Λιγάκι κι από τα δύο. Οι άνθρωποι γεννιούνται με προδιάθεση να κάνουν κάθε είδους καλά πράγματα.
Ο φιλόσοφος Μέγκιος* μας ζητά να φανταστούμε ένα μωρό να ταλαντεύεται στην άκρη ενός πηγαδιού, έτοιμο να πέσει μέσα. Οι περισσότεροι άνθρωποι, κατά την άποψή του, θα έτρεχαν να προστατεύσουν το μωρό χωρίς δεύτερη σκέψη. Εάν εσείς δεν σπεύδατε να προστατεύσετε το μωρό, πιθανότατα θα έπρεπε να είχατε διδαχθεί να μην το κάνετε (εκτός αν είσαστε ψυχοπαθής από γεννησιμιού σας). Μπορείτε κι εσείς να σκεφτείτε παραδείγματα των οικουμενικών, λίγο ως πολύ (και ως εκ τούτου πιθανώς έμφυτων), καλών τάσεων που έχουμε οι άνθρωποι – να παρηγορούμε όσους κλαίνε, να φροντίζουμε τους απογόνους μας, να συνεργαζόμαστε με κάθε τρόπο που καθιστά δυνατή την κοινωνική συμβίωση.
Advertisment
Οι άνθρωποι γεννιούνται επίσης με προδιάθεση να κάνουν κάθε είδους κακά πράγματα. Σχηματίζουμε περισσότερο ή λιγότερο αυθαίρετες ομάδες –σκεφτείτε τις άπειρες δογματικές διαφωνίες μεταξύ διαφορετικών αιρέσεων του χριστιανισμού– και αντιμετωπίζουμε με ψυχρότητα ή και σκληρότητα όσους εκπίπτουν από αυτές. Νοιαζόμαστε περισσότερο για τους ελκυστικούς ανθρώπους, τους ανθρώπους που μας μοιάζουν, τους ανθρώπους που είναι κοντά μας στον χώρο και στον χρόνο.
(Φαντάζομαι ότι η περιβαλλοντική πολιτική θα έμοιαζε λίγο διαφορετική αν είχαν δικαίωμα ψήφου τα παιδιά που θα γεννηθούν σε τριάντα χρόνια). Δεν μας συγκινούν στατιστικές περιγραφές δεινών σε μεγάλη κλίμακα. Είμαστε προκατειλημμένοι υπέρ των υφιστάμενων (και συχνά άδικων) κοινωνικών δομών και συμβάσεων. Ο Πλάτωνας ζητά να φανταστούμε τι θα κάναμε αν είχαμε το μυθικό δαχτυλίδι του Γύγη, που καθιστά αόρατο όποιον το φορά. Αν είμαστε ειλικρινείς, νομίζω ότι η απάντηση θα περιλαμβάνει και κάποια ύπουλα πράγματα – δηλαδή, αν είμαστε ειλικρινείς, θα φανεί πως κάποια ύπουλα πράγματα αποφεύγουμε να τα κάνουμε μόνο και μόνο επειδή φοβόμαστε ότι δεν θα τη βγάζαμε καθαρή.
Ωστόσο, εγώ αυτό το ερμηνεύω ως ένα ερώτημα σχετικά με τις έμφυτες προδιαθέσεις των ανθρώπων – τα είδη των πραγμάτων που θα κάναμε αν όλα τα υπόλοιπα παρέμεναν ίδια. Αλλά μπορείτε να το ερμηνεύσετε και ως ένα ερώτημα σχετικά με το εάν οι άνθρωποι γεννιούνται και παραμένουν καλοί ή κακοί. Μπορείτε επίσης να το ερμηνεύσετε ως ένα ερώτημα για την ανθρώπινη φύση (ό,τι κι αν σημαίνει αυτή) ή για το πώς είναι οι άνθρωποι βαθιά μέσα τους. Δεν είμαι σίγουρος αν αυτά τα άλλα ερωτήματα είναι πιο σημαντικά. (Σε κάθε περίπτωση, γιατί μας νοιάζει τόσο αν οι άνθρωποι είναι έμφυτα καλοί ή κακοί;)
Advertisment
Αξίζει επίσης να αναλογιστούμε γιατί οι έμφυτες προδιαθέσεις μας είναι ενίοτε τόσο αταίριαστες με τη σύγχρονη ζωή. Εν μέρει, επειδή εξελίχθηκαν μεταξύ κυνηγών-τροφοσυλλεκτών που ζούσαν σε μικρές ομάδες υπό συνθήκες ακραίων ελλείψεων – ανθρώπων, δηλαδή, που ζούσαν πολύ διαφορετικά από εμάς. Η προτίμηση σε ελκυστικούς ανθρώπους και άτομα που μας μοιάζουν μπορεί να βοήθησε στην επιβίωση των προϊστορικών μας προγόνων αλλά σήμερα κάτι τέτοιο μας καθιστά απλώς ηλίθιους.
Το αν οι άνθρωποι είναι από τη φύση τους καλοί ή κακοί, ως έναν βαθμό, είναι θέμα του πόσο καλά ταιριάζουν τα προγονικά μας περιβάλλοντα με τα περιβάλλοντα στα οποία ζούμε τώρα. Κατά συνέπεια, θα περιμέναμε να γινόμαστε εγγενώς χειρότεροι όσο περισσότερο απομακρύνεται η σύγχρονη ζωή από το παρελθόν. Από την άλλη πλευρά, την αισιόδοξη, έχουμε κάτι να προσδοκάμε αν επιστρέψουμε ποτέ στην Εποχή του Λίθου.
* Κινέζος φιλόσοφος (372-288 π.Χ.), γόνος αριστοκρατικής οικογένειας και μαθητής του εγγονού του Κομφούκιου. Περιόδευσε στην Κίνα πραγματευόμενος ηθικά ζητήματα με κατά τόπους φεουδάρχες συμβάλλοντας στην καθιέρωση του κομφουκιανισμού. (ΣτΜ)
Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο “Ρώτα τον Φιλόσοφο!” του Ian Olasov που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα
