς και ο τρόπος που το ερμηνεύει. Επομένως, η πραγματικότητα σου είναι αυτό που, για κάποιους λόγους, εσύ αντιλαμβάνεσαι και βιώνεις ως πραγματικό.
Να θυμάσαι, όμως, ότι άλλοι άνθρωποι γύρω σου πιθανόν να αντιλαμβάνονται ως πραγματική μια διαφορετική πραγματικότητα. Οπότε, στο ερώτημα «Ποια πραγματικότητα είναι τελικά πραγματική» η απάντηση είναι: αυτή που μπορείς να αντιληφθείς και να πιστέψεις.
Και όσο σε αυτήν τη γη υπάρχουν πάνω από ένας άνθρωποι, θα υπάρχουν και πάνω από μία πραγματικότητες.
Έρικα Α.
