Η ικανότητα να αισθανόμαστε, είναι παντού γύρω μας και σχεδόν καθημερινά μαθαίνουμε για τις εκπληκτικές αισθητηριακές ικανότητες των άλλων ειδών που ζουν μαζί μας σε αυτό τον πλανήτη, πολλά από τα οποία οι περισσότεροι άνθρωποι μάλλον δεν θα τα συμπεριλάμβαναν στο «κλαμπ του συναισθήματος».
Το νέο συναρπαστικό βιβλίο της Jackie Higgins, “Sentient: How Animals Illuminate the Wonder of Our Human Senses” χρησιμοποιεί τα πιο πρόσφατα δεδομένα από συγκριτικές μελέτες για να εξετάσει την κατανόησή μας για την ευαισθησία των ζώων και να βάλει τέλος στο μύθο ότι μόνο εμείς και μερικά άλλα ζώα είμαστε αισθανόμενα όντα. Η συγγραφέας απάντησε σε ορισμένες ενδιαφέρουσες ερωτήσεις από το psychologytoday.
Advertisment
Τα ζώα είναι αισθανόμενα όντα και μπορούν να μας «φωτίσουν» με την δική τους εμπειρία
Γιατί γράψατε το Sentient;
Πριν από περίπου 25 χρόνια, εργάστηκα στην Oxford Scientific Films, μια εταιρεία που σήμερα θεωρείται πρωτοπόρος στην κινηματογράφηση της φυσικής ιστορίας. Η πρώτη μου μέρα στο γραφείο δεν ήταν καθόλου τυπική- περιελάμβανε την πρόκληση πόνου στο νέο μου αφεντικό. Ανακατασκευάζαμε μια επίθεση μέλισσας-δολοφόνου για ένα ντοκιμαντέρ του National Geographic και χρειαζόμασταν ένα κοντινό πλάνο μιας μέλισσας που εμφύτευε το αγκαθωτό της κεντρί. Το αφεντικό μου σήκωσε το μανίκι του, μου έδειξε πώς να κρατάω τη μέλισσα και πού στο δέρμα του ήταν εστιασμένος ο φακός macro.
Εκείνη την ημέρα έμαθα πώς η μέλισσα απελευθέρωσε μια μυρωδιά μη ανιχνεύσιμη από την ανθρώπινη μύτη μου, σχεδιασμένη για να καλεί άλλες μέλισσες να χτυπήσουν. Ευτυχώς, δεν υπήρχε καμία κοντά, αλλά θα θυμόμουν αυτό το μάθημα για τις φερομόνες συναγερμού όταν άρχισα να εκτρέφω μέλισσες. Σε ένα άλλο γύρισμα, αυτή τη φορά για την εκπομπή Natural World του BBC, ανακάλυψα πώς οι πεταλούδες βλέπουν χρώματα πέρα από τη φαντασία μας.
Χρησιμοποιήσαμε επίσης κάμερες υπερύθρων για να δώσουμε μια ιδέα για το πώς οι κροταλίες αντιλαμβάνονται τα θερμόαιμα θηράματα και φακούς που μοιάζουν με μωσαϊκό για να μιμηθούμε το πώς οι κοινές μύγες βλέπουν το περιβάλλον τους με τα πολύπλευρα σύνθετα μάτια τους. Όλα αυτά τα έργα, και άλλα, τροφοδότησαν τη γοητεία μου για το πώς τα ζώα αντιλαμβάνονται τον κόσμο, αλλά η έμπνευση για το Sentient προήλθε από τον άνθρωπο στον οποίο υπέβαλα την πρώτη μου έκθεση ως προπτυχιακή φοιτήτρια ζωολογίας στο πανεπιστήμιο.
Advertisment
Πώς σχετίζεται το βιβλίο σας με το ιστορικό σας και τους γενικούς τομείς των ενδιαφερόντων σας;
Καθηγητής μου στο πανεπιστήμιο ήταν ο Richard Dawkins, ίσως ο πιο διάσημος εξελικτικός βιολόγος της εποχής μας. Στο βιβλίο του Unweaving the Rainbow: Science, Delusion and the Appetite for Wonder, έγραψε: «Υπάρχει ένα αναισθητικό της εξοικείωσης, ένα ηρεμιστικό της καθημερινότητας, το οποίο αμβλύνει τις αισθήσεις και κρύβει το θαύμα της ύπαρξης… Μπορούμε όμως να ξαναβρούμε την αίσθηση ότι μόλις ήρθαμε στη ζωή σε έναν καινούργιο κόσμο, κοιτάζοντας τον δικό μας κόσμο με άγνωστους τρόπους». Τα μη ανθρώπινα ζώα προσφέρουν έναν τρόπο να αποτινάξουμε αυτή την αναισθησία.
Το βιβλίο αναφέρεται τελικά στο πώς αισθανόμαστε τον κόσμο, αλλά η αφήγηση γίνεται μέσα από τα μάτια, τα αυτιά, τη γλώσσα, τη μύτη και το δέρμα άλλων ζώων. Το ενδιαφέρον μου για τη ζωολογία ήταν πάντα να καταλάβω τον εαυτό μου και τόσα πολλά μπορούμε να μάθουμε από τα αισθανόμενα όντα με τα οποία μοιραζόμαστε τον πλανήτη. Τα ζώα στο βιβλίο αποκαλύπτουν τους εκπληκτικούς τρόπους με τους οποίους αισθανόμαστε και ακόμη και κατανοούμε τον κόσμο.
Ποιο είναι το κοινό στο οποίο απευθύνεστε;
Υποθέτω ότι είναι επιθυμία κάθε συγγραφέα το βιβλίο του να έχει ευρεία απήχηση. Όμως έγραψα το Sentient όχι απλώς για ανθρώπους που ενδιαφέρονται για τη φύση ή την επιστήμη- πράγματι, τα αγαπημένα μου κομπλιμέντα έχουν προέλθει από ανθρώπους που δεν έχουν ξαναπιάσει ποτέ στα χέρια τους ένα βιβλίο για τη φύση ή την επιστήμη. Το έγραψα για τους περίεργους, για όσους ενδιαφέρονται για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, σε όλη του την ποικιλομορφία.
Το Sentient συστήνει στον αναγνώστη μια γυναίκα που μπορεί να δει εκατομμύρια χρώματα περισσότερα από τους περισσότερους, έναν άνδρα που έχασε την όρασή του και μαζί με αυτήν την αίσθηση του χρόνου, έναν άλλον που ξύπνησε ένα πρωί και διαπίστωσε ότι δεν μπορούσε πλέον να αισθανθεί το σώμα του – με κλειστά μάτια, ένιωθε σαν να είχε εξαϋλωθεί. Το Sentient εξερευνά το θαύμα και την ποίηση του φυσικού κόσμου και τη θέση μας μέσα σε αυτόν, αποδεικνύοντας ότι υπάρχουν περισσότερα που μας ενώνουν παρά μας χωρίζουν από τους αισθανόμενους γείτονές μας.
Ποια είναι μερικά από τα θέματα που συνθέτετε στο δοκίμιό σας και ποια είναι μερικά από τα σημαντικότερα μηνύματά σας;
Έμαθα ότι η παραδοχή που καθιερώθηκε πριν από δύο χιλιετίες από τον Αριστοτέλη ότι ο άνθρωπος έχει πέντε αισθήσεις -δηλαδή όραση, όσφρηση, ακοή, αφή και γεύση- είναι κάτι περισσότερο από ένας ελληνικός μύθος. Σήμερα, η ύπαρξη μιας ανθρώπινης «έκτης αίσθησης», που κάποτε περιοριζόταν στη σφαίρα της ψευδοεπιστήμης, με ιστορίες για τηλεπάθεια ή άλλες εξωαισθητικές αντιλήψεις- είναι επιστημονικό γεγονός. Η σύγχρονη επιστήμη έχει δείξει ότι έχουμε επίσης μια έβδομη, μια όγδοη, ίσως ακόμη και μια τριακοστή αίσθηση. Οι γνώμες των ειδικών διαφέρουν ως προς τον τελικό απολογισμό. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι είναι ανόητο ακόμη και να τις κατηγοριοποιήσουμε ξεχωριστά, επειδή η αντίληψη είναι μια πολυαισθητηριακή εμπειρία, ενώ άλλοι μπερδεύουν ακόμη περισσότερο το ζήτημα στην καθημερινή συζήτηση, επικαλούμενοι τις αισθήσεις της αγάπης και της απώλειας, της ενοχής και της δικαιοσύνης ή της τέχνης και της μουσικής.
Αναντίρρητα, τα μάτια, τα αυτιά, το δέρμα, η γλώσσα και η μύτη μας υποστηρίζουν περισσότερους από έναν τρόπους να βλέπουμε, να ακούμε, να αγγίζουμε, να δοκιμάζουμε και να μυρίζουμε. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι ο Αριστοτέλης απέτυχε να εντοπίσει τις πολλές «μυστικές» αισθήσεις που λειτουργούσαν κάτω από τη συνειδητή του επίγνωση. Στο Sentient, μια αράχνη που πλέκει δείχνει πώς τα μάτια μας αντιλαμβάνονται όχι μόνο τον χώρο αλλά και το πέρασμα του χρόνου. Μπορεί ακόμη και να αισθάνονται την τοποθεσία, όπως μια πυξίδα.
Τα εσωτερικά μας αυτιά ακούν αλλά και, όπως αποκαλύπτει το τσιτάχ, αισθάνονται αν έχουμε ισορροπία. Η γλώσσα μας μυρίζει και η μύτη μας γεύεται. Το κοινό χταπόδι αναδεικνύει πώς μια παραλλαγή της αφής μας παρέχει γνώσεις για το σώμα μας, οι οποίες μπορεί να μας πληροφορούν ακόμη και για τη βαθιά αντίληψη του εαυτού μας. Το βιβλίο υπερασπίζεται τις μεγάλες γκρίζες κουκουβάγιες, τα αιμοβόρα σκυλιά, τα τρομακτικά ψάρια, ακόμη και τους σκώρους για να ανοίξει τα μυαλά στο καθημερινό θαύμα του να αισθάνεσαι, αλλά στη συνέχεια τελειώνει με ένα προειδοποιητικό παραμύθι.
Ο πλατύπους βασίζεται σε μια ηλεκτρική αίσθηση για να βρει τη λεία του. Το ράμφος του είναι καλυμμένο με δεκάδες χιλιάδες μικροσκοπικούς αισθητήρες που μπορούν να ανιχνεύσουν τα ασθενή ηλεκτρικά πεδία ενός άλλου. Εμείς δεν μοιραζόμαστε αυτή την αίσθηση- ο ηλεκτρισμός υπάρχει στον κόσμο, αλλά αν δεν είναι σε πλάτη ικανά να ενεργοποιήσουν τους αισθητήρες πόνου μας, παραμένει εκτός της σφαίρας της αίσθησης μας.
Ο πλατύπους μας διδάσκει ότι αυτό που θεωρούμε ως πραγματικότητα είναι μόνο μια αντανάκλαση αυτού που ανιχνεύουν οι αισθήσεις μας και ότι αυτό είναι ένα συγκλονιστικά μικρό κλάσμα της περιβάλλουσας πραγματικότητας. Βλέπουμε μόνο ένα δεκατρισεκατομμυριοστό του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος. Φανταστείτε να επεκτείνουμε το φάσμα μας ώστε να αντιλαμβανόμαστε την υπέρυθρη θερμότητα όπως οι νυχτερίδες βαμπίρ ή το υπεριώδες όπως τα πουλιά. Φανταστείτε να βιώνετε τη γεύση ενός γατόψαρου, το άγγιγμα ενός τυφλοπόντικα, την ισορροπία ενός τσιτάχ. Φανταστείτε να ανοίξουμε το μυαλό μας στην απίθανη αίσθηση του πλατύποδα. Τελικά, ο φυσικός κόσμος θα μπορούσε να εμπνεύσει έναν γενναίο νέο κόσμο ανθρώπινης αίσθησης.
Πηγή: www.psychologytoday.com/intl/blog/animal-emotions/202202/sentient-how-animals-illuminate-the-wonder-our-senses
