«Χόρευαν μαζί, ασταμάτητα, για ώρες ή μέρες και σε τρελό ντελίριο, οι χορευτές κατέρρεαν και έπεφταν αποκαμωμένοι στο έδαφος, βογκώντας και αναστενάζοντας όπως λίγο πριν το θάνατο. Όταν ανακτούσαν τις δυνάμεις τους, άρχιζαν ξανά τις σπασμωδικές τους κινήσεις». Αυτή είναι η περιγραφή της «επιδημίας του χορού» ή της «χορευτικής μανίας», όπως περιγράφεται από τον Benjamin Lee Gordon στο Medieval and Renaissance Medicine.
Αυτά τα γεγονότα ήταν αυθόρμητες εκρήξεις ανεξέλεγκτων χορευτικών κινήσεων που μάγευαν τους ανθρώπους σε όλη την Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα. Όσοι είχαν «προσβληθεί» από αυτή δεν μπορούσαν να σταματήσουν να χορεύουν, μέχρι που κουράζονταν τόσο που ορισμένοι άφηναν την τελευταία τους πνοή εκεί. Αυτά τα γεγονότα έχουν καταγραφεί ως τα πρώτα παραδείγματα του φαινομένου που αναφερόταν ως «μαζική υστερία».
Advertisment
Η μαζική υστερία είναι μια φράση που χρησιμοποιείται τόσο συχνά, που χάνει το πραγματικό της νόημα, από τάσεις της μόδας, συμμετοχή σε διαμαρτυρίες μέχρι ξέφρενα πάρτι. Χρησιμοποιείται τόσο αυθαίρετα που έχει φτάσει να είναι μια ρευστή έννοια, συνώνυμη με κάτι αρνητικό που περιλαμβάνει τη συμμετοχή μιας μεγάλης ομάδας ανθρώπων.
Ωστόσο, αν και ορισμένες φορές χρησιμοποιείται σε λάθος πλαίσια, ανήκει σαν έννοια στα πεδία της ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας. Και με αυτό τον τρόπο, έχει λάβει μεγάλη προσοχή από τους ειδικούς όλα αυτά τα χρόνια.
Τι είναι η μαζική υστερία;
Για να παρέχουμε έναν ξεκάθαρο ορισμό της μαζικής υστερίας, για να το προσδιορίσουμε ως ένα γεγονός πιθανού κλινικού ενδιαφέροντος και για να αποστασιοποιηθούμε από κάθε αρνητική χροιά, οι ερευνητές αναφέρονται στο φαινόμενο ως «συλλογική ψυχαναγκαστική συμπεριφορά». Οι ειδικοί που ασχολούνται με αυτό το φαινόμενο λένε ότι αυτός πρόκειται για έναν τύπο «ψυχογενούς ασθένειας» – μια πάθηση που εδράζεται στο νου, παρά στο σώμα. Ωστόσο, τα σωματικά συμπτώματα είναι κυρίως ψευδαισθήσεις, αλλά πολύ πραγματικά.
Advertisment
Η μαζική υστερία περιγράφεται επίσης ως «διαταραχή μετατροπής», κατά την οποία ένα άτομο έχει σωματικά συμπτώματα που επηρεάζουν το νευρικό σύστημα με απουσία κάποιας σωματικής αιτίας πάθησης και τα οποία εμφανίζονται ως απόκριση σε κάποια ψυχολογική δυσφορία. Επειδή η συλλογική ψυχαναγκαστική συμπεριφορά, ή μαζική υστερία, μπορεί να πάρει τόσες πολλές διαφορετικές μορφές, είναι πολύ δύσκολο να παρέχουμε έναν ξεκάθαρο ορισμό ή να την χαρακτηρίσουμε με βεβαιότητα.
Ο καθηγητής Simon Wessley από το King’s College του Λονδίνου στη Μ. Βρεταίνια – σημειώνει επίσης σε ένα άρθρο του ότι η μαζική υστερία συνηθίζει να περιγράφει μια τόσο μεγάλη ποικιλία «τρέλας, πανικού και παράλογων ομαδικών πεποιθήσεων», που είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστεί. Παρ’ όλα αυτά, προτείνει ότι θα μπορούσαμε να έχουμε στο νου μας πέντε βασικές αρχές:
1. Ως μια κρίση παθολογικής αρρωστημένης συμπεριφοράς που δεν μπορεί να εξηγηθεί από κάποια σωματική πάθηση
2. Επηρεάζει τους ανθρώπους που υπό φυσιολογικές συνθήκες δεν θα συμπεριφέρονταν με αυτό τον τρόπο
3. Αποκλείει συμπτώματα που προκαλούνται με πρόθεση σε ομάδες που συγκεντρώνονται γι’ αυτό το σκοπό, όπως όταν κάποιος πείθει μια ομάδα ανθρώπων ότι βιώνουν συλλογικά ένα ψυχολογικό ή σωματικό σύμπτωμα και έτσι τους επιβάλλεται
4. Η σύνδεση ανάμεσα στα άτομα που βιώνουν συλλογική ψυχαναγκαστική συμπεριφορά δεν πρέπει να είναι τυχαία, που σημαίνει ότι όλοι είναι μέρος της ίδιας (κατά κάποιο τρόπο) κοινότητας.
Ο καθηγητής Wessley επίσης πιστεύει ότι η μαζική υστερία δεν πρέπει να συγχύζεται με τον «ηθικό πανικό». Ο τελευταίος πρόκειται για έναν κοινωνιολογικό όρο που αναφέρεται σε ένα φαινόμενο κατά το οποίο οι άνθρωποι πανικοβάλλονται με μια αντιλαμβανόμενη – συνήθως αναληθής ή υπερβολική – απειλή, που απεικονίζεται πολλές φορές ως καταστροφή από τα μέσα ενημέρωσης.
Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι μαζικής υστερίας;
Στο άρθρο του, ο καθηγητής Wessley προχωρά βαθύτερα, ισχυριζόμενος ότι – με βάση παραδείγματα που έχουν αναγνωριστεί στην αναφερόμενη βιβλιογραφία – αυτό το φαινόμενο αναφέρεται σε δύο «σύνδρομα» με κάπως διαφορετικά χαρακτηριστικά. Αποκαλεί αυτά τα δύο είδη συλλογικής ψυχαναγκαστικής συμπεριφοράς ως «μαζική υστερία άγχους» και «μαζική κινητική υστερία».
Το πρώτο είδος, λέει, χαρακτηρίζεται από σωματικά συμπτώματα παρόμοια με αυτά που βιώνουμε σε περιπτώσεις άγχους και περιλαμβάνουν: κοιλιακό πόνο, πίεση στο στήθος, ζαλάδα, λιποθυμία, πονοκέφαλος, ναυτία, υπεραερισμό και ταχυκαρδία. Το δεύτερο είδος μαζική υστερίας από την άλλη πλευρά, χαρακτηρίζεται από γεγονότα που μοιάζουν εκείνα της επιληψίας, φανερή μερική παράλυση ή άλλα συμπτώματα που αλλάζουν την κινητική λειτουργία του ατόμου με έναν συγκεκριμένο τρόπο.
Πρόσφατα παραδείγματα μαζικής υστερίας
Αν και συμβάντα μαζικής υστερίας έχουν αναγνωριστεί καθ ‘όλη την πορεία της ιστορίας, δεν φαίνεται να έχουν μειωθεί στη σύγχρονη ιστορία και παρά την πρόοδο της τεχνολογίας, η οποία αντιθέτως φαίνεται να συνεισφέρει μέσω της γρήγορης ροής των πληροφοριών. Μάλιστα, τα πιο πρόσφατα φέρουν και την υπογραφή των κοινωνικών μέσων δικτύωσης.
Το 1962, σε ένα χωριό της Tanganyika, στη σημερινή Τανζανία, ένα κορίτσι σε ένα σχολείο άρχισε ξαφνικά να γελά και δεν μπορούσε να σταματήσει. Το γέλιο της γρήγορα δημιούργησε μια «επιδημία γέλιου» στους συμμαθητές της, τόσο έντονη που το σχολείο αναγκάστηκε να κλείσει. Όμως, παρ’ όλο που οι μαθήτριες στάλθηκαν σπίτι, η επιδημία μεταδόθηκε και στην υπόλοιπη κοινότητα και άρχισε να υποχωρεί 2 χρόνια μετά την έναρξη της κρίσης.
Μια άλλη περίπτωση καταγράφηκε στη Σιγκαπούρη το 1967, όπου εκατοντάδες άνδρες πείστηκαν ότι αν έτρωγαν χοιρινό κρέας από εμβολιασμένα γουρούνια, το μόριό τους θα συρρικνωνόταν ή θα εξαφανιζόταν. Αυτός ο πανικός χρειάστηκε να αντιμετωπιστεί ακόμα και από την κυβέρνηση της χώρας, η οποία άρχισε να εκπαιδεύει τον ανδρικό πληθυσμό για τα γεννητικά όργανα και για τη φήμη αυτή.
Το φθινόπωρο του 2001, μαθητές σε δημοτικά και γυμνάσια στις ΗΠΑ παρατήρησαν ένα περίεργο σύμπτωμα: το δέρμα τους εμφάνιζε εξανθήματα, αλλά μόνο όταν βρίσκονταν στο σχολείο. Στο σπίτι, τα συμπτώματά τους εξαφανίζονταν. Στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, το φαινόμενο αυτό συνδέθηκε με την επίδραση των τραγικών γεγονότων της 11ης Σεπτεμβρίου, δηλαδή ως μια ψυχοσωματική αντίδραση στα συναισθήματα που σχετίζονταν με ψυχικά τραύματα από το σοκαριστικό γεγονός.
Πιο πρόσφατα, το 2006, έφηβοι στην Πορτογαλία άρχισαν να παρουσιάζονται στα νοσοκομεία της χώρας με ζαλάδες, εξανθήματα και δυσκολία στην αναπνοή. Αφού οι γιατροί δεν μπορούσαν να βρουν κάποια σωματική αιτία γι’ αυτά τα συμπτώματα, κάποιοι ερευνητές βρήκαν ένα ενδιαφέρον κοινό στοιχείο: ήταν τα ίδια συμπτώματα που είχε εμφανίσει χαρακτήρας σε μια διάσημη σαπουνόπερα για εφήβους.
Τέλος, το πιο πρόσφατο παράδειγμα τοποθετείται στο 2012, όπου έφηβες από τη μικρή πόλη του LeRoy στις ΗΠΑ άρχισαν να εμφανίζουν συμπτώματα παρόμοια με εκείνα του συνδρόμου Tourette. Οι γιατροί δεν μπορούσαν να εντοπίσουν κάποια ξεκάθαρη αιτία. Αυτή η επιδημία ξεκίνησε όταν ένα κορίτσι δημοσίευσε βίντεό της στο YouTube, στο οποίο περιέγραφε ένα επεισόδιό της με τέτοια συμπτώματα. Μέχρι πρόσφατα, το κορίτσι αυτό δεν έχει δείξει κάποιο σημάδι του συνδρόμου.
Φαίνεται λοιπόν ότι στη σύγχρονη ιστορία τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης αποτελούν τα οχήματα εξάπλωσης τέτοιων «ιών». Σε κάθε περίπτωση, τα παραδείγματα τέτοιας μαζικής υστερίας τονίζουν ένα στοιχείο: ότι η ψυχική μας υγεία είναι το ίδιο σημαντική με την σωματική μας υγεία και χρειάζεται να τη διατηρούμε.
Photo: Author/Depositphotos
[toggle title="Πηγές"]
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3575566
https://www.smithsonianmag.com/history/how-soap-opera-virus-felled-hundreds-students-portugal-180962383/
https://dash.harvard.edu/handle/1/12274127
[/toggle]
