Το άγχος είναι μια τόσο οδυνηρή κατάσταση που αδυνατούμε να την αντέξουμε για πολύ. Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτή την κατάσταση; Πώς ο ανθρώπινος νους αμύνεται μπροστά σε αυτό; Η ψυχανάλυση μας αποκάλυψε πως οι άνθρωποι αναπτύσσουμε μηχανισμούς άμυνας (defense mechanisms) ενάντια στο άγχος.
Ασυνείδητα, λοιπόν, αναπτύσσουμε μεθόδους παραποίησης της πραγματικότητας και απώθησης κάποιων συναισθημάτων από τη συνείδηση προκειμένου να μην αισθανόμαστε εξαντλητικό άγχος. Πώς γίνεται όμως αυτό;
Advertisment
Ένας από τους πιο πρωτόγονους μηχανισμούς άμυνας είναι η προβολή. Σε αυτή, οτιδήποτε εσωτερικό και μη αποδεκτό προβάλλεται προς τα έξω και νοείται ως εξωτερικό. Αντί για παράδειγμα να παραδεχόμαστε στα δικά μας εχθρικά συναισθήματα, θεωρούμε ότι οι άλλοι είναι εχθρικοί απέναντί μας. Αν νιώθετε άγχος ή ενοχές επειδή αντιπαθείτε ή μισείτε κάποιο άτομο, είναι πολύ πιθανό να προβάλλετε εχθρικά συναισθήματα πάνω σε αυτό και να θεωρήσετε πως εκείνο είναι που σας φέρεται εχθρικά.
Ένας δεύτερος μηχανισμός άμυνας είναι η άρνηση. Μπορεί να έχουμε είτε άρνηση της πραγματικότητας είτε άρνηση της παρόρμησης, όπως όταν κάποιος φανερά οργισμένος, αρνείται ότι έχει θυμώσει ή ότι φωνάζει. Άρνηση της πραγματικότητας παρατηρείται σε περιπτώσεις που τα άτομα δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν το μέγεθος μιας απειλής ή κάτι συγκλονιστικού (όπως όταν αρνούμαστε την είδηση του θανάτου ενός αγαπημένου ατόμου).
Ένας άλλος τρόπος αντιμετώπισης του άγχους και της απειλής είναι να απομονώσουμε τα γεγονότα στη μνήμη ή να απομονώσουμε τα συναισθήματα από το περιεχόμενο μιας ανάμνησης ή μιας παρόρμησης. Κατά τη διαδικασία της απομόνωσης δεν αρνούμαστε την παρόρμηση, τη σκέψη ή την πράξη να έχουν πρόσβαση στη συνείδηση, αλλά αρνούμαστε το συνεπακόλουθο συναίσθημα.
Advertisment
Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν την απομόνωση, συχνά χρησιμοποιούν και το μηχανισμό της ματαίωσης. Στην περίπτωση αυτή, το άτομο ακυρώνει ως δια μαγείας μιας πράξη ή επιθυμία, βάζοντας στη θέση της μία άλλη. Η εκλογίκευση επίσης, ένας άλλος μηχανισμός άμυνας, συμβαίνει όταν ενώ μια πράξη γίνεται αντιληπτή, δεν γίνεται το κίνητρο πίσω από αυτή. Η συμπεριφορά επανερμηνεύεται έτσι ώστε να φαίνεται λογική και αποδεκτή.
Για την ψυχανάλυση όμως, ένας συγκεκριμένος μηχανισμός άμυνας έχει λάβει σημαντική θέση στην πρόσβαση στο ασυνείδητο: η απώθηση. Με την απώθηση, μια σκέψη, μια ιδέα ή επιθυμία απομακρύνονται από τη συνείδηση. Είναι σαν να λέμε: «Ό,τι δεν ξέρουμε και δεν θυμόμαστε, δεν μπορεί να μας πληγώσει». Η απώθηση θεωρείται ότι παίζει κάποιο ρόλο σε όλους τους άλλους μηχανισμούς άμυνας και, όπως και οι άλλοι, έτσι και εκείνη, απαιτεί τη σταθερή κατανάλωση ενέργειας προκειμένου να κρατήσει οτιδήποτε επικίνδυνο μακριά από τη συνείδηση.
Άλλοι μηχανισμοί άμυνας αποτελούν η μετουσίωση, η παλινδρόμηση και η αντισταθμιστική συμπτωματολογία. Σύμφωνα με τους ψυχαναλυτές, όλοι οι μηχανισμοί άμυνας είναι χρήσιμοι και ωφέλιμοι όταν ειδικά χρειάζεται να αποφύγουμε ένα αρχικό σοκ, ειδικά σε περιόδους κρίσης. Το πρόβλημα εμφανίζεται όταν κάποιος από αυτούς (ή και περισσότεροι) εμπλέκονται τόσο πολύ στην καθημερινότητά μας που τελικά καταλήγουν να την κάνουν δυσλειτουργική.
Η μαγεία της ψυχοθεραπείας έγκειται ακριβώς στην αποκάλυψη κάποιων από αυτούς τους μηχανισμούς, μέσω των οποίων ξεδιπλώνονται τα πραγματικά μας άγχη και οι φόβοι μας.
