Η φυλακή της αποφυγής
Μια μέρα όταν η Μαριάν ήταν πέντε και ζούσαμε σε ένα μικρό διαμέρισμα στη Βαλτιμόρη επέστρεψε στο σπίτι από το σχολείο κλαίγοντας. Κάποιο παιδάκι δεν την είχε καλέσει στα γενέθλιά του και είχε πληγωθεί. Το πρόσωπό της ήταν κατακόκκινο και δάκρυα κυλούσαν ασταμάτητα στα μάγουλά της. Δεν είχα ιδέα πώς να είμαι συναισθηματικά παρούσα για εκείνη. Δεν ήξερα πώς να την αφήσω να νιώσει τα συναισθήματά της. Εκείνο τον καιρό απλώς αρνούμουν το παρελθόν μου. Δεν μιλούσα ποτέ για το Άουσβιτς.
Ούτε τα ίδια μου τα παιδιά δεν γνώριζαν πως ήμουν επιζώσα μέχρι τη στιγμή που η Μαριάν, μαθήτρια γυμνασίου πια, βρήκε ένα βιβλίο για το Ολοκαύτωμα. Έδειξε στον πατέρα της τις εικόνες των λιπόσαρκων, αποστεωμένων ανθρώπων του Άουσβιτς ρωτώντας ποια ήταν αυτή η φοβερή καταστροφή που έκανε τους ανθρώπους να πεθαίνουν πίσω από συρματοπλέγματα.
Advertisment
Η καρδιά μου ράγισε όταν άκουσα τον πατέρα της να της ομολογεί πως ήμουν κι εγώ φυλακισμένη εκεί. Κρύφτηκα στο μπάνιο, μην ξέροντας πώς να κοιτάξω την κόρη μου στα μάτια. Όταν η Μαριάν επέστρεψε κλαμένη στο σπίτι από το νηπιαγωγείο, η στεναχώρια της μου προκάλεσε θλίψη και δυσφορία. Έτσι την πήρα από το χέρι, την οδήγησα στην κουζίνα και της έφτιαξα μιλκσέικ σοκολάτα. Της έβαλα κι ένα μεγάλο κομμάτι ουγγρικό κέικ με επτά στρώσεις σοκολάτας.
Αυτή ήταν η θεραπεία μου – φάτε κάτι γλυκό. Αντιμετωπίστε τη δυσκολία σας τρώγοντας. Το φαγητό ήταν η απάντησή μου σε όλα. (Ειδικά η σοκολάτα. Και κυρίως η ουγγρική σοκολάτα με ανάλατο βούτυρο. Οι ουγγρικές συνταγές γίνονται μόνο με ανάλατο βούτυρο, να το θυμάστε αυτό!) Δεν το ήξερα τότε, αλλά στερώντας τις δυσκολίες από τη ζωή των παιδιών μας τα καθηλώνουμε.
Τους διδάσκουμε ότι τα συναισθήματα είναι λανθασμένα ή τρομακτικά. Αλλά το συναίσθημα είναι απλώς συναίσθημα. Δεν υπάρχει σωστό ή λάθος. Υπάρχει μόνο το συναίσθημά μου και το συναίσθημα του άλλου. Είναι σοφότερο να μη χρησιμοποιούμε λογικά επιχειρήματα για να κάνουμε τους άλλους να ξεχάσουν το συναίσθημά τους ή να προσπαθούμε να τους φτιάξουμε το κέφι. Είναι καλύτερα να αφήσουμε τα συναισθήματά τους να τους κρατήσουν συντροφιά, να τους προτρέψουμε λέγοντας «Πες μου κι άλλα». Μη λέτε στα παιδιά σας αυτό που συνήθιζα να τους λέω εγώ όταν ήταν αναστατωμένα επειδή κάποιος τα πείραζε ή τα αγνοούσε στο σχολείο: «Ξέρω ακριβώς πώς νιώθεις».
Advertisment
Ψέματα. Δεν μπορείτε ποτέ να ξέρετε πώς αισθάνεται κάποιος άλλος. Δεν είστε στη θέση του. Μη θεωρείτε πως η εσωτερική ζωή των άλλων είναι δική σας για να είστε συμπονετικοί και υποστηρικτικοί. Αυτό είναι ακόμη ένας τρόπος να κλέψετε την εμπειρία του άλλου και να την οικειοποιηθείτε, κρατώντας τον καθηλωμένο. Υπενθυμίζω συχνά στους ασθενείς μου ότι το αντίθετο της κατάθλιψης είναι η έκφραση. Ό,τι βγαίνει από μέσα σας δεν σας αρρωσταίνει. Ό,τι μένει μέσα σας σας αρρωσταίνει. Πρόσφατα συζήτησα με έναν υπέροχο άνθρωπο που κάνει συμβουλευτική σε παιδιά τα οποία έχουν ενταχθεί στο σύστημα ανάδοχων οικογενειών του Καναδά.
Βοηθά τους νέους να θρηνήσουν για την απώλεια της οικογένειας, τη χαμένη ασφάλεια και τη σιγουριά που πολλοί από αυτούς δεν βίωσαν ποτέ τα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Τον ρώτησα τι τον εμπνέει στη δουλειά του και μου ανέφερε μια συνομιλία που είχε με τον πατέρα του, όταν εκείνος πέθαινε από καρκίνο. «Γιατί νομίζεις ότι έχεις καρκίνο;» τον ρώτησε. Ο πατέρας του απάντησε: «Επειδή δεν έμαθα ποτέ να κλαίω». Φυσικά, πολλοί παράγοντες επηρεάζουν το αν θα παραμείνουμε υγιείς ή θα νοσήσουμε από κάτι – και προκαλούμε μεγάλη ζημιά στον εαυτό μας αν θεωρούμε ότι φταίμε για την ασθένεια ή τον τραυματισμό μας.
Παρ’ όλα αυτά, μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι τα συναισθήματα που δεν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να τα εκφράσει ή να τα απελευθερώσει στοιβάζονται μέσα μας – και ό,τι μένει μέσα μας επηρεάζει τις χημικές ισορροπίες του σώματός μας και απελευθερώνεται στα κύτταρα και στο νευρικό μας κύκλωμα. Στην Ουγγαρία λέμε «Μην εισπνέεις τον θυμό σου γιατί θα μπει βαθιά στο στήθος σου». Είναι επώδυνο να γαντζώνεστε από τα αισθήματά σας και να τα κρατάτε κλειδωμένα μέσα σας. Η προσπάθεια να προστατεύσουμε τους άλλους ή τον εαυτό μας από τα συναισθήματά μας δεν λειτουργεί μακροπρόθεσμα.
Όμως, πολλοί από μας εκπαιδεύονται από νεαρή ηλικία ώστε να απορρίπτουν τις εσωτερικές τους αντιδράσεις. Με άλλα λόγια, να εγκαταλείπουν τον γνήσιο εαυτό τους. Έτσι το παιδί λέει «Μισώ το σχολείο!» και ο γονιός τού απαντά «Το μίσος είναι πολύ βαριά λέξη» ή «Μη λες μίσος» ή «Δεν μπορεί να είναι τόσο κακό». Το παιδί πέφτει και γρατζουνάει το γόνατό του. Και ο μεγάλος λέει «Έλα, πέρασε!».
Προσπαθώντας να βοηθήσουν τα παιδιά να ανασυνταχθούν ή να ξεπεράσουν τραυματισμούς ή δυσκολίες, οι ενήλικες που τα αγαπούν μειώνουν όσα αυτά περνούν ή τα μαθαίνουν, χωρίς να το καταλαβαίνουν, ότι ορισμένα πράγματα μπορούν να τα αισθάνονται και άλλα όχι. Ορισμένες φορές οι προτροπές να αλλάξουν ή να απαρνηθούν τα συναισθήματά τους είναι ακόμη πιο ασαφείς: Ηρέμησε! Ξεπέρασέ το. Μην είσαι κλαψιάρης. Πιο πολύ, όμως, τα παιδιά δεν μαθαίνουν από όσα λέμε, αλλά από όσα κάνουμε. Εάν οι ενήλικες δημιουργούν ένα οικογενειακό περιβάλλον όπου δεν επιτρέπεται να εκφράζεται ο θυμός ή όπου εκφράζεται με επιζήμιους τρόπους, τα παιδιά μαθαίνουν ότι τα έντονα συναισθήματα δεν επιτρέπονται ή ότι δεν είναι ασφαλή Πολλοί από μας έχουν τη συνήθεια να αντιδρούν αντί να ανταποκρίνονται σε όσα συμβαίνουν.
Μαθαίνουμε να κρυβόμαστε από τα συναισθήματά μας, να τα καταπιέζουμε, να τα συγκαλύπτουμε με φάρμακα, να τους διαφεύγουμε. Νωρίς ένα πρωί μού τηλεφώνησε ένας ασθενής μου, ένας γιατρός εθισμένος στα συνταγογραφούμενα φάρμακα. «Δόκτορα Έγκερ», είπε, «χτες συνειδητοποίησα ότι στο Άουσβιτς δεν υπήρχαν ηρεμιστικά». Μου πήρε λιγάκι να καταλάβω τι ήθελε να πει. Υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην αλόγιστη κατανάλωση φαρμάκων (πράγμα που έκανε εκείνος) και στη χορήγηση των απαραίτητων φαρμάκων που σώζουν ζωές. Όμως, εκείνος έκανε μια σημαντική επισήμανση. Αναζητούσε έξω από τον εαυτό του τρόπους για να διαφύγει από τα συναισθήματά του και είχε αποκτήσει εξάρτηση από τα ηρεμιστικά.
Στο Άουσβιτς δεν υπήρχε κανένας τρόπος διαφυγής. Δεν μπορούσαμε να μουδιάσουμε το μυαλό μας, να απαλύνουμε τα συναισθήματά μας, να αποτραβηχτούμε για λίγο και να ξεχάσουμε την πραγματικότητα των βασανιστηρίων, της πείνας και του επικείμενου θανάτου. Έπρεπε να μάθουμε να παρατηρούμε τον εαυτό μας και τη συνθήκη που μας περιέβαλε όσο το δυνατόν καλύτερα. Έπρεπε απλώς να μάθουμε να υπάρχουμε. Ωστόσο, δεν θυμάμαι ποτέ να κλαίω στο στρατόπεδο. Το μόνο που με απασχολούσε ήταν η επιβίωσή μου.
Τα συναισθήματα με επισκέφτηκαν αργότερα. Όμως, ακόμη και όταν εμφανίστηκαν, για πολλά χρόνια κατάφερνα να τα αποφεύγω, συνέχιζα να τρέχω μακριά του Όμως, δεν μπορείς να θεραπεύσεις κάτι που δεν το νιώθεις. Πάνω από τριάντα χρόνια μετά τον πόλεμο, στο πλαίσιο της δουλειάς μου ως ειδικής στη θεραπεία τραύματος για τον στρατό των ΗΠΑ, μου ζήτησαν να συμμετάσχω σε μια συμβουλευτική επιτροπή για αιχμαλώτους πολέμου. Κάθε φορά που ταξίδευα στην Ουάσινγκτον για τις συνεδριάσεις της επιτροπής, όλο και κάποιος θα με ρωτούσε εάν είχα επισκεφτεί το Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος. Είχα ήδη επισκεφτεί το Άουσβιτς, είχα βρεθεί στα ίδια ακριβώς χώματα όπου με χώρισαν από τους γονείς μου, κάτω από τον ουρανό που είχε δεχτεί τα σώματά τους, όταν αυτά έγιναν καπνός. Γιατί να πάω σε ένα μουσείο για το Άουσβιτς και τα άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης;
Τα γνωρίζω όλα από πρώτο χέρι, σκεφτόμουν. Συμμετείχα στην επιτροπή έξι χρόνια. Και τα έξι αυτά χρόνια απέφευγα να πατήσω το πόδι μου στο μουσείο. Ένα πρωί καθόμουν στο μαονένιο τραπέζι της αίθουσας συνεδριάσεων, με μια πλακέτα μπροστά μου που είχε χαραγμένο το όνομά μου. Και αισθάνθηκα ότι όλα αυτά έγιναν κάποτε. Πλέον βρισκόμουν στο τώρα. Είμαι η δρ Έγκερ. Και κατάφερα να βγω ζωντανή από κει μέσα. Όσο απέφευγα το μουσείο, όσο έπειθα τον εαυτό μου ότι είχα ξεπεράσει το παρελθόν και δεν υπήρχε κανένας λόγος να το αντιμετωπίσω ξανά, ένα κομμάτι μου παρέμενε κολλημένο σε αυτό ακριβώς το παρελθόν. Ένα κομμάτι μου παρέμενε φυλακισμένο.
Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο “Η ελευθερία είναι επιλογή” του Edith Eger που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα
