Ξοδεύουμε πολλή ψυχική ενέργεια, προσπαθώντας να αποφασίσουμε τι είναι σωστό και τι λάθος. Και δικαίως: Ο κόσμος δεν θα είχε σχεδόν κανένα καλό στοιχείο αν οι άνθρωποι δεν σκέφτονταν βαθιά ηθικά και δεν δρούσαν αναλόγως.
Τώρα, μια νέα έρευνα που βρίσκεται δημοσιευμένη στο επιστημονικό περιοδικό Proceedings of the National Academy of Sciences αποκαλύπτει ότι ίσως να υπάρχει ένας ευκολότερος τρόπος να διακρίνουμε το σωστό από το λάθος από το να βασανιζόμαστε με θεωρίες και τα δίπολα «υπέρ-κατά». Έχει να κάνει με μια απλή ερώτηση: Τι θα συνέβαινε αν όλοι έκαναν αυτό;
Advertisment
«Γιατί να μην κόψουμε λουλούδια για το σπίτι μας από εκείνο τον όμορφο θάμνο στο δημόσιο πάρκο; Γιατί να μην πάρουμε όλα τα χρήματα από το βάζο των ψιλών στο κατάστημα που εργαζόμαστε, για να απολαύσουμε μόνοι μας μια σοκολάτα; Γιατί να μη ρίξουμε χαρτιά στη λεκάνη της τουαλέτας στην εργασία; Σε κάθε μία από αυτές τις ερωτήσεις, μπορούμε να αναρωτηθούμε βασισμένοι στη λογική: Τι θα συνέβαινε αν όλοι το έκαναν αυτό;», γράφουν οι συντάκτες της έρευνες με κύρια ερευνήτρια την Sydney Levine από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.
Αυτό το είδος ηθικής σκέψης είναι γνωστό ως «καθολικότητα» (universalism) και αποτελεί έναν τρόπο να αποφασίσουμε αν κάτι είναι ηθικά αποδεκτό ή όχι. Αν οι επιδράσεις πολλών ανθρώπων που εμπλέκονται σε μια πράξη είναι βλαβερές, πρέπει να ιδωθεί ως μη αποδεκτή και απαράδεκτη. Αν οι επιδράσεις πολλών ανθρώπων που εμπλέκονται σε αυτή την πράξη είναι αβλαβείς, πρέπει να θεωρεί αποδεκτή.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι η ηθική καθολικότητα συνεπάγεται πιο ακριβείς προβλέψεις σε συμπεριφορές της πραγματικής ζωής σε σύγκριση με άλλες θεωρίες της ηθικής φιλοσοφίας και ψυχολογίας που ίσως να μην ανταποκρίνονται κάποιες φορές στις πραγματικές συνθήκες. Σκεφτείτε το ακόλουθο έξυπνο πείραμα της Levine:
Advertisment
Οι ερευνητές ζήτησαν από 1000 συμμετέχοντες διαδικτυακά να σκεφτούν ένα υποθετικό σενάριο – αν ήταν αποδεκτό σε έναν ταξιδιώτη που φτάνει σε ένα παραλίμνιο χωριό να χρησιμοποιήσει ένα ανεπτυγμένο αγκίστρι αλιείας. Σύμφωνα με το σενάριο, υπάρχουν ήδη 20 επισκέπτες σε αυτό το χωριό που ψαρεύουν με βιώσιμο τρόπο, δηλαδή με παραδοσιακά αγκίστρια αλιείας, που δεν αποτελούν κίνδυνο για τα ψάρια της περιοχής.
Αν λιγότεροι από τρεις από αυτούς τους επισκέπτες αρχίζουν να χρησιμοποιούν αναπτυγμένο αγκίστρι, δεν θα υπάρξουν αρνητικές επιδράσεις. Αν όμως πάνω από επτά αρχίζουν να χρησιμοποιούν το είδος αυτό αλιείας, ο πληθυσμός των ψαριών στην περιοχή θα καταρρεύσει μέχρι το τέλος της σεζόν.
Ένα σημαντικό στοιχείο είναι ότι δεν υπάρχει κανόνας που να απαγορεύει στην κοινότητα το ανεπτυγμένο είδος αγκιστριού και σημειώνεται πως όλοι οι άλλοι επισκέπτες έχουν προσωπικά αποφασίσει κατά της χρήσης του, επειδή ανησυχούν για τη βιωσιμότητα της μεθόδου.
Είναι ηθικά αποδεκτό γι’ αυτό τον ένα επισκέπτη να χρησιμοποιήσει το ανεπτυγμένο αγκίστρι; Ένας κλασικός κανόνας ηθικής σκέψης βασισμένος στον κανόνα θα έλεγε ότι είναι, αφού δεν υπάρχει κάποιος κανόνας που να τον σταματά. Ένας κανόνας βασισμένος στο αποτέλεσμα επίσης θα έλεγε ότι η χρήση του είναι ηθικά αποδεκτή, αφού όλοι οι άλλοι ψαράδες έχουν ήδη αποφασίσει κατά της χρήσης του (επομένως, δεν θα δημιουργηθεί πρόβλημα αν μόνο ένας εξ αυτών τελικά χρησιμοποιήσει την ανεπτυγμένη αυτή μέθοδο).
Η καθολικότητα, από την άλλη πλευρά, δηλώνει στην πράξη ότι οι άνθρωποι πρέπει να πάρουν την απόφαση βάσει του αριθμού των ανθρώπων που ενδιαφέρονται να χρησιμοποιήσουν το ανεπτυγμένο αγκίστρι. Σε αυτό ακριβώς κατέληξαν και οι ερευνητές μέσω του πειράματός τους. Όταν οι συμμετέχοντες ενημερώθηκαν ότι κανένας από τους υπόλοιπους επισκέπτες δεν ενδιαφερόταν να χρησιμοποιήσει το αγκίστρι αυτό, το 75% σχεδόν αυτών ανέφερε ότι θα ήταν ηθικά αποδεκτό να το χρησιμοποιήσει ο επισκέπτης τελικά.
Όμως, όταν ενημερώθηκαν ότι όλοι οι άλλοι ψαράδες ενδιαφέρονταν να χρησιμοποιήσουν το αγκίστρι, λιγότεροι από 50% των συμμετεχόντων έκρινε ότι η χρήση του ήταν ηθικά αποδεκτή, δηλαδή ένα αρκετά μειωμένο ποσοστό.
Οι ερευνητές επανέλαβαν τα ίδια ευρήματα χρησιμοποιώντας άλλα σενάρια, όπως το κυνήγι πουλιών, την παγίδευση κουνελιών κλπ., για να διασφαλίσουν ότι τα αποτελέσματά τους δεν επηρεάζονται από το περιερχόμενο του σεναρίου. Σε κάθε περίπτωση, βρήκαν ισχυρά στοιχεία που αποδεικνύουν την ισχυρή αποτελεσματικότητα της ηθικής καθολικότητας σε σχέση με τα ηθικά διλήμματα.
Εντούτοις, αναγνωρίζουν και τους περιορισμούς της θεωρίας. «Δεν θα μπορούσαμε να εξηγήσουμε γιατί είναι λάθος κάποιος να ληστέψει έναν συνάνθρωπό του, ή ξαφνικά να αποφασίσει να οδηγεί στην αριστερή πλευρά του δρόμου, κάνοντας την ερώτηση: Κι αν όλοι έκαναν το ίδιο;», συμπεραίνουν στο τέλος οι συγγραφείς της έρευνας.
Πηγή: www.psychologytoday.com/
