Αποφευκτική Διαταραχή της Προσωπικότητας: Διάγνωση
Στην Αποφευκτική Διαταραχή της Προσωπικότητας είναι διάχυτο το πρότυπο της κοινωνικής αναστολής, των συναισθημάτων ανεπάρκειας και υπερευαισθησίας στην αρνητική αξιολόγηση, με έναρξη στην πρώιμη ενήλικη ζωή του ατόμου και παρουσία ποικίλων πλαισίων. Για να διαγνωσθεί ένα άτομο με αποφευκτική διαταραχή, χρειάζεται να εμφανίζει ορισμένα από τα εξής ακόλουθα συμπτώματα:
– Αποφεύγει επαγγελματικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν σημαντική διαπροσωπική επαφή, εξαιτίας φόβων κριτικής, αποδοκιμασίας ή απόρριψης.
Advertisment
– Είναι απρόθυμο να συσχετιστεί με ανθρώπους, εκτός αν έχει τη βεβαιότητα ότι θα γίνει αρεστό.
– Δείχνει να περιορίζει τις στενές φιλίες εξαιτίας του φόβου ότι θα ντροπιαστεί ή θα γελοιοποιηθεί.
– Έντονη ενασχόληση με το ότι θα υποστεί κριτική ή απόρριψη σε κοινωνικές καταστάσεις.
Advertisment
– Είναι ανεσταλμένο σε νέες διαπροσωπικές καταστάσεις εξαιτίας αισθημάτων ανεπάρκειας.
– Θεωρεί τον εαυτό του κοινωνικά ανόητο, προσωπικά μη ελκυστικό, και κατώτερο από τους άλλους.
– Είναι ασυνήθιστα απρόθυμο να διακινδυνεύσει προσωπικά ή να συμμετάσχει σε νέες δραστηριότητες, επειδή είναι δυνατόν να φανερώσουν την αμηχανία του.
Κλινική Εικόνα της αποφευκτικής διαταραχής της προσωπικότητας
Το άτομο με αποφευκτική διαταραχή επιθυμεί τη σύναψη στενών και βαθύτερων σχέσεων, όπως και την κοινωνική συναναστροφή, όμως εξαιτίας του έντονου φόβου ότι θα πληγωθεί και θα απογοητευθεί, θα απορριφθεί και θα αποτύχει, αποφεύγει τελικά την έκθεση και τις επαφές με τους άλλους. Ο αποφευκτικός αισθάνεται ανεπαρκής και ανίκανος να αντεπεξέλθει επιτυχώς στον κοινωνικό και εργασιακό τομέα.
Θεωρεί ότι οι γύρω του δεν βρίσκουν ενδιαφέρον σε αυτόν, έτσι ώστε να τον συναναστραφούν. Τους βιώνει ως επικριτικούς και υποτιμητικούς. Φοβάται ότι σχετιζόμενος με τους άλλους, εκείνοι θα ανακαλύψουν την ανεπάρκεια του, θα τον απορρίψουν και τελικά δεν θα μπορέσει να αντέξει το δυσάρεστο συναίσθημα με το οποίο θα έρθει αντιμέτωπος. Αισθάνεται έντονο άγχος και θλίψη, για την δυσκολία να απολαύσει τις σχέσεις με τους γύρω του, και παράλληλα για την έλλειψη αυτοπεποίθησης στο να δοκιμάσει να τους συναναστραφεί.
Το άτομο με αποφευκτική διαταραχή εμφανίζει χαμηλό επίπεδο ανοχής στη δυσφορία και στις δύσκολες καταστάσεις, γεγονός που το αποτρέπει από το να βρει τρόπους να ξεπεράσει την ντροπή και την έλλειψη διεκδικητικότητας. Η προσοχή του εστιάζεται στο να παρατηρεί τον εαυτό του και την συμπεριφορά του. Αν και είναι υπερευαίσθητο στα δυσάρεστα συναισθήματα, αποφεύγει να αναγνωρίσει τις αρνητικές και κάποιες φορές παραποιημένες σκέψεις που του προκαλούν αυτά τα συναισθήματα.
Ο αποφευκτικός αποφεύγει να έρθει σε επαφή με άτομα τα οποία δεν γνωρίζει καλά και δεν νιώθει ότι είναι σίγουρα αποδεκτός από εκείνους. Νιώθει ανεπιθύμητος σε κοινωνικές εκδηλώσεις και αυτό εξαιτίας της δυσκολίας να ανεχτεί την κριτική, ακόμη και το παραμικρό σχόλιο, μία διαπίστωση ή ένα πείραγμα, το οποίο τελικά το αντιλαμβάνεται ως κακοπροαίρετο και ως απόρριψη. Η χαμηλή αυτοπεποίθηση του πολλές φορές τον οδηγεί στην απομόνωση.
Όταν βρίσκεται σε μία κοινωνική εκδήλωση αποφεύγει να μιλήσει από φόβο μήπως πει κάτι λάθος, ή μήπως με κάποιο άλλο τρόπο ντροπιαστεί. Σπαταλά πολύ χρόνο και σκέψη στο να εντοπίσει στους γύρω του σημάδια αποδοχής ή απόρριψης.
Ο αποφευκτικός δυσκολεύεται να κάνει φιλίες, εκτός και αν είναι σίγουρο ότι έχει την συμπάθεια και την αποδοχή εκ των προτέρων. Είναι κάτι περισσότερο από το να είναι κανείς ντροπαλός και να αντιμετωπίζει κάποιες δυσκολίες σχετικά με την κοινωνική συναναστροφή. Στις προσωπικές του σχέσεις, συχνά φοβάται να μοιραστεί προσωπικές πληροφορίες ή να μιλήσει για τα συναισθήματα του, με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται να διατηρήσει στενές διαπροσωπικές σχέσεις ουσίας.
Θεωρεί ότι είναι καλύτερο να αποφεύγει πιθανές δυσάρεστες για τον ίδιο καταστάσεις κατά τις οποίες μπορεί να αξιολογηθεί. Αποφεύγει να αναλάβει καινούριες πρωτοβουλίες και συχνά αναζητά ένα εργασιακό περιβάλλον στο οποίο δεν υπάρχει ιδιαίτερη αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους.
Δεν ρισκάρει με το φόβο μήπως εκτεθεί, ή απορριφθεί και μήπως τελικά δεν μπορέσει να διαχειριστεί το πως θα αισθανθεί. Κάθε αποφυγή, αν και αρχικά βοηθά το άτομο να νιώσει καλύτερα και να μην βιώσει την καταστροφή που φοβάται ότι θα συμβεί, έχει τελικά ως αποτέλεσμα να του επιβεβαιώσει την λανθασμένη αντίληψη της αυτοαμφισβήτησης. Νιώθει κοινωνικά μη ικανό, μη επιθυμητό, συμπεράσματα που έχουν ως συνέπεια την πλήρη αποξένωση αυτοαπομόνωση του.
Αιτίες που σχετίζονται με την Αποφευκτική Διαταραχή της Προσωπικότητας
Αν και έχει παρατηρηθεί οικογενειακή προδιάθεση στην εμφάνιση της Αποφευκτικής Διαταραχής, η κληρονομικότητα από μόνη της δεν αρκεί. Συχνά, κατά την παιδική ηλικία, χρειάζεται να υπάρχει κάτι που αμφισβητεί την αίσθηση της αξίας του εαυτού του παιδιού. Για παράδειγμα, μία επικριτική γονική φιγούρα ή ένα επικριτικό περιβάλλον. Συνήθως, η διαδικασία αυτή είναι ιδιαίτερα έντονη σε παιδιά που έχουν κάποια σωματική διαφοροποίηση, χρόνια ασθένεια ή αποκλίνουν από τον μέσο όρο σε διάφορους τομείς.
Έτσι το παιδί ενδοβάλλει την επικριτική άποψη των άλλων και τελικά την ενστερνίζεται: «εφόσον εκείνοι πιστεύουν ότι είμαι ανίκανος, μάλλον είμαι». Σύμφωνα με έρευνες, τα παιδιά που υστερούν φροντίδας, ενθάρρυνσης, και βιώνουν απόρριψη, παραμέληση και κακοποίηση από τους πρώτους φροντιστές τους, είναι πιθανόν να εμφανίσουν την διαταραχή. Ως «απάντηση» σε αυτές τις συνθήκες τα παιδιά αποφεύγουν την κοινωνικοποίηση, ουσιαστικά σαν στρατηγική επιβίωσης. Επομένως, το παιδί δομεί την προσωπικότητα του, χωρίς πίστη στον εαυτό, με αποτέλεσμα να γίνεται ένας ενήλικας χωρίς αυτοεκτίμηση.
Διαφοροδιάγνωση
Η Αποφευκτική Διαταραχή της Προσωπικότητας συχνά συγχέεται με τη Σχιζοειδή*, λόγω της ομοιότητας ορισμένων συμπτωμάτων τους. Αν και το άτομο μοιάζει εξίσου συναισθηματικά περιορισμένο και στις δύο περιπτώσεις, στην αποφευκτική βιώνει τη μοναξιά με δυσφορία και έχει πλουσιότερο ιστορικό αντικειμενότροπων* σχέσεων στο παρελθόν.
Επιπλέον, δεν επιδίδεται σε τόσο πολλές «αυτιστικές» ονειροπολήσεις. Ειδοποιός διαφορά, αποτελεί το ότι ο σχιζοειδής αδιαφορεί για την αλληλεπίδραση με τους άλλους, σε αντίθεση με τον αποφευκτικό ο οποίος την επιθυμεί, όμως την αποφεύγει λόγω του φόβου απόρριψης και κριτικής. Μέχρι πρόσφατα, υπήρχε η πεποίθηση ότι η αποφευκτική διαταραχή εμφανιζόταν πάντα σε συσχέτιση με την διαταραχή Κοινωνικού Άγχους*. Σύμφωνα με έρευνες, αυτό έχει πλέον ανατραπεί, καθώς ένα σημαντικό ποσοστό των άτομο με Αποφευκτική Διαταραχή δεν πληρεί τα κριτήρια και για την Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους.
Συνήθως είναι δύσκολη η διαφοροποιήση των δυο διαταραχών, όμως το άτομο με αποφευκτική Διαταραχή αισθάνεται φόβο, άγχος και απόσυρση σε όλους τους τομείς και τις περιστάσεις της ζωής του. Αντιθέτως το άτομο με Κοινωνικό Άγχος αισθάνεται άγχος και φόβο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπως το να μιλήσει δημόσια μπροστά σε μεγάλο κοινό και ακροατήριο ή να εκτεθεί σε κοινή θέα κλπ. Σε αντίθεση με το άτομο με Κοινωνικό Άγχος, το άτομο με αποφευκτική διαταραχή, έχει συμπτώματα που προηγούνται ή συνυπάρχουν με την διαταραχή όπως κατάθλιψη και ψυχαναγκασμούς, είναι επιρρεπές σε καταχρήσεις, εθισμούς κλπ.
Αποφευκτική Διαταραχή της Προσωπικότητας: Τρόποι αντιμετώπισης
Ο αποφευκτικός χρειάζεται να δημιουργήσει δυνατές σχέσεις, «χτίζοντας» την αυτοπεποίθησή του, και παράλληλα μειώνοντας την δυσφορία που αισθάνεται στις κοινωνικές συναναστροφές του. Μέσα από την κατάλληλη θεραπευτική παρέμβαση, μπορεί να αναδομήσει τον αρνητικό τρόπο σκέψης του και να αποκτήσει περισσότερες κοινωνικές δεξιότητες.
Εξαιρετικά βοηθητική είναι η ομαδική ψυχοθεραπεία με ομοιοπαθείς, η οποία παρέχει έναν ασφαλή χώρο για να δημιουργηθούν στέρεες σχέσεις. Το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον είναι επίσης καθοριστικό, ώστε να στηρίξει συναισθηματικά το άτομο, αλλά και να το ωθήσει, παρακινώντας το, να εμπλακεί σε κοινωνικές περιστάσεις και νέες εμπειρίες.
*Σχιζοειδής: Στη Σχιζοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας το άτομο διακατέχεται από ένα πρότυπο απόσπασης από κοινωνικές σχέσεις και περιορισμένο εύρος έκφρασης συγκινήσεων σε διαπροσωπικές σχέσεις.
*Αντικειμενότροπες Σχέσεις: Η συγκεκριμένη θεωρία έρχεται να τονίσει τον σημαντικό ρόλο που παίζει η πρώτη σχέση μεταξύ μητέρας – βρέφους στην ανάπτυξη της ταυτότητας του παιδιού και της ψυχικής του δομής.
*Κοινωνικό Άγχος: Το κοινωνικό άγχος αποτελεί έναν έντονο φόβο για μία ή περισσότερες κοινωνικές καταστάσεις στις οποίες το άτομο εκτίθεται σε πιθανό εξονυχιστικό έλεγχο από μέρους των άλλων (καταστάσεις κοινωνικής αλληλεπίδρασης, καταστάσεις που το άτομο γίνεται αντικείμενο παρατήρησης ή που χρειάζεται να επιτελέσει κάτι δημόσια).
Πηγές
American Psychiatric Association, DSM-5, Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας, 2015.
Avoidant personality disorder (AVPD), Merck Manual, May 2018.
Reich, James (2009), Avoidant personality disorder and its relationship to social phobia», Current Psychiatry Reports 11 (1): 89–93.
Lampe, L. & Malhi, G. S. (2018), Avoidant personality disorder: Current insights,
Psychology Research and Behavior Management.
- Οι πιο «τρομακτικές» μάσκες είναι εκείνες που δεν φαίνονται… - 14 Μαρτίου 2024
- Για «τι» θα μιλήσουμε στην ψυχοθεραπεία; - 13 Φεβρουαρίου 2024
- Τελικά τα ετερώνυμα έλκονται; - 24 Ιανουαρίου 2024
