Στο θεατρικό έργο του Patrick Hamilton, και στη μετέπειτα μεταφορά του σε κινηματογραφική ταινία, «Gaslight» (1944), ένας άντρας προσπαθεί να πείσει τη σύζυγό του αλλά και τον ευρύτερο κύκλο τους, πως εκείνη είναι τρελή. Διαστρεβλώνει και παραποιεί τα γεγονότα και τα λεγόμενά της, αλλάζει θέση στα αντικείμενα χωροταξικά εντός του σπιτιού, και όταν εκείνη παρατηρεί αυτές τις αλλαγές, προσπαθεί να την πείσει ότι κάνει λάθος και έχει παραισθήσεις.
Χαρακτηριστικό είναι το στιγμιότυπο της ταινίας, όπου την ώρα της δολοφονίας μιας άλλης γυναίκας από τον σύζυγο, το φως τρεμοπαίζει, καθώς ο σύζυγος χρησιμοποιεί τον αεριοφωτισμό (Gaslight) στον επάνω όροφο, με αποτέλεσμα η σύζυγος να παρατηρεί το φαινόμενο στον κάτω όροφο. Στη συνέχεια όταν η σύζυγος συναντάται με τον άνδρα της και του αναφέρει για τις μεταβολές στο φωτισμό, εκείνος και πάλι ισχυρίζεται πως είναι η ιδέα της και δημιουργεί κατά φαντασίαν εικόνες στο μυαλό της.
Advertisment
Με αφορμή λοιπόν τη συγκεκριμένη ταινία, ο όρος Gaslighting άρχισε να χρησιμοποιείται, για να περιγράψει την προσπάθεια χειραγώγησης και αμφισβήτησης της αντιληπτικής ικανότητας ενός ατόμου για την πραγματικότητα γύρω του. Στόχος του ατόμου που ασκεί Gaslighting είναι να σπείρει αμφιβολίες, σε ένα άλλο άτομο ή μια ομάδα ατόμων, με σκοπό να αναρωτιούνται για την ορθότητα της μνήμης, της λογικής και της σκέψης τους. Με παραπλανητικές μεθόδους και αντιφάσεις επιδιώκει την αποσταθεροποίηση του άλλου ατόμου, προκαλώντας του σύγχυση και τελικά αυτοαμφισβήτηση.
Ο θύτης* χρησιμοποιεί τρόπους που ξεκινούν από διάψευση του θύματος για όσα λέει ή πιστεύει και φτάνουν σε βαθμό κατάχρησης και «σκηνοθετημένων» γεγονότων προκειμένου να αμφιβάλλει για την πνευματική του ισορροπία και να το εξαπατήσει. Το αποτέλεσμα είναι το θύμα* του Gaslighting να χάνει την εμπιστοσύνη στην ίδια του την κρίση και να αποδέχεται εντέλει την ερμηνεία της πραγματικότητας που του επιβάλλει ο θύτης. Έτσι, ο θύτης χειρίζεται και ελέγχει το θύμα.
Συνήθως, άτομα που χρησιμοποιούν τεχνικές Gaslighting είναι οι αντικοινωνικές* και ναρκισσιστικές* προσωπικότητες. Τα άτομα αυτά τείνουν να παραβαίνουν τους νόμους, να αδιαφορούν για τα κοινωνικά ήθη, προσπαθώντας να εκμεταλλευτούν τους υπόλοιπους ανθρώπους συνήθως προς όφελός τους. Χρησιμοποιούν ψεύδη και συνήθως όταν ξεμπροστιάζονται, αρνούνται πως έχουν διαπράξει ή πει κάτι που δεν ισχύει. Μέσω της σαγήνης που εκπέμπουν πείθουν το θύμα και το οδηγούν στο να αμφιταλαντεύεται.
Advertisment
Σκοπός του θύτη είναι να «τοποθετήσει» το θύμα σε μια κατάσταση όπου θα αμφιβάλλει για τη διαύγειά του, τις αποφάσεις και τις επιλογές του. Ο θύτης επίσης, αποσκοπεί στο να μειώσει την αυτοπεποίθηση του θύματος. Για παράδειγμα, (σε διαπροσωπικό επίπεδο) το θύμα προσκαλεί το θύτη για συζήτηση ενός ζητήματος και ο θύτης αρνείται να συμμετέχει. Εν συνέχεια, ο θύτης ανταποκρίνεται και μετά πάλι φέρεται με αδιαφορία. Το θύμα μπερδεύεται από αυτή την αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά του θύτη, και αρχίζει να αισθάνεται ανάξιο προσοχής και ενδιαφέροντος, νιώθοντας πως το πρόβλημα το έχει το ίδιο και όχι ο θύτης.
Ενδείξεις ότι ασκείται Gaslighting
Ο θύτης εφαρμόζει τις ακόλουθες τακτικές και συμπεριφορές προς το θύμα
– Απαξίωση της προσωπικότητας του θύματος
– Απόκρυψη και υποβάθμιση από τον θύτη, γεγονότων και πληροφοριών που παρουσιάζονται στο θύμα
– Παράθεση των γεγονότων με τρόπο που αντιτίθεται στην οπτική του θύματος, και «επιβεβαιώνουν» την οπτική του θύτη
– Λεκτική κακοποίηση με έμμεσο συνήθως τρόπο, και αρκετές φορές με άκομψο χιούμορ
– Απόσπαση της προσοχής του θύματος από εξωγενείς του θύτη δραστηριότητες ή κοινωνικές συναναστροφές.
Οι πιο συχνές μέθοδοι χειραγώγησης του θύτη είναι οι ακόλουθες
– Απόκρυψη: Ο θύτης αποκρύπτει γεγονότα και καταστάσεις στις οποίες εμπλέκεται, προσπαθώντας να παραπλανήσει το θύμα. Λόγω της αμφισβήτησης το θύμα καταλήγει να ενοχοποιεί τον εαυτό του θεωρώντας πως έχει άδικο και φαντάζεται γεγονότα, που όμως είναι όντως αληθινά.
– Εξαναγκαστική Αλλαγή: Ο θύτης επιμένει στο να αλλάξει το θύμα διάφορα πράγματα πάνω του, από την εξωτερική εμφάνισή του μέχρι και τη συμπεριφορά του. Το θύμα οφείλει να ανταποκριθεί στη φαντασίωση του θύτη και όσο δεν ανταποκρίνεται, τόσο ο θύτης επιμένει σε αυτό.
– Έλεγχος και Εξουσία: Ο θύτης θέλει να ελέγχει το θύμα. Συχνά, ακολουθεί τακτικές απομάκρυνσης του θύματος από το περιβάλλον και τους κοντινούς του ανθρώπους, με σκοπό να μπορεί να τον εξουσιάζει ανεπηρέαστα και ολοκληρωτικά, αντλώντας ηδονή από αυτή την αποκλειστική διάθεση του θύματος.
Αντιμετώπιση του Gaslighting
– Εντοπίστε το πρόβλημα και θέστε σαν στόχο το πώς θα νιώσετε καλύτερα χωρίς αυτοκατηγορίες και αμφισβήτηση.
– Χρειάζεται να έρθετε σε επαφή με τα αληθινά σας συναισθήματα, εστιάζοντας στον εαυτό σας. Έτσι, θα «θυμηθείτε» τις ικανότητες και τις δυνατότητές σας τις οποίες είχατε τελευταίως παραμερίσει. Σταδιακά θα αρχίσετε να διαχωρίζετε την πραγματικότητα από τα στρεβλωμένα γεγονότα που σας είχαν παρουσιαστεί (με συγκεκριμένο τρόπο από τον θύτη) και θα είστε σε θέση να εντοπίζετε τις συμπεριφορές του θύτη που σας αποσυντονίζουν. Σίγουρα με την ανάλογη ψυχοθεραπευτική βοήθεια, τέτοια φαινόμενα μπορούν να αντιμετωπιστούν κατάλληλα.
*Θύτης: το άτομο που ασκεί συμπεριφορές χειραγώγησης Gaslighting
*Θύμα: το άτομο που υφίσταται Gaslighting
*Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας: Η αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας παρεμποδίζει την ικανότητα ενσυναίσθησης ενός ατόμου για τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων. Στην ακραία μορφή της διαταραχής, τα άτομα μπορεί να βλάψουν τους άλλους, να εμπλακούν σε εγκληματικές και παραβατικές συμπεριφορές. Συνήθως αγνοούν τις ανάγκες άλλων, εκτός αν πρόκειται και για δικό τους όφελος.
*Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας: Στη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας το άτομο έχει μια διογκωμένη αίσθηση εαυτού, ένα αίσθημα σπουδαιότητας, μια βαθιά ανάγκη για θαυμασμό και έλλειψη ενσυναίσθησης για τους άλλους. Το άτομο συχνά δυστυχεί, θλίβεται και απογοητεύεται, όταν δεν λαμβάνει τα ειδικά προνόμια και τον θαυμασμό που πιστεύει ότι του αξίζει.
- The absent father effect | Η επίδραση του απόντα πατέρα στην κόρη - 30 Σεπτεμβρίου 2024
- Ενσυναίσθηση: Πώς να είμαστε ουσιαστικά κοντά σε κάποιον που μας χρειάζεται - 31 Αυγούστου 2024
- Η θεραπευτική δύναμη της σχέσης μας με τα ζώα - 3 Ιουνίου 2024
