«Η συναισθηματική ζωή είναι καταγεγραμμένη στην καρδιά μας», λέει ο καρδιολόγος και συγγραφέας Sandeep Jauhar. Σε μια εκπληκτική ομιλία, εξερευνά τους μυστηριώδεις τρόπους που τα συναισθήματά μας επηρεάζουν την υγεία της καρδιάς μας – προκαλώντας αλλαγή του σχήματός της ως απόκριση στο πένθος ή το φόβο, να σπάει κυριολεκτικά ως απόκριση στον ψυχικό πόνο – και καλεί να κάνουμε μια στροφή στον τρόπο που φροντίζουμε το σημαντικό αυτό ζωτικό μας όργανο.
Advertisment
Διαβάστε ολόκληρη την ομιλία εδώ
00:13
Κανένα άλλο όργανο, ίσως και κανένα άλλο αντικείμενο στη ζωή μας, δεν είναι τόσο εμποτισμένο με μεταφορές και νόημα όσο η ανθρώπινη καρδιά. Στην πορεία της ιστορίας, η καρδιά έχει αποτελέσει το σύμβολο της συναισθηματικής μας ζωής. Από πολλούς, θεωρούταν ότι εκεί εδράζεται η ψυχή, το καταφύγιο των συναισθημάτων. Η ίδια η λέξη «emotion» στα αγγλικά προέρχεται εν μέρει από το Γαλλικό «émouvoir», που σημαίνει «προκαλώ». Και ίσως γι’ αυτό έχει και μια λογική το γεγονός ότι τα συναισθήματα συνδέονται με ένα όργανο που χαρακτηρίζεται από τη συνεχή, απαραίτητη κίνηση.
00:51
Αλλά ποια σύνδεση υπάρχει; Είναι πραγματική ή απόλυτα μεταφορική; Ως ειδικός καρδιολόγος, είμαι σήμερα εδώ για να σας πω ότι αυτή η σύνδεση είναι βαθιά αληθινή. Τα συναισθήματα, θα μάθετε, μπορούν και έχουν πράγματι μια άμεση σωματική επίδραση στην ανθρώπινη καρδιά.
01:14
Αλλά προτού μιλήσουμε γι’ αυτό, ας πούμε λίγα πράγματα για τη μεταφορική έννοια της καρδιάς. Ο συμβολισμός της συναισθηματικής καρδιάς επικρατεί ακόμα και σήμερα. Αν ρωτήσουμε τον κόσμο ποια εικόνα σχετίζεται περισσότερο με την αγάπη, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η καρδιά θα βρισκόταν στην κορυφή της λίστας. Το σχήμα της καρδιάς, που ονομάζεται καρδιοειδές, είναι συνηθισμένο στη φύση. Το βρίσκουμε στα φύλλα, στα λουλούδια και στους σπόρους πολλών φυτών, όπως το σίλφιον, το οποίο χρησιμοποιούταν κατά το Μεσαίωνα ως αντισυλληπτικό, και ίσως είναι ο λόγος που εξηγεί γιατί η καρδιά συσχετίστηκε με το σεξ και την ερωτική αγάπη.
Advertisment
01:55
Όποιος κι αν είναι ο λόγος, οι καρδιές άρχισαν να εμφανίζονται σε πίνακες εραστών κατά τον 13ο αιώνα. Στην πάροδο του χρόνοι, στους ζωγραφικούς πίνακες προστέθηκε το χρώμα κόκκινο, το χρώμα του αίματος, σύμβολο πάθους. Στη Ρωμαϊκή Καθολική Εκκλησία, το σχήμα της καρδιάς έγινε γνωστό ως η «Ιερή Καρδιά του Ιησού». Διακοσμημένη με αγκάθια και εκπέμποντας αιθέριο φως, έγινε έμβλημα της μοναστικής αγάπης. Αυτή η συσχέτιση ανάμεσα στην καρδιά και την αγάπη επικράτησε και στον νεωτερισμό. Όταν ο Barney Clark, συνταξιούχος οδοντίατρος με καρδιακή ανεπάρκεια τελευταίου σταδίου, απέκτησε την πρώτη τεχνητή καρδιά στη Γιούτα το 1982, η σύζυγός του που τότε ήταν 39 ετών ρωτούσε επίμονα τους γιατρούς «Θα με αγαπά ακόμα;»
02:48
Σήμερα, γνωρίζουμε ότι η καρδιά δεν είναι η πηγή αγάπης ή άλλων συναισθημάτων, per se. Οι πρόγονοί μας έκαναν λάθος. Κι όμως, καταλαβαίνουμε όλο και περισσότερο ότι η σύνδεση ανάμεσα στην καρδιά και τα συναισθήματα είναι εξαιρετικά στενή. Η καρδιά μπορεί να μην προκαλεί συναισθήματα, αλλά ανταποκρίνεται ιδιαίτερα σε αυτά. Κατά μία έννοια, η καρδιά μας περιέχει μια καταγραφή της συναισθηματικής μας ζωής. Ο φόβος και το πένθος, για παράδειγμα, μπορούν να προκαλέσουν σοβαρό καρδιακό τραυματισμό. Τα νεύρα που ελέγχουν τις ασυνείδητες διαδικασίες όπως τον καρδιακό χτύπο αντιλαμβάνονται τη δυσφορία και πυροδοτούν μια δυσπροσάρμοστη απόκριση μάχης ή φυγής, η οποία και προκαλεί τη συστολή των αιμοφόρων αγγείων, την επιτάχυνση του καρδιακού χτύπου και την αύξηση της αρτηριακής πίεσης, προκαλώντας βλάβες. Με άλλα λόγια, μας γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρο ότι η καρδιά μας είναι εξαιρετικά ευαίσθητη στη συναισθηματική μας κατάσταση.
3:44
Υπάρχει μια καρδιοπάθεια που για πρώτη φορά αναγνωρίστηκε πριν από δύο δεκαετίες και ονομάζεται «καρδιομυοπάθεια Takotsubo» ή το «το σύνδρομο της ραγισμένης καρδιάς», στην οποία η καρδιά αποδυναμώνεται ως απόκριση σε έντονο στρες ή πένθος, όπως μετά από έναν χωρισμό ή θάνατο ενός αγαπημένου. Όπως δείχνουν αυτές οι εικόνες, η πενθούσα καρδιά στη μέση φαίνεται πολύ διαφορετική από τη φυσιολογική καρδιά στ’ αριστερά. Είναι εμφανώς ταραγμένη και συχνά φουσκώνει στο διακριτό σχήμα ενός takotsubo, που φαίνεται στα δεξιά, ενός Ιαπωνικού βάζουν με πλατιά βάση και στενό λαιμό. Δεν ξέρουμε ακριβώς γιατί συμβαίνει αυτό, και το σύνδρομο συχνά υποχωρεί μετά από λίγες εβδομάδες. Όμως, στην περίοδο της κρίσης, μπορεί να προκληθεί καρδιακή ανεπάρκεια, αρρυθμίες απειλητικές για τη ζωή, ακόμα και θάνατος.
4:35
Για παράδειγμα, η σύζυγος ενός ηλικιωμένου ασθενή μου πέθανε πρόσφατα. Ήταν θλιμμένη, φυσικά, αλλά το είχε αποδεχτεί. Ίσως και λίγο ανακουφισμένη. Ήταν μια μακροχρόνια ασθένεια, καθώς είχε άνοια. Αλλά μία εβδομάδα μετά την κηδεία, κοιτούσε τη φωτογραφία του και ξεσπούσε σε κλάματα. Και ύστερα ένιωσε έντονη στηθάγχη, και με αυτή, ήρθε και η δύσπνοια, διογκώθηκαν οι φλέβες στο λαιμό της, ίδρωσε, βαριανάσαινε καθώς καθόταν στην καρέκλα – όλα σημάδια της καρδιακής ανεπάρκειας. Εισήχθη στο νοσοκομείο, όπου ένα υπερηχογράφημα επιβεβαίωσε αυτό που ήδη υποπτευόμασταν: η καρδιά της είχε αποδυναμωθεί σε λιγότερη από τη μισή της φυσιολογική ικανότητα και είχε διογκωθεί στο διακριτό εκείνο σχήμα ενός takotsubo. Αλλά δεν υπήρχε κάποιο σημάδι θρόμβωσης. Δύο εβδομάδες αργότερα, η συναισθηματική της κατάσταση είχε βελτιωθεί, το ίδιο και η καρδιά της.
05:48
Η καρδιομυοπάθεια Takostubo έχει συνδεθεί με πολλές στρεσογόνες καταστάσεις, όπως με τη διαδικασία ομιλίας μπροστά σε κοινό…
05:56
(Γέλια)
06:02
(Χειροκρότημα)
06:08
Ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, ήττες σε παιχνίδια τύχης, ακόμα και με πάρτι έκπληξη.
06:13
(Γέλια)
06:15
Έχει συνδεθεί ακόμα και με έντονη κοινωνική ταραχή, όπως μετά από μια φυσική καταστροφή. Για παράδειγμα, το 2004, ένας μεγάλος σεισμός κατέστρεψε ένα τμήμα ενός εκ των μεγαλύτερων νησιών στην Ιαπωνία. Πάνω από 60 άνθρωποι σκοτώθηκαν, και χιλιάδες τραυματίστηκαν. Ως συνέπεια αυτής της καταστροφής, οι ερευνητές βρήκαν ότι οι περιπτώσεις της καρδιομυοπάθειας takotsubo αυξήθηκε κατά 4 φορές στην περιοχή ένα μήνα μετά το σεισμό, σε σύγκριση με μια παρόμοια περίοδο ένα χρόνο πριν. Οι περιπτώσεις αυτές σχετίζονταν στενά με το πόσο κοντά διέμεναν στο επίκεντρο.
07:02
Το ενδιαφέρον είναι ότι η καρδιομυοπάθεια takotsubo έχει παρατηρηθεί μετά από ένα ευχάριστο γεγονός επίσης, αλλά η καρδιά εμφανίζεται να αντιδρά διαφορετικά, να φουσκώνει για παράδειγμα στη μέση και όχι στην άκρη. Το γιατί τα διαφορετικά συναισθηματικά στοιχεία προκαλούν και διαφορετικές καρδιακές αλλαγές παραμένει ένα μυστήριο. Αλλά σήμερα, ίσως και ως μια ωδή στους αρχαίους μας φιλοσόφους, μπορούμε να πούμε ότι ακόμα κι αν τα συναισθήματα δεν εμπεριέχονται στην καρδιά μας, η συναισθηματική καρδιά αλληλοεπικαλύπτεται με την βιολογική, με μυστηριώδεις και εκπληκτικούς τρόπους.
07:46
Καρδιακά σύνδρομα, όπως ο ξαφνικός θάνατος, έχουν παρατηρηθεί στο παρελθόν από άτομα που βίωσαν έντονη συναισθηματική δυσφορία στην «μεταφορική» τους καρδιά. Το 1942, Walter Cannon, ψυχολόγος του Harvard δημοσίευσε ένα άρθρο που ονομαζόταν “‘Voodoo’ Death,”, στο οποίο περιέγραφε περιπτώσεις θανάτου από τρόμο ανθρώπων που νόμιζαν ότι τους είχαν καταραστεί, από κάποιον μάγο-γιατρό ή επειδή έφαγαν ένα φρούτο taboo. Σε πολλές περιπτώσεις, το θύμα, έχοντας χάσει κάθε ελπίδα, πέθαινε ξαφνικά. Αυτό που είχαν κοινό αυτές οι περιπτώσεις ήταν η απόλυτη πεποίθηση του θύματος ότι υπήρχε μια εξωτερική δύναμη που τους προκαλούσε κακό, και στην οποία δεν είχαν κανένα έλεγχο. Αυτή η αντιλαμβανόμενη έλλειψη ελέγχου, αναφέρει ο Cannon, είχε ως αποτέλεσμα μια έντονη σωματική απόκριση, κατά την οποία τα αιμοφόρα αγγεία συστέλλονταν σε τέτοιο βαθμό που ο όγκος αίματος έπεφτε ραγδαίως, το ίδιο και η αρτηριακή πίεση, η καρδιά αποδυναμωνόταν και τα όργανα έπαυαν να λειτουργούν λόγω έλλειψης οξυγόνου.
08:57
Ο Cannon πίστευε ότι οι θάνατοι από voodoo περιορίζονταν στους ιθαγενείς ή στους «πρωτόγονους» ανθρώπους. Αλλά καθώς περνούσαν αυτά τα χρόνια, τέτοια είδη θανάτου φάνηκε ότι συνέβαιναν και στους «πολιτισμένους» ανθρώπους, επίσης. Σήμερα, ο θάνατος από πένθος έχει παρατηρηθεί σε συζύγους και αδέρφια. Οι ραγισμένες καρδιές είναι μεταφορικά και κυριολεκτικά θανατηφόρες.
09:25
Αυτές οι συσχετίσεις ισχύουν ακόμα και για τα ζώα. Σε μια εκπληκτική έρευνα του 1980 που δημοσιεύτηκε στο «Science», οι ερευνητές έκαναν σε κουνέλια μια ειδική διατροφή πλούσια σε χοληστερόλη για να μελετήσουν τις επιδράσεις της στις καρδιαγγειακές παθήσεις. Παραδόξως, βρήκαν ότι ορισμένα κουνέλια ανέπτυσσαν περισσότερες παθήσεις από άλλους, αλλά δεν μπορούσαν να εξηγήσουν το γιατί. Τα κουνέλια έκαναν παρόμοια διατροφή, είχαν το ίδιο περιβάλλον και το ίδιο γενετικό προφίλ. Θεώρησαν ότι είχε να κάνει με το πόσο συχνά ο ειδικός αλληλεπιδρούσε με τα κουνέλια. Έτσι επανέλαβαν τη μελέτη, χωρίζοντας τα κουνέλια σε δύο ομάδες. Και οι δύο ομάδες έκαναν την ίδια διατροφή. Αλλά σε μία ομάδα, τα κουνέλια βγήκαν από τα κλουβιά, κρατήθηκαν και φροντίστηκαν, ενώ στην άλλη ομάδα, τα κουνέλια παρέμειναν στα κλουβιά τους και αφέθηκαν μόνα. Μετά από έναν χρόνο, όσα έλαβαν ανθρώπινη επαφή, παρουσίαζαν 60% λιγότερες αορτικές παθήσεις απ’ ότι τα κουνέλια στην άλλη ομάδα, παρά το γεγονός ότι είχαν παρόμοια επίπεδα χοληστερίνης, αρτηριακής πίεσης και καρδιακού ρυθμού.
10:45
Σήμερα, η φροντίδα της καρδιάς δεν αποτελεί αντικείμενο ενδιαφέροντος των φιλοσόφων, που εστιάζουν στις μεταφορικές σημασίες της καρδιάς, αλλά αφορά περισσότερο γιατρούς σαν κι εμένα, που χρησιμοποιούν τεχνολογίες που ακόμα και πριν από έναν αιώνα, λόγω της ιδιαίτερης θέσης που κατείχε η καρδιά στην κουλτούρα, θεωρούνταν taboo. Στο πέρασμα του χρόνου, η καρδιά μεταμορφώθηκε από ένα σχεδόν υπερφυσικό αντικείμενο εμποτισμένο με μεταφορά και νόημα σε μια μηχανή που μπορεί να ελεγχθεί. Αλλά αυτό είναι το βασικό σημείο: αυτοί οι χειρισμοί, έχουμε τώρα πια καταλάβει, πρέπει να λάβουν υπόψη του και τη συναισθηματική ζωή που η καρδιά, για χιλιάδες χρόνια, «κουβαλούσε» μαζί της.
11:37
Ας σκεφτούμε, για παράδειγμα, το Lifestyle Heart Trial, που δημοσιεύτηκε στην «The Lancet» το 1990. 48 ασθενείς με ήπια ή σοβαρή στεφανιαία νόσο έλαβαν τη συνηθισμένη φροντίδα ή ακολούθησαν έναν συγκεκριμένο εντατικό τρόπο ζωής που περιελάμβανε χορτοφαγική διατροφή χαμηλή σε λιπαρά, ήπια αεροβική άσκηση, ψυχολογική στήριξη σε ομάδα και συμβουλευτική διαχείρισης του στρες. Οι ερευνητές βρήκαν ότι οι ασθενείς που ακολούθησαν τον τρόπο ζωής είχαν σχεδόν 5% μείωση της στεφανιαίας πλάκας. Η ομάδα ελέγχου, από την άλλη πλευρά, είχε 5% περισσότερη στεφανιαία πλάκα σε ένα χρόνο και 28% σε 5 χρόνια. Εμφάνισαν επίσης σχεδόν διπλάσια καρδιακά επεισόδια, χρειάστηκαν περισσότερα χειρουργεία και είχαν υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας.
12:31
Και τώρα ας μιλήσουμε για ένα ενδιαφέρον στοιχείο: ορισμένοι ασθενείς στην ομάδα ελέγχου υιοθέτησαν τον τρόπο ζωής (άσκηση και διατροφή) που ήταν περίπου το ίδιο έντονος όπως εκείνος της επίσημης ομάδας. Η καρδιακή τους πάθηση και πάλι εξελίχθηκε. Η διατροφή και η άσκηση από μόνες τους δεν ήταν αρκετά για να αποφευχθεί η εξέλιξη της στεφανιαίας νόσου. Σε παρακολούθηση μετά από ένα και πέντε χρόνων, η διαχείριση στρες συσχετίστηκε περισσότερο με την ανατροπή της στεφανιαίας νόσου παρά η άσκηση.
13:05
Χωρίς αμφιβολία, αυτή και παρόμοιες μελέτες είναι μικρές, και, φυσικά, η συσχέτιση δεν αποδεικνύει την αιτιότητα. Είναι απολύτως δυνατό το στρες να οδηγεί σε ανθυγιεινές συνήθειες και αυτός είναι ο πραγματικός λόγος για την αύξηση του κινδύνου καρδιαγγειακών νόσων. Αλλά όπως με τη συσχέτιση του καπνίσματος και του καρκίνου του πνεύμονα, όταν τόσες πολλές μελέτες δείχνουν το ίδιο, και όταν υπάρχουν μηχανισμοί που εξηγούν μια αιτιώδη σχέση, θα ήταν άσκοπο να αρνηθούν ότι πολύ πιθανό να υπάρχει. Αυτό που πολλοί γιατροί έχουν συμπεράνει, όπως κι εγώ στις σχεδόν δύο δεκαετίες ως καρδιολόγος είναι ότι: η συναισθηματική καρδιά διασταυρώνεται με την βιολογική καρδιά με εκπληκτικούς και μυστηριώδεις τρόπους.
13:49
Κι όμως, η ιατρική σήμερα συνεχίζει να θεωρεί την καρδιά ως μια μηχανή Αυτή η εννοιολόγηση έχει και τα οφέλη της. Η καρδιολογία, ο κλάδος μου, είναι αναμφισβήτητα ένα από τα σπουδαιότερα επιστημονικά success stories των προηγούμενων 100 χρόνων. Stent, βηματοδότες, απινιδωτές, χειρουργικά bypass, μεταμοσχεύσει καρδιάς – όλα αυτά αναπτύχθηκαν ή εφευρέθηκαν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
14:19
Όμως, είναι πιθανό να πλησιάζουμε τα όρια του τι μπορεί να κάνει η επιστημονική ιατρική για να καταπολεμήσει τις καρδιοπάθειες. Πράγματι, το ποσοστό μείωσης της καρδιαγγειακής θνησιμότητας έχει επιβραδυνθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία. Θα χρειαστεί να στραφούμε σε ένα νέο πρότυπο για να συνεχίσουμε την πρόοδο την οποία έχουμε συνηθίσει. Σε αυτό το πρότυπο, οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες θα χρειαστεί να βγουν μπροστά και να είναι στον πυρήνα του πώς σκεφτόμαστε για τα προβλήματα της καρδιάς.
14:52
Πρόκειται να είναι μια δύσκολη μάχη και παραμένει ένας κατά κύριο λόγο ανεξερεύνητος τόπος. Η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία δεν περιλαμβάνει ακόμα και σήμερα το συναισθηματικό στρες ως βασικό τροποποιήσιμο παράγοντα κινδύνου της εμφάνισης καρδιοπάθειας, ίσως εν μέρει επειδή η χοληστερίνη είναι πιο εύκολο να μειωθεί από την συναισθηματική και κοινωνική δυσφορία.
15:17
Υπάρχει ένας καλύτερος τρόπος, ίσως, αν αναγνωρίσουμε πως όταν λέμε μια «ραγισμένη καρδιά», πραγματικά μιλάμε για μια πληγωμένη καρδιά. Πρέπει να δώσουμε την δέουσα προσοχή στη δύναμη και τη σημασία των συναισθημάτων, όταν φροντίζουμε την καρδιά μας.
15:38
Έχω μάθει ότι το συναισθηματικό στρες είναι συχνά ζήτημα ζωής και θανάτου.
15:45
Σας ευχαριστώ.
15:46
(Χειροκρότημα)
