Όλοι, λίγο πολύ, είμαστε εξοικειωμένοι με την έννοια της «συμπόνοιας». Αυτό όμως που πιθανόν δεν γνωρίζατε είναι την έννοια της αυτο-συμπόνοιας, του συναισθήματος δηλαδή εκείνου που στρέφεται προς τον εαυτό μας. Απευθυνθήκαμε στην Life Coach Νίκη Ορφανουδάκη, συν-δημιουργό του Κέντρου Δια Βίου Μάθησης Harmony and Creativity, ώστε να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα αυτή τη προσέγγιση, την οποία συμπεριλαμβάνει στα εκπαιδευτικά προγράμματα του κέντρου.
1. Κα Ορφανουδάκη, ποια είναι η διαφορά της συμπόνοιας (Compassion) από την ενσυναίσθηση;
Πριν επεκταθώ στο ζήτημα, θα ήθελα να ξεκαθαρίσω το γιατί, παρόλο που το πρώτο μου πτυχίο είναι στη Φιλολογία και λατρεύω την ελληνική γλώσσα, χρησιμοποιώ συνήθως τον όρο Compassion και όχι τη λέξη συμπόνοια. Η συμπόνοια συνήθως ταυτίζεται στο μυαλό μας με τη στάση μας απέναντι σε κάποιον κακομοίρη και αδύναμο άνθρωπο. Για να το καταλάβουμε, αρκεί να θυμηθούμε το περίφημο λαϊκό άσμα, το οποίο έχει καρφωθεί στο μυαλό μας εδώ και πολλά χρόνια: «Δε θέλω τη συμπόνοια κανενός, τον έζησα τον κόσμο και τον είδα…». Το Compassion όμως δεν έχει καμία σχέση με μιζέρια και κλάψα, αντίθετα είναι μια αστείρευτη πηγή ενδυνάμωσης και προόδου για το άτομο και τα κοινωνικά σύνολα.
Advertisment
Η ενσυναίσθηση διαφοροποιείται με το Compassion κυρίως σε δύο παραμέτρους: Πρώτα από όλα η ενσυναίσθηση αναφέρεται στη σχέση μας κυρίως με τους άλλους, δηλαδή με την ενσυναίσθηση δε μένουμε στο επίπεδο της λογικής, αλλά μπορούμε να βιώσουμε το συναίσθημα του άλλου, ο πόνος ή η χαρά δε μένουν σε ένα λογικό επίπεδο και δεν εκφράζονται απλώς τυπικά, αντίθετα το συναίσθημα γίνεται δικό μας.
Από την άλλη, στο Compassion ξεκινάμε και δίνουμε ιδιαίτερη βαρύτητα στο Self-Compassion, στη συμπόνοια δηλαδή που δείχνουμε εμείς οι ίδιοι για τον εαυτό μας. Νομίζω ότι δε χρειάζεται να αιτιολογήσω εκτεταμένα τους λόγους για τους οποίους κάτι τέτοιο είναι απολύτως απαραίτητο: Αποτελεί πια κοινό τόπο το ότι η έλλειψη αγάπης, καλοσύνης και φροντίδας για τον εαυτό μας αποβαίνει καταστροφική και δε μας επιτρέπει να αγαπήσουμε υγιώς και να προσφέρουμε αποτελεσματικά στους άλλους ανθρώπους.
Η δεύτερη παράμετρος σχετίζεται με αυτή που επιστημονικά ονομάζεται emotional fatigue, ας την πούμε συναισθηματική υπερκόπωση, και παρατηρείται σε ανθρώπους που διαθέτουν ισχυρή ενσυναίσθηση, σε ανθρώπους που προσφέρουν σε άλλους ή τους φροντίζουν, αλλά ακόμη και σε ψυχολόγους, coaches, ειδικούς ψυχικής υγείας και γιατρούς που έρχονται σε άμεση επαφή καθημερινά με τα αρνητικά συναισθήματα των ανθρώπων.
Advertisment
Όταν λοιπόν ο άνθρωπος «ρουφάει σα σφουγγάρι» τα συναισθήματα των άλλων, κινδυνεύει να διαλυθεί ο ίδιος ψυχικά, να καταλήξει ράκος και να μην έχει τη δύναμη να βοηθήσει ούτε τον ίδιο του τον εαυτό ούτε τους άλλους. Με το compassion όμως, δεν παραμένεις στη λογική συνειδητοποίηση ούτε στη βίωση μόνο του συναισθήματος, αντίθετα φτάνεις σε μία θέση που το συναίσθημα δεν σε εξουθενώνει και είσαι έτοιμος με υγιή τρόπο να προσφέρεις πρακτικά τη βοήθειά σου. Όταν έχουμε την ικανότητα να βιώνουμε την ενσυναίσθηση για το άλλο άτομο, αλλά στη συνέχεια αναγνωρίζουμε το συναίσθημα, αποστασιοποιούμαστε και τείνουμε το χέρι μας για να ανακουφίσουμε τον πόνο του, είναι πολύ λιγότερο πιθανό να καταλήξουμε σε συναισθηματική διάλυση.
Επιβάλλεται επίσης να επισημάνουμε πως το Compassion και η ενσυναίσθηση χρησιμοποιούν διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου και ότι το Compassion μπορεί να καταπολεμήσει τo stress που προκαλεί η ενσυναίσθηση. Αυτοί είναι οι λόγοι εξαιτίας των οποίων συνηθίζω να λέω ότι το Compassion είναι ένα βήμα, ίσως και ένα άλμα πέρα από την ενσυναίσθηση. Το Compassion όχι μόνο θεωρητικά, αλλά κυρίως στην πράξη μας μαθαίνει με εργαλεία, ασκήσεις και πρακτικές καθοδηγούμενες ή μη, να βιώνουμε το συναίσθημα, να το αναγνωρίζουμε, να το κατονομάζουμε και να το αποδεχόμαστε, να αποφεύγουμε την υπερβολή και να το τοποθετούμε στα πλαίσια της πανανθρώπινης εμπειρίας και τέλος να επιτυγχάνουμε την απαραίτητη αποστασιοποίηση, ούτως ώστε να είμαστε ικανοί να προσφέρουμε υγιώς αγάπη, καλοσύνη και φροντίδα στον εαυτό μας και τους συνανθρώπους μας.
2. Γιατί θεωρείτε ότι η συμπόνοια είναι μια σημαντική ποιότητα που αξίζει να καλλιεργήσουμε;
Δεν είναι τυχαίο ότι το Compassion θεωρείται από τους ειδικούς το ανώτερο επίπεδο όχι μόνο στη συναισθηματική αλλά και στην ηθική νοημοσύνη. Ο σύγχρονος κόσμος είναι τελείως ακραίος. Αφενός επιδιδόμαστε εμμονικά στο κυνήγι της επιτυχίας και της ευτυχίας, των οποίων τα κριτήρια είναι συνήθως απολύτως επιφανειακά και αναφέρονται σε επαγγελματικές επιτυχίες και υλικά αγαθά. Φυσικά και δεν θα ισχυριστώ ότι το να βρίσκεται κάποιος στην κορυφή και να έχει πολλά υλικά αγαθά είναι κατάπτυστο, όμως όταν η αίσθηση της επιτυχίας μας και η αυτοεκτίμησή μας εξαρτώνται απόλυτα από αυτό, καταλήγουμε με μια αίσθηση ανικανοποίητου στη ζωή μας, αυτομαστιγωνόμαστε και δυναμιτίζεται βέβαια η σχέση μας με τον εαυτό μας. Η σχέση μας και με τους άλλους καταστρέφεται επίσης, γιατί παύουμε να τους θεωρούμε συνοδοιπόρους στο ταξίδι της ζωής, αφού είναι εν δυνάμει ανταγωνιστές.
Η αγάπη και η συμπόνοια λοιπόν ως πρωταρχικές αξίες και θεμέλια της ευτυχίας όχι μόνο του ατόμου αλλά και του κοινωνικού συνόλου και του πλανήτη έχει υποβαθμιστεί και παραγκωνιστεί με αποτέλεσμα ανθρώπους συχνά δυστυχείς και κοινωνίες με πολλά φαινόμενα έλλειψης ηθικής νοημοσύνης. Αφετέρου, στην κοινωνία μας οι άνθρωποι που ονομάζονται από τον εαυτό τους και από τους άλλους «συναισθηματικοί», είναι αυτοί που συνηθίζω να λέω «ότι βαφτίζουν τις ανασφάλειες τους συναίσθημα». Δυστυχώς, τα άτομα αυτά είναι έρμαια των συναισθημάτων τους, δεν μπορούν να προστατεύσουν και να φροντίσουν τον εαυτό τους και γίνονται συχνά θύματα καταστρέφοντας πολλές φορές με αυτόν τον τρόπο τον εαυτό τους και τους άλλους.
Σήμερα λοιπόν, σε μια εποχή που φαίνεται σκληρά κερδοσκοπική και ψυχρά τεχνοκρατική η αγάπη, η συμπόνια και η ανιδιοτελής βοήθεια στον εαυτό μας και στους άλλους, το Compassion δηλαδή, αποτελούν το δρόμο που θα μας προσφέρει ισορροπία και ολοκληρωμένη ζωή και έναν κόσμο με ποιότητα, αξίες και ιδανικά. Αυτός ο κόσμος που θα γεννηθεί ίσως να μην είναι δυνατόν να εξαφανίσει τον πόνο και την οδύνη, μπορεί όμως να τα περιορίσει και να εξασφαλίζει πολύ καλύτερες συνθήκες ζωής για τους ανθρώπους.
3. Όταν λέω τη λέξη συμπόνοια, το πρώτο πράγμα που μου έρχεται στο μυαλό είναι η τάση για προσφορά στους άλλους. Αλλά εσείς αναφέρεστε σε έναν άλλον τύπο συμπόνοιας την αυτο-συμπόνοια, δηλαδή αυτή που στρέφεται προς τον εαυτό μας. Τι συμβαίνει όταν νιώθουμε αυτό-συμπόνοια;
Το Self- Compassion ή η αυτο-συμπόνοια στα Ελληνικά είναι η βάση και το μεγαλύτερο μέρος ενός προγράμματος Compassion. To Self- Compassion αποτελεί αποδεδειγμένα έναν από τους αποτελεσματικότερους τρόπους για να αντιμετωπίσουμε αυτό που ονομάζουμε εσωτερικό σαμποτέρ, να διαχειριστούμε τα συναισθήματα ανεπάρκειας, να αποκτήσουμε υγιή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, να αντλήσουμε δύναμη για τα εμπόδια και τις δυσκολίες που συναντάμε καθημερινά και να οικοδομήσουμε αρμονική σχέση με τον εαυτό μας. Το εκπληκτικό είναι ότι το Self-Compassion και το Compassion γενικότερα επιδρά καταλυτικά σε όλους τους τομείς της ζωής μας. Μας κάνει πιο παραγωγικούς, πιο δημιουργικούς και μεταμορφώνει τις σχέσεις μας με τους άλλους είτε είναι προσωπικές είτε είναι επαγγελματικές.
4. Μήπως όμως έτσι απλώς δίνουμε άφεση αμαρτιών στον εαυτό μας χωρίς να μαθαίνουμε από τα λάθη μας;
Ευχαριστώ πολύ για την ερώτηση, γιατί μου δίνει την ευκαιρία να απαντώ σε όσους παρανοούν το Compassion και γίνονται επικριτές του. Το Compassion λοιπόν δεν φτιάχτηκε για να δικαιολογήσει το μίζερο, τον κλαψιάρη, τον τεμπέλη, τον ανεπρόκοπο και αυτόν που συστηματικά μπορεί να καταστρέφει τον εαυτό του.
Το Compassion είναι μια αστείρευτη δεξαμενή δύναμης και προόδου. Ο άνθρωπος που χαρακτηρίζεται από συμπόνοια για τον εαυτό του είναι αυτός που είναι δυνατός, προχωρά μπροστά και είναι ολοκληρωμένος, γιατί με αυτή τη στάση καταπολεμά μια από τις πιο βασικές γνωστικές στρεβλώσεις, αυτήν της τελειομανίας. Όταν αναγνωρίζουμε ότι οι άνθρωποι δεν μπορούμε να είμαστε τέλειοι, δε φοβόμαστε να κάνουμε λάθη και δεν βασανιζόμαστε από τα συναισθήματα της ανεπάρκειας, από την αναβλητικότητα και από τις ενοχές που ακολουθούν κάθε λάθος. Υιοθετώντας λοιπόν τη στάση της καλοσύνης απέναντι στον εαυτό μας μαθαίνουμε να τον αγαπάμε, να τον φροντίζουμε και να επιζητούμε το καλύτερο για αυτόν, μια ζωή που θα μας δίνει χαρά και θα είναι απαλλαγμένη από τα «λάθη» του παρελθόντος. Αυτό φυσικά μας οδηγεί στο να διδασκόμαστε συνεχώς και ουσιαστικά από τα λάθη μας και μάλιστα με την ψυχραιμία, την καθαρότητα του πνεύματος και την ηρεμία που μας προσφέρει το Compassion.
5. Ομολογώ ότι τα τελευταία χρόνια, βλέπω να αναδύεται διαρκώς η έννοια της συμπόνοιας. Συμπόνοια του ιατρού προς τον ασθενή, συμπόνοια στην εκπαίδευση, ακόμα και συμπόνοια στην ηγεσία. Γιατί γεννήθηκε, πιστεύετε, αυτή η τάση;
Γεννήθηκε απλώς γιατί συχνά στο σύγχρονο κόσμο δεν υπάρχει συμπόνοια, φαινόμενο που οδηγεί σε άπειρα προβλήματα, διότι έχουμε ανθρώπους με σοβαρά προβλήματα στη σχέση τους με τον εαυτό τους, ιατρούς που αντιμετωπίζουν ψυχρά και επιφανειακά τον ασθενή με ολέθρια αποτελέσματα για την υγεία, δικηγόρους που βλέπουν τον πελάτη μόνο «ως υπόθεση» και πάει λέγοντας, θα σταματήσω όμως εδώ, γιατί αν συνεχίσω θα επεκταθώ σε όλους τους επαγγελματικούς κλάδους και όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης ζωής.
Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που ολοένα και περισσότερες σχολές Ψυχολογίας υιοθετούν το Compassion ούτε είναι τυχαία η εξάπλωσή του μαζί με το Mindfulness γενικότερα στα σχολεία και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα του εξωτερικού, όπως και στις μεγάλες και μικρές επιχειρήσεις. Θεωρείται και είναι απαραίτητο για όλους τους ανθρώπους και τις κοινωνίες, στη σημερινή όμως εποχή με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που τη διακρίνουν επιβάλλεται να το διαδώσουμε, αν επιθυμούμε να προχωρήσουμε και ως άτομα και ως κοινωνία.
6. Διοργανώνετε μαθήματα συμπόνοιας. Πώς διδάσκεται όμως η συμπόνοια; Πώς γίνεται κάποιος practitioner και ποια είναι τα οφέλη του;
Δε θα έλεγα ότι διοργανώνω μαθήματα συμπόνοιας, γιατί με παραπέμπει σε μαθήματα φιλανθρωπίας περισσότερο. Είναι ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που απευθύνεται σε coaches, ειδικούς ψυχικής υγείας, εκπαιδευτικούς, επιχειρηματίες, εργαζομένους, ιατρούς, διατροφολόγους, σε ανθρώπους που φροντίζουν άλλους, σε εναλλακτικούς θεραπευτές αλλά και γενικότερα σε όποιον επιθυμεί να αποκομίσει τα οφέλη του Compassion.
Διδάσκεται το θεωρητικό κομμάτι του Compassion βέβαια, αλλά το μεγαλύτερο μέρος του προγράμματος αποτελείται από μοντέλα, ασκήσεις και πρακτικές, καθοδηγούμενες ή μη που μπορούν να χρησιμοποιηθούν και προσωπικά και σε συνεδρίες. Η προσέγγιση είναι βιωματική, διότι θεωρώ ότι είναι και ο πιο ενδεδειγμένος τρόπος για να προσεγγίσει και κατακτήσει κάποιος οποιονδήποτε τομέα.
Σαφέστατα το πρόγραμμα μπορεί να αποφέρει πολλαπλά προσωπικά οφέλη σε όποιον το παρακολουθήσει, όμως προετοιμάζει συστηματικά όποιον επιθυμεί να κάνει προσωπικές ή ομαδικές συνεδρίες μόνο στο Compassion ή να ενσωματώσει τα εργαλεία και τις πρακτικές στις ήδη υπάρχουσες που χρησιμοποιεί, έτσι ώστε να δώσει πολύ μεγαλύτερη δύναμη στις συνεδρίες του, στη θεραπευτική διαδικασία ή στην εκπαιδευτική διαδικασία. Οι συμμετέχοντες εκτός από τη διαφορετική οπτική γωνία που αποκομίζουν και τα πολύτιμα εργαλεία που αποκτούν, γίνονται και από τους πρώτους compassion practitioners στην Ελλάδα, το οποίο φυσικά τους κατατάσσει στην πρωτοπορία στη χώρα μας.
Το Harmony & Creativity είναι Κέντρο Δια Βίου Μάθησης τύπου 1 εγκεκριμένο και αδειοδοτημένο από το Υπουργείο Παιδείας και απονέμει σε αυτό το πρόγραμμα Πιστοποιητικό Επαγγελματικής Επιμόρφωσης. Η πιστοποίηση του προγράμματος είναι αυτόνομη, όμως οι συμμετέχοντες έχουν τη δυνατότητα να συνεχίσουν την εκπαίδευσή τους και παρακολουθώντας τα προγράμματα για την Ενσυνειδητότητα και τη Νοητική Απεικόνιση (Δημιουργικός Οραματισμός) να αποκτήσουν το Diploma in Mindfulness, Compassion & Mental Imagery, το οποίο αυτή τη στιγμή είναι το μοναδικό στην Ελλάδα.
7. Υπάρχει κάποια απλή πρακτική που θα θέλατε να δώσετε στους αναγνώστες μας, ώστε να ενισχύσουν τη δική τους συμπόνοια;
Στο Compassion υπάρχουν πολλές πρακτικές και ασκήσεις, και καθοδηγούμενες και μη καθοδηγούμενες. Θα παραθέσω λοιπόν εδώ μια πολύ απλή εισαγωγική πρακτική, η οποία είναι πολύ αποτελεσματική για να αρχίσουμε να αλλάζουμε τον τρόπο με τον οποίο μιλάμε στον εαυτό μας, άρα και για την αντιμετώπιση του επικριτικού εαυτού μας, αυτού δηλαδή που συνηθίζουμε να αποκαλούμε «εσωτερικό σαμποτέρ».
Πώς θα συμπεριφερόσασταν στον καλύτερό σας φίλο;
1. Πρώτα σκεφτείτε μια χρονική περίοδο που ένας στενός φίλος σας αισθάνεται πολύ άσχημα για τον εαυτό του ή πραγματικά αγωνίζεται με κάποιον τρόπο να αντιμετωπίσει δυσκολίες. Τι θα λέγατε στο φίλο σας, αν βρισκόταν σε αυτήν την κατάσταση (ειδικά όταν είναι ο καλύτερος φίλος σας); Προσπαθήστε να τον ενδυναμώσετε, μην καταφύγετε σε συμβουλές και επικρίσεις. Καταγράψτε τι κάνετε συνήθως, τι λέτε και σημειώστε τον τόνο με τον οποίο συνήθως μιλάτε στους φίλους σας.
2. Τώρα σκεφτείτε τις περιόδους που αισθάνεστε άσχημα για τον εαυτό σας ή αγωνίζεστε. Πώς απαντάτε τυπικά στον εαυτό σας σε αυτές τις περιπτώσεις; Καταγράψτε τι κάνετε συνήθως, τι λέτε και σημειώστε τον τόνο με τον οποίο μιλάτε στον εαυτό σας.
3. Παρατηρήσατε κάποια διαφορά; Αν ναι, αναρωτηθείτε το γιατί. Ποιοι παράγοντες ή φόβοι μπαίνουν στο παιχνίδι που σας οδηγούν να αντιμετωπίζετε τον εαυτό σας και τους άλλους διαφορετικά;
4. Πώς μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα, αν μιλήσετε, όταν υποφέρετε, στον εαυτό σας με τον ίδιο τρόπο που μιλάτε συνήθως σε έναν στενό φίλο;
5. Τι θα πείτε στον εαυτό σας;
Γιατί να μην προσπαθήσετε να νιώσετε σαν καλός φίλος του εαυτού σας και να δείτε τι θα συμβεί;
Η Νίκη Ορφανουδάκη και το Harmony and Creativity, διοργανώνουν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα Mindful Compassion Practitioner. Για περισσότερες πληροφορίες, πατήστε εδώ
