To αρτοποιείο υπολογίζει προσεκτικά τα έσοδά του από τις πωλήσεις των μπισκότων και των άλλων προϊόντων, από τους τόκους των καταθέσεών του, από την τροφοδοσία εκδηλώσεων κ.ο.κ. Βεβαιώνεται ότι έχει αρκετά έσοδα ώστε να καλύπτει τις υποχρεώσεις του, να πληρώνει τους εργαζομένους, πρώτες ύλες, λογαριασμούς, το ενοίκιο κτλ.
Έχει αρκετά έσοδα ώστε να λειτουργεί επτά ημέρες την την εβδομάδα ή μόνο έξι; Μπορεί να πληρώνει τρεις βοηθούς ή δύο; Έχει αρκετές οικονομίες, ώστε να αντικαταστήσει τον φούρνο με καινούριο μοντέλο, να αγοράσει καινούρια ταμειακή μηχανή, να αλλάξει την παλιομοδίτικη βιτρίνα με κάτι πιο μοντέρνο; Μήπως να συνταξιοδοτηθεί ο παλιός φούρναρης που έχει πια κουραστεί και μπερδεύει τις θερμοκρασίες στον φούρνο;
Advertisment
Έτσι ακριβώς και ο εγκέφαλός μας αξιολογεί συνεχώς τα εισερχόμενα και τα εξερχόμενα, ελέγχει για ποιες δομές έχει τους απαραίτητους πόρους ώστε να λειτουργήσει, ποιες μπορεί να αντικαταστήσει, ποιες μπορεί να αποσύρει. Υπάρχουν περίπου ένα τετράκις εκατομμύριο ενεργοβόρες συνάψεις που πρέπει να τροφοδοτεί. Όταν χρειαστεί να σχηματίσει μια νέα ανάμνηση ή να μάθει μια νέα δεξιότητα, πρέπει να αναδιαρθρώσει κάποιες από αυτές τις συνάψεις ή να δημιουργήσει εντελώς καινούργιες.
Γι’ αυτό, μεταξύ όλων των άλλων δεδομένων που πρέπει να εισαχθούν, απαιτείται ενέργεια, πρώτες ύλες και εγκεφαλική δραστηριότητα. Κάθε εισαγωγή δεδομένων έχει τον δικό της υποδοχέα εξάρτησης, ο οποίος παίζει το ρόλο του λογιστή και είναι εξειδικευμένος για ένα μοναδικό δεδομένο. Έτσι, ο υποδοχέας της τεστοστερόνης παρακολουθεί και καταγράφει πόσο συχνά ενεργοποιήθηκε, ο υποδοχέας της βιταμίνης D κάνει το ίδιο για τον εαυτό του, όπως και οι υπόλοιποι εξειδικευμένοι υποδοχείς. Κάθε εξειδικευμένος υποδοχέας-λογιστής αναφέρει την κατάστασή του στην APP που είναι στην πραγματικότητα ένας πρωτεύων υποδοχέας εξάρτησης που δεν ανταποκρίνεται σε μια μοναδική εισαγωγή δεδομένων, αλλά μάλλον ενσωματώνει τα δεδομένα πολλών υποδοχέων.
Η ΑΡΡ τα προσθέτει, ώστε να προσδιορίσει αν τα «έσοδα» είναι επαρκή για να διατηρηθεί το εξαπλωμένο συναπτικό δίκτυο του εγκεφάλου. Αν ναι, και υπάρχει περιθώριο για αναδιάρθρωση ή ακόμη και επέκταση, ο οικονομικός διευθυντής ΑΡΡ στέλνει δύο υπομνήματα, τη δυάδα υποστήριξης συνάψεων και νευρώνων, τους παλιούς μας φίλους sAPP και Αctf, δηλαδή –οπότε ο εγκέφαλος είναι πανέτοιμος για τη διατήρηση και την ανάπτυξη των συνάψεων. Αν όμως ο οικονομικός διευθυντής ΑΡΡ μάθει από τους υποδοχείς εξάρτησης ότι δεν υπάρχουν επαρκή έσοδα, τότε στέλνει μια διαφορετική ομάδα υπομνημάτων, την καταστρεπτική τετράδα των sAPPβ, βήτα-αμυλοειδούς, Jcasp και C31. Αυτά τα μόρια ξεκινούν μια καμπάνια μείωσης του αριθμού των συνάψεων σε μία η περισσότερες περιοχές του εγκεφάλου.
Advertisment
Όταν είμαστε νέοι, αυτές οι δύο διεργασίες – η κατασκευή/διατήρηση των συνάψεων και η αποσυναρμολόγησή τους – βρίσκονται σε μια δυναμική ισορροπία. Όταν μαθαίνουμε νέα πράγματα, σχηματίζονται συνάψεις και γίνονται πιο δυνατές. Όταν μια ανάμνηση δεν είναι σημαντική και έχουμε την πολυτέλεια να την ξεχάσουμε (τι αυτοκίνητο είπαμε ότι έχει ο γείτονας;), τότε οι συνάψεις που ενσάρκωναν για σύντομο χρονικό διάστημα αυτή την ανάμνηση σπάνε σε μικρά κομμάτια, τα οποία ανακυκλώνονται για να δημιουργηθούν συνάψεις με πιο σημαντικές αναμνήσεις. Οι δραστηριότητες σχηματισμού και καταστροφής των συνάψεων είναι εξισορροπημένες – κρατάμε τις απαραίτητες πληροφορίες και πετάμε τις υπόλοιπες.
Όπως μεγαλώνουμε όμως, τα εισερχόμενα που απαιτούνται για την ανάπτυξη και διατήρηση των συνάψεων – ορμόνες, θρεπτικές ουσίες και άλλα πολλά – είναι όλο και πιο ανεπαρκή, Οι υποδοχείς που τα ανιχνεύουν ενημερώνουν σχετικά την ΑΡΡ. Τα τέσσερα υπομνήματα στέλνονται αμέσως, καθώς το τεράστιο συναπτικό δίκτυο του εγκεφάλου δεν μπορεί πλέον να συντηρηθεί. Ήρθε η ώρα για στρατηγικό, καλοσχεδιασμένο περιορισμό του μεγέθους.
Κάτι τέτοιο μπορεί να ακούγεται ως τρομερή εξέλιξη – ποιος θα ήθελε να χάσει νευρώνες και συνάψεις;-, όμως αυτός ο περιορισμός μεγέθους δεν είναι από τη φύση του παθολογικός. Όπως έχουμε γράψει ο συνάδελφός μου δρ Alexei Kurakin και εγώ, η «νόσος» Αλτσχάιμερ είναι στην πραγματικότητα, σε πολλές περιπτώσεις, ένα εγγενές πρόγραμμα συρρίκνωσης του εκτεταμένου και αληθινά εντυπωσιακού συναπτικού δικτύου.
Είναι, με δυο λόγια, κάτι καλό για τον εγκέφαλο –ανάλογα με το πόσο ευρύς είναι ο ορισμός του «καλού». Γιατί αυτό που κάνει ο εγκέφαλος όταν, ταλαιπωρούμενος από το Αλτσχάιμερ, μειώνει το μέγεθός του είναι απλό. Υποχωρεί, διατηρεί μόνο τις λειτουργίες που του είναι απαραίτητες για να επιβιώσει και δεν καταναλώνει ενέργεια ή πόρους για να δημιουργήσει αναμνήσεις που δεν χρειάζεται. Όταν καλείται να επιλέξει ανάμεσα στο να θυμάται πώς να μιλάει (ή να αναπνέει ή να ρυθμίζει την θερμοκρασία του σώματος) και στο να θυμάται ποιος σκοτώθηκε στο Game of Thrones χτες το βράδυ, ο εγκέφαλος διαλέγει το πρώτο. Κατ’ επέκταση, τα πιο αγαπημένα μας επαναλαμβανόμενα εγκεφαλικά «προγράμματα» – οι δεξιότητές μας, τα χόμπι μας – συχνά διασώζονται εις βάρος των νέων αναμνήσεων.
Photo: Author/Depositphotos
Απόσπασμα από το βιβλίο «Αλτσχάιμερ μας αφορά όλους» του Dale Bredesen από τις εκδόσεις Διόπτρα
